Mánudagsblaðið - 22.06.1959, Qupperneq 4

MÁNUDAGSBLAÐIÐ
Mánudagur 22. júní 1559
Bl&ó fynr alla.
Eitstjóri og ébyrgðarmaður: Agnar Bogason.
Blaðið kemur út á mánudögum. — Verð 3 kr. 1 lausasölu.
Afgreiðsla: Tjarnarg. 39. — Sími ritstj. 13498.
Prentsmiðja Þjóðviljans h.f.
fóaas Jónsson, írá Hriflui
Tillögur uin llslasafii rfkfsfns
Ísleíizka ríkið á allmörg lista-
verk, flest góð, en sum léleg,
enda er málara- og höggmynda
list ung í landinu. Upptök safn-
málsins eru þau að árið 1885 var
bjartöýnn íslenzkur lögfræði-
nemi, Björn Bjarnason í Kaup-
öiannahöfn. Honum þótti mein
aö íslendingar skyldu ekki eiga
nokkur falleg og vel gerð mál-
verk. Úr þessu vildi hann bæta
>og tókst með áróðri að fá lista
mena og velunnara listar í Dan
mörku til að gefa íslenzku þjóð-
inni nokkur málvenlr. Honum
varð vel til og fyrir atbeina hans
var íslenzku hjálendunni gefin
nokkur allgóð málverk flest eftir
danska málara. Landshöfðingi
tók' v-ið gjöfinni og kom nokkr-
um af beztu myndunum fyrir í
sölum alþingis.
Nú liðu mörg ár þannig að lítið
bættist við safnið en árið 1911
var landinu gefið snilldarverkið
„Áning“ eftir Þórarinn Þorláks-
son. A næstu árum bættist lítið
við safnið enda var ekkert hús-
rými til geymslu. Úr þessu rakn
aði lítið fyrr en 1927—28. Þá
bauð ríkið Ásgrími Jónssyni 10
þús. kr. lán í vinnustofu. Pyrir
þá fjárhæð og viðbót fró sjálf-
um sér reisti hann vinnustofu
og lítið heimili. við Bergstaða-
stræíi. Þar vann Ásgrímur að
mörg hundruð málverkum á síð
ari árum ævinnar. Hann borgaði
lánið svo að segja strax með
mörgum snilldarmálverkum svo
að ríkið hefur sjaldan gert betri
kaup. Húsið og mörg hundruð
afbrr.gðs myndir eru nú eign rík-
isins samkvæmt dánargjöf. For-
dsern. Ásgríms varð fjölmörgum
öðrlistamönnum að happi.
Ríkið hefir stutt fjölmarga þeirra
tfl að koma upp verkstæðum en
hætt- var að óska endurgjalds.
Me-5 auknum. afköstum og betri
vinnuskijyrðum græddi list ís-
lendingaj á þessari framkvæmd.
Én 1 kjölfar þessarar húsgerð-
ar kom. sú stórbreyting að árið
1923 samþykkti alþingi að stoína
skyldi sérstakan menningarsjóð
fyrir tekjur landsins vegna ó-
leyfilegrar meðferðar áfengis.
Sjóðirm mátti nota til þess að
styðja rannsóknir í íslenzkri nátt
úrufræði, til útgáfu úrvalsbóka
og til að kaupa listaverk í vænt-
anlegt iistasafn þjóðarinnar. Ekki
var áhugi mikill fyrir listaverka-
kaupútn því.að árið 1927. hafði
ekkert verið keypt í sjö ár áður
en þetta, gerðist, eftir Ásgrím og
lítið eft-u’ aðra. Tckjöfiunarlejð
memúagíirajóðs háði fra?n gð
ganga því að sparsemdarmenn
þingsins litu á þessar tekjur eins
og hagalagða í sveit sem börn
týna og mega hafa til sinna,
þarfa.
