Mánudagsblaðið - 02.02.1953, Blaðsíða 4

^Márrádagfcir 2. ‘febíéar>^®53
Il'iUllJt'li
>#»»»#»#»#»»<>»»»»#»»>*»»#»»»»»»*»»»»«
BLAÐ FYRIR ALLA
Ritstjóri og ábyrgáarmaður: Agnar Bogason.
Blaðið kemur út á mánuclögum. — VerS 2 kr. í lausasölu.
Afgreiðsla: Tjarnarg. 39. — Símar ritstj.: 3496 og 3975.
Prentsmiðja ÞjóSviljans h.f.
Ekki ráð nema í tíma sé tekið
Að því sem bezt verður séð hefur hin leynilega styrjöld
milli Eimskipafélags Islands h.f. og Sambands íslenzkra
samvinnufélaga náð hámarki. Eins og Mánudagsblaðið hefur
þráfaldiega skýrt frá hefur þessi styrjöld verið háð um langt
bil þótt leynt færi. Stríð það, sem háð er milli þessara tveggja
stórfyrirtækja er eitt hið harðvítugasta kaupsýslustríð,
sem háð hefur verið hér á landi og má í mörgu líkja því
við baráttu erlendra „hringa“ um einokun í ýmsum greinum
viðskiptanna.
Það er ekki neitt launungarmál hjá þeim, sem til þekkja,
að SÍS hefur um árabil litið öfundarauga á uppgang Eim-
skipafélags Islands, og haft fullan hug á að fá einhvem
skerf af arðinum, eða allan ef möguleikar leyfa. Hefur Sam-
bandið í þessum tilgangi gert menn út um landsbyggðina í
þeim erindum, að kaupa upp þau bréf sem vera kunna til
sölu. Hversu þessum sendiboðum Sambandsins hefur gengið
skal ekki fullyrt, heldur aðeins sagt, að nú virðist sem
Eimskipafélagið hafi skyndilega vaknað við vondan draum,
og tekið til að auglýsa í blöðum að í óefni sé komið, og
gert þær ráðstafanir sem félagið telur að koma muni í veg
fyrir það, að smáhluthafar selji bréf sín.
Það, sem virðist hafa vakið stjórn Eimskipafélagsins,
er hin skyndilega sala Þorsteins Kjarvals á hlutabréfum sín-
um, en eins og lesendum er kunnugt þá var hann með stærri
hlutabréfaeigendum í félaginu. Það var fljótt sýnt að kaup-
andi bréfanna var Andvaka h.f. eitt af dótturfyrirtækjum
Sambandsins. En löngu áður en Kjarval seldi voru þegar
komnar sögur á kreik um myrkraverk Sambandsins í þessum
málum, og nokkur uggur var þá þegar hjá stjóm Eimskipa-
félagsins. En þeir, sem þekkja til verzlimaraðferða Sam-
bandsins, telja, að meðan Eimskipafélagið lætur ekki betur
til skarar skríða um örlög félagsins, þá verður þessu leyni-
stríði haldið áfram og alveg óvíst hverjir ráði þar lögum og
lofum þegar ár líða fram.
Landsmönnum er þegar kunnur árangur Sambands Is-
lenzkra samvinnufélaga í verzlunarmálum. Hefur SÍS ráðizt
inn á nákvæmlega hvert svið viðskiptamálanna og notað til
þess stærstu útlánastofnun landsins, sem virðist eigi hafa
efni á að neita Sambandinu um nokkurn hlut. Islenzka þjóð-
in verður, áður en það er um seinan, að láta sér skiljast, að
þegar einn aðili viðskiptalífs þjóðarinnar er orðinn svo
sterkur að hann er raunverulega ríki innan ríkisins, þá er
frjálst viðskiptalíf, og þar með heilbrigt viðskiptalíf, byggt
að frjálsu framtaki einstaklingsins, í þeirri dauðahættu,
sem riðið getur því að fullu.
Eimskipafélag Islands h.f. er aðeins eitt fyrirtæki, en
það er nefnt hér af því það er mikið fyrirtæki og sýnir
gleggst hversu langt Sambandið ætlar sér, og jafnframt, að
því vex nú ekki lengur í augum að reyna að seilast yfir
stærstu fyrirtækin. Ef forráðamenn þjóðarinnar, sem við
hverjar kosningar lýsa yfir fylgi sínu við frjálst athafna-
líf, sjá ekki að hverju hér er stefnt, þá má svo fara áður
en langt um líður að hér verður komin á sú tegund einokunar,
sem gerir danska verzlunarsögu á Islandi að sætum draumi
í því sambandi.
Samvinnuhugmynd sú, sem einu sinni var hampað af
SlS hefur fyrir löngu síðan verið lögð á hilluna. Það, sem í
staðinn er komið, er hryllimynd harðvítugs yfirgangs, sem
aðeins stefnir að yfirráðum allrar frjálsrar verzlunar á Is-
landi, í hverri mynd, sem hún er.
Islenzkir kaupsýslumenn ættu allir að standa saman
gegn þessum ófögnuði. Ef misklíð kaupsýslumanna og sífelld
innbyrðis baráttu víkur ekki fyrir því hagsmunamáli, sem öll
stéttin verður að berjast fyrir, til þess að halda lífi, þá er
lífsskeið frjálsrar verzlunar seim á enda runnið.
Ajax skrifar:
Maður, líttu þér nær
Mildar umræður hafa orðið,
bæði í blöðum og manna á
meðal um þá ákvörðun stjórn-
arvaldanna að kref jast þess,
að þeir útlendingar, sem fá
íslenzkan ríkisborgararétt,
taki upp íslenzk nöfn. Sumir
útlendinganna hafa unað
þessu illa, og ýmsir Islending-
ar hafa tekið svari þeirra. En
þó að sumum útlendingunum
þyki í bil leitt að skipta um
nafn, verður varla annað sagt
en að þessi ákvörðun sé í að-
alatriðum skynsamleg. Nú fá
oftast tugir útlendinga ís-
lenzkan ríkisborgararétt á ári
hverju, og eftir nokkra ára-
tugi geta afkomendur þeirra
skipt þúsundum. Munu þeir
allir í karleggnum bera útlend
ættamöfn af hinum sundur-
lausasta uppnma, ef ekki værí
að gert.
Bjöm Sveinsson —
Byron Swanson
Þessi nafnaskipti em hvort
sem er ekki annað en það, sem
átt hefur sér stað í Banda-
ríkjunum og Kanada síðan
þangað fóru að f lytjast menn,
sem ekki voru af engilsaxnesk
um uppruna. . Allur þorri
þeirra Islendinga, sem vestur
fluttist, breyttu þannig nöfn-
um sínum á enska vísu og
skrumskældu þau allavega,
svo að hin upprunalegu ís-
lenzku nöfn urðu oft óþekkj-
anleg. Þannig varð Bjöm
Sveinsson í Ameríku, Byron
Swanson o. s. frv. Okkur þyk-
ir þetta hjákátíegt, en frá
amerísku sjónarmiði er það í
alla staði eðlilegt, að nafngift-
ir séu í samræmi við þá tungu,
sem töluð er í landinu.
Forn nafnvenja
Hin foma nafnavenja Is-
lendinga, að kenna sig við
föðurinn, er algerlega sam-
gróin eðli íslenzkrar tungu og
íslenzks hugsunarháttar. Ætt
arnöfn verka alltaf eins og
aðskotadýr í íslenzku og mörg
þeirra láta illa að íslenzkum
beygingarreglum. Þau hafa
þegar átt sinn þátt i að koma
ruglingi á beygingarkerfið al-
mennt. Þannig hafa sumir
þeirra manna, sem bera ætt-
arnöfn, er enda á son þann
sið að beygja alls ekki ætt-
arnafnið og segja t. d. Jón
Björnsson, til Jóns Bjömsson
o. s. frv. Allir sjá, hvernig
slíkur ófögnuður hlýtur að
smita út frá sér og spilla mál- i
inu almennt. Bjami Jónsson'
frá Vógi fékk samþykkt lög,
sem lögðu bann við notkun
ættarnafna á íslandi. Þessi
lög vora frá upphafi saboter-
uð og einskis virt af þeim, sem
hlut áttu að máli. Sumar af
þeim ættum, sem ættamöfn
bera, era fullar af ættar-
hroka og finnst, að ættar-
nöfnin séu einskonar aðals-
merki til aðgi-einingar frá
sauðsvörtum almúganum.
Stundum hefur það ekki ver-
ið látið nægja, að láta ættar-
nöfnin ganga í karllegginn
einan, heldur hafa þau verið
notuð í kvenleggnum líka.
Það, sem einum . . .
Það er full von, að þeir út-
lendingar, sem skyldaðir hafa
verið til að leggja niður ætt-
amöfn sín, bendi á hin ís-
lenzku ættarnöfn, sem engum
dettur í hug að hrófla við, þó
að það sé lögbrot að nota þau.
Hinir ný ju ríkisborgarar gætu
með sanni sagt: „QUOD
LICET JOVI NON LICET
BOVI“. Hér virðist vera um
tvennskonar rétt að ræða
gagnvart lögunum, það sem
einum leyfist, er öðram ó-
leyfilegt.