Tekjur menn,ingarsjó!ðs voru
að vísu ekki miklar en á 30 árum
hefur ríkið eignast þeirra vegna
nokkur hundruð málverk og
höggmyndir. Listamönnum lands
ins hefur orðið atvinnuauki og
metnaðarmál að eiga nokkurn að
gang að innlendum markaði. í
fyrstu voru listaverkin geymd
í eldtryggðu hólfi í kjallai’a Arn
arhvols en mestur hluti þeirra
lánaður til prýðis og menningar-
auka í skála og skrifstofur lands-
ins. Þegar þjóðminjasafnið var
byggt fékk listasafnið að láni um
stundarsakir efstu hæðina. Þar
er listasafn ríkisins geymt en þar
ar aðeins sýndur lítill hluti af
beztu verkum safnsins. Þar er
sífelldur ófriður því að stöðugt
lætur rikisstjórnin taka mynd-
irnar niður annaðhvort til að
sýna þær tilefnislaust i fjarlæg-
u löndum eða til að rýma fyrir
öðrum aðkomnum myndum sem
eiga hingað lítið erindi. Með
þessu ferðaflani hefir tekizt að
gera safn ríkisins að áhrifalaus-
um tætingi. Menntamálaráð sem
stjórnai| þessari listavea’kaeign
þarf að gera varanlegt safn í
þjóðminjahúsinu úr beztu verk-
um sem eru í fórum þess og láta
ekki hreyfa þau með skyndi
breytingu. Ráðið þarf ennfremur
að taka heim í safnið beztu lista-
verkin frá Bessastöðum og um
stjórnarskrifstofunum einkum
gJLldaskála landsins í Tjernar-
götu. Hægt er að láná ríkinu í
veizlusali þess frambærilegar
myndir en ekki þær beztu. Hátt
virtir kjósendur eiga að búa við
úrvalið sem endranær. En nú er
landið orðið svo auðugt af lista-
verkum að ekki verður unt áð
konia nema litlum hluta þessara
fjarsjóða fyrir á lofti þjóðminja-
sáfnsins. Væri þá næst hendi að
koma upp deildum í öðrum fjórð
ungum á ísafirði, Akureyri á
Austfjörðum. Á öllum þessum
stöðum eru góð skólahús sem
standa auð á sumrin. Mætti vel
viðúna að hafa á hverjum stað
4—5 herbergi til sumar sýninga
einkum ef héraðsvöldin á þess-
um stöðum vildu bera sýningar-
kostnaðinn. Um vetur yrði að
geyma listaverkin í eldtryggum
stq^um Lakólahúfiunum og skipta
að nokkrq leyti árlega um
(qiy.nd«aa&iið,, á ,hyexj,um stað.
Farið gegnum gluggann
Við vorum að tala um það,
að glugginn er alfaravegur
fyrir sálir framliðinna, sem
geta verið á leið bæði út eða
inn. Fyrir lifandi fólk getur
verið hættulegt að fara gegn-
um glugga, því að margt ó'
hreint getur verið þar á
sveimi. Sú trú þekkist um alla
Evrópu, að börn hætti að
stækka ef þau fari gegnum
gugga, stundum er þá talið,
að þessi hætta sé aðeins fyrir
hendi, þar til börnin hafa náð
þriggja ára aldri, en stund-
um allt þar til þau eru full'
vaxta. Svo mun það oftast
vera í íslenzku þjóðtrúnni um
þetta. Þó að glugginn sé oft
hættulegur, getur samt sam-
kvæmt þjóðtrúnni stundum
verið nauðsynlegt að fara í
gegnum hann. Ef ekkjúmað'
ur kvænist öðru sinni á brúð
urin á brúðkaupsdaginn að
fara inn í húsið um gluggaim,
en ekki dyrnar, annars deyr
hún bráðlega, og er talið, að
hin látna fyrri kona valdi þvi
með einhverjum hætti.
Gluggamóða og
frosfrósir
villtum leið þegar hríð geysar
úti. En víða suður í löndum
er það eins konar trúarathöfn
að setja ljós í glugga. Þetta
eðlis. Þau eru fyrst og fremst
ætluð til vemdar gegn draug’
um og illum vættum, sem eru
á ferðinni í skammdeginu, en
Ólaíur Hanssonr mennfaskólakennari:
Við gtuQQttnn
er einkum gert á tveimur tím-
um árs, um Jónsmessuleytið
og svo í svartasta skamm'
deginu. Ljósið í glugganum á
Jónsmessunótt er í tengslum
við forna Ijósdýrkun og frjó-
semidýrkun, en Jónsmessuhá-
tíðin er víða helguð sól, ljósi
og eldi. Jafnframt þessu eru
oft blómsveigar eða trjágrein
Gluggamóða, héla og frost ar If”gdar U!>P ! sluggana' °g
er þetta mmjar um gamla
rósir koma einnig við sögur
í þjóðtrúnni, en í hugmyndum
um þetta er talsverður tvi'
skinnungur. Þetta er stund
um talin stórhættuleg fyrir'
bæri. Víða í Þýzkalandi er
móðan og hélan á glugganum
talin koma af andardrætti
djöfulsins, sá gamli hefur
verið að lóna eitthvað við
gluggann, og ef frostrósir
koma, hefur hann verið að
púa ákaft. Þessu fylgir oft sú
trú, að það sé hættulegt að
vera að skrifa í móðuna eða
héluna á gluggunum, slíkt
veldur ófriði í húsinu og jafn-
vel hjónaskilnaði.