Hr. Ærbæk og frú Söderkrog
Hið eina, sem vit er í að
gera, er að láta lögin ganga
jafnt yfir alla og banna öll
ættamöfn á Islandi. Þau hafa
allatíð hvort sem er verið leið-
inlegur blettur á íslenzku
máli. Mikill hluti þeirra er
annaðhvort hrein danska eða
þau minna á prentsmiðju
dönsku. Islenzk bæja- og
sveitanöfn eru brengluð á
hinn hlálegasta hátt og skeytt
við þau dönskum endingum
eða föðumöfn skrumskæld,
Sigurðsson breytt í Sivertsen,
Ólafsson í Olsen o. s. frv. Það
er hrein tilviljun að hér skuli
ekki vera til ættamöfn eins og
Ærbæk ( af Evrarbakki) og
Söderkrog (af Sauðárkrók).
Slík nöfn myndu sjálfsagt
þykja fín og aristokratisk í
dag, ef þau hefðu verið tekin
upp á fyrri hluta 19. aldar.
Ekkert tillit til monts
En í þessu máli má ekki
taka nokkurt tillit til monts
eða snobberís einstakra ætta.
Ættanöfn eiga að hverfa úr
íslenzkri tungu, öll sem eitt. I j
þessu sambandi er rétt aðj
minnast á ættarnöfn ástands-1
bamanna, sem flest era al-
gerlega órímanleg íslenzku
máli, enda brengluð á hina
Verzlunarmenn geta enn, ef vilji og dugnaður er fýrir
hendi, spomað við óvininum og keyrt hann niður. Aðeins
róttækar ráðstafanir verzlunarstéttarinnar geta veitt yfir-
gangi Sambandsins það banasár, seni takmarkalaus ágangur
og baktjaldamakk verðskuldar.
margvíslegustu vegu. Þannig
hef ég sð að aðstandendur
ástandsbams rita ættarnafn
þess Justeddsi, sém sennilega.
er brenglun úr nafninu
Eustace. Eðlilegast væri, áð
þessi böm notuðu nafn móð-
urafa síns sem föðurnafn í
stað ættarnafns. Þarmeð
væra þau sett í flokk með
öðrum Islendingum og nafn
þeirra minnti ekki sífellt á
uppruna þeirra, en það gætí
valdið þeim ýmisskonar leið-
indum, er þau vaxa upp.
Nafngiftir
Æska og Minning
IJr því að ég fór að tala um
ættarnöfn, væri ekki úr vegi
að minnast á það, að þess væri
þörf, að hið opinbera skærist
einnig í leikinn um nafngiftír,
að því er skímarnöfnin snert-
ir. Prestum mun að vísu vera
uppálagt að skíra ekki skrípa-
nöfnum, en meirihluti þeirra
hefur algerlega bragðizt
þessu hlutverki sínu. Flestir
þeirra skíra börnin hvaða
skrípanöfnum, sem foreldrar
f ai-a fram á, og munu Reykja-
víkurprestar ekki vera barn-
anna beztir. Að minnsta kosti
sagði mér prestur úti á landi,
að hann hefði neitað að skíra
stúlkubam Carmen, en bamið
var þá bara skírt þessu nafni
í Reykjavík. Og ég hefi fyrir
satt, að nöfn eins og Betty,
Betzy, Gloria, Víola og önnur
álíka séu að verða hreint ekki
svo sjaldgæf hér á landi. Slík-
ur er auðvitað smekkur fólks-
ins, sem á sér það æðst and-
legra markmiða að sækja kvik
myndir af lélegustu tegund.
Og þó nöfnin séu íslenzk, era.
það stundmn hrein skrípa-
nöfn. Þannig hef ég fyrir satt,
að stúlkubörn hér í Reykjg-
vík beri nöfnin ÆSKA og
MINNING. Og þessum nöfn-
um klína prestarnir á blessuð
börnin án þess að blikna eða
blána. Það verður að ganga
ríkt eftir því, að prestamir
bregðist ekki skyldu sinni í
þessu efni, og ef þeir halda því
áfram, þarf að setja á stofn
opinbera nefnd, sem skráset-
ur öll skírnarnöfn og sker
skrípanöfnin niður vægðar-
laust.
Bæjarnöfn
Og ekki væri ástæðulaust
að taka bæjamöfnin sömu
tökum, en þó að það sé vist
skylda að þinglýsa nýjum
bæjarnöfnum, virðist ekkert
eftirlit vera með þessu, sem
gagn sé í. Verúllegur hluti
þeirra nýbýla, sem reist hafa
verið á síðustu áratugum,
hafa hlotið nöfn, sem lykta
svo af sykursætri og væminni
ungmennafélagsrómantík, að
Framh. á 7. síðví