Gluggamóða og héla eru þó
stundum taldar búa yfir góð'
um eiginleikum og lækninga-
mætti. Gott þykir að bera
gluggamóðu á vörtur, og til
er jafnvel sú trú, að hún geti
gert blinda sjáandi, sé henni
roðið á augun.
Ljós í glugga
Það er gamall og góður sið'
ur í íslenzkum sveitum að láta
ljós loga í gluggum til að vísa
frjósemidýrkun, þetta er gert
til árs og friðar. Ekki veit ég
hvort einhver tengsl eru milli
þessa foma siðar og glugga-
blóma nútímans.
Ljósin, sem sett eru í glugg
ana um jólaleytið eru annars
þetta illþýði óttast Ijósin.
Ætla má, að jólasveinninn
Gluggagægir sé upphaflega í
þessum flokki, en jólasvein-
arnir þóttu í fymdinni mjög
svo hættulegar verur. Nátt*
tröllin áttu það líka til að
leggjast á giugga. Það erí
falleg trú, að Ijósin í glugg-
anum bægi illu frá. Og hvað
sem allri þjóðtrú líður, hef-
ur Ijós í glugga bjargað lífi
margra Islendinga 1 vetrar-
myrkri og stórhrífe. Engini
sjón er eins kærkomin lúnum
og villtum ferðamanni og
kertið eða lampinn í glugg'
anum, sem gefur til kynna,
að húsaskjól og öryggi sé á
næstu grösum. ,
<?>-
iQi*»
ekki mjög rífleg tekjulind, en
fyrir þá fjármuni á safnið nú
þegar að viðbættum' eldri gjöf-
um svo mikinn forða af lista-
verkum að úr því má skapa
álitlegt safn í höfuðstaðnum með
myndarlegum deildum á nokkr-
um stöðum í helztu kaupstöðun-
um. Þaðan mættu berast óskir
um útibú til menntamálaráðs en
það er hlutlaus nefnd úr öllúm
flokkum. Samkvæmt stofnlögum
frá 1928 hefir sú nefnd fullt hús-
bóndavald yfir listaverkunum en
jafnframt skvldu til að not%. það
Vald í samræmi við tilgang laga
sem hafa reynst íslenzkri list
. Afengisgrýðinn,, qr , örugg en|övenjulega giftm'ik, , , ,
Gefraunasamkeppni
Flugfélags Islands í
Kaupmannahöfn
Fyrir nokkrum dögum lauk í
Kaupmannahjqfn. verðlaunasam-
keppni, sem Flugfélag íslands og
Ferðaskrifstofa ríkisins í Reykja
vík efndu til meðal starfsmanna
á ferðaskrifstofum þar í borg.
Tilhögun keppninnar var þann
ig, að hátt á þriðja hundrað
starfsmönnum ferðaskrifstofa
voru sendir getraunaseðlar með
spurningum um íslánd og íslenzk
málefni. Getraunaseðlarnir, sem
vooru sjö að tölu, fluttu einnig
teiknimyndir frá íslandi og grein
ar um ísland og möguleika á
auknum ferðamannastraumi
þangað, Greinar þessar skrifaði
Vilhjáhnur Finsen, fyrrverandi
sendiherra, en hann ritar sem
kunnugt er mikinn fjölda greina
um íslenzk málefni í blöð á Norð
urlöndum um þessar mundir.
Birgir Þorgilsson, fulltrúi Flug
félags íslands í Kaupmannahöfn,
sá urn framkvæmd keppninnar,
sam vakti mikla athygli meðal
þeirra er að ferðamálum vinna í
Kaupmannphöfq(, og varð um
leið hvatning til þess.að afla sér
upplýsinga um ísland og kynna
sér íslenzk málefni.
Fyrstu verðlaun í samkeppn-
inni, er íslandsferð ásamt .átta
daga dvalarkostnaði hér >á landi
og ferðalögum innanlands. Auk
iai» mMm--
verðlaun, Islendingasögur í skinn
bandi o. fl. Úrslit í keppninni
verða birt næstu daga.
(FráF.Í.).
Já — hún lieitii’ Bevefly Hills,
eins og hið fræga hverfi, og fá'
ir myndu neita benni um aS
„slá i slag“ ednknm ef apila ætti
upp á einhverri heygrindiani
Kvpna í igóáu tómi.