Mánudagsblaðið - 06.11.1961, Blaðsíða 2

MÁNUDAGSBLAÐIÐ
Mánudagur 6. nóvember 1961
Þjóðtrúin í sambandi Við
augað er mjög útbreidd og
margbreytileg. Bæði hjá
frumstæðum þjóðum og
menningarþjóðum þekkist
trúin á hið illa auga, augna-
ráðið. sem getur sýkt eða
drepið. I íslenzkum fornsög
um eru margar frásagnir um
hættulegt augnaráð galdra-
manna. Mjög útbreiddar eru
Eineygðir óvæflir
Eldgamlar og útbreiddar
eru ýmsar sögur um eineygða
illvætti, svo sem tröll, dverga
eða galdramenn. Ein hin
kunnasta af þeim er sagan
um Pólýfemos jötun í Odys-
seifskviðu. Hann vai’ með eitt
auga í miðju enni. Pólýfemos
var mannæta og át marga af
Óðinn
Eitt helzta einkenni Óð-
ins var það, að hann var ein-
eygður. Lét hann annað auga
sitt að veði fyrir einn drykk
úr Mimisbrunni. Þessi saga
er í tengslum við gamlar
fórnarhugmyndir, en þær eru
fleiri í sambandi við Óðin.
Augað, sem Óðinn lét að
Hinn e i n e {f 9
sögurnar um hætturnar af
því að horfa aftur. Þær ná
allt frá konu Lots í biblíunni
óg Orfevs hjá Forn-Grikkj-
um til íslenzkra drauga á
síóusfu öldum. Öttinn við
rangeygt fólk þekkist víða
úm heim, og er sumsstaðar
SYo ríkur, að rangeygð börn
eru borin út. Þessi þjóðtrú
þll byggist á þeirri trú, að
augnaráðið sé 'harla máttugt.
Og oft er þetta blandið forn-
eskjulegri töfratrú. Að baki
hinum sakleysislegu íslenzku
orðatiltækjum að gefa ein-
hverjum illt auga eða horn-
auga liggur mörg þúsund ára
gömul trú á töframátt
augnaráðsins.
■ Hjátrúin í sambandi við
áugað kemur einnig fram í
sambandi við eineygt fólk og
eineygð dýr. Og yfirleitt er
hún fjandsamleg hinum ein-
eygðu. Hjá sumum frumstæð
um þjóðum eru börn, sem eru
blind á öðru auga, leikin
jafn grátt og hin rangeygðu,
þau eru borin út.
Víða stendur mönnum ekki
nærri eins mikill stuggur af
blindu fólki og eineygðu.
Hinn blindi getur ekki gert
- neitt illt af sér með augna-
ráðinu, en hið eina auga hins
eineygða er oft talið stór-
i hættulegt og jafnvel, að
hann geti steindrepið fólk
með augnaráðinu.
Auk þess nýtur hinn ein-
yeygði ekki sömu meðaumkv-
unar og hinn blindi, hann get
, ur farið allra sinna ferða.
„Meðal hinna blindu er sá
eineygði eins og konungur“
segir þýzkur málsháttur. —
Meðal fornþjóðanna í
■ Mesópótamíu ríkti mikill ótti
i við.eineygt fólk og ekki síð-
ur eineygð dýr. Ef folald
fæddist þar blint á öðru auga
varð þjóðarsorg, því að slíkt
var talið öniggur fyrirboði
um styrjaldir, drepsóttir,
•hungursneyð og aðra óáran.
Hið einleygða áolald þótti
■öllu ískyggilegri fyrirboði en
halastjörnur, sem voru þó
.^ekki .-taldar góðar. Þetta er
áðeins eitt af mörgum dæm-
um um það, að dýr, sem að
eirihverju leyti voru óvenju-
leg eða vansköpuð þóttu vita
á undur og stórmerki, jafn-
vel heimsendi.
förunautum Odysseifs en
Ódysseifur gerði hann drukk-
inn og brenndi síðan úr hon-
um augað með glóðheitum
staur. Slapp Odysseifur svo
veði, liggur síðan á botni
Mímisbrunns. Margar tilraun
ir hafa verið gerðar til að
skýra þessa sögu. Ein skýr-
ingin er sú, að augað í brunn
var guð margvíslegra töfra.
Ef til vill er sú trú runnin af
sömu rótum, að eineygt fólk
eigi miklu auðveldara en aðr
ir að finna fólgna fjársjóði.
Eftir sigur kristninnar
urðu hinir heiðnu guðir oft
að illvættum. Hjá hinum suð-
rænni þjóðum tók djöfullinn
á sig útlit Pans g tók sér í
hönd þrífork Póseidons. Hjá
Germönum var fjandanum
oft blandað saman við Óð-
in, en þaðan er eflaust kom-
in sú hugmynd, að djöfullinn
sé eineygður, en hún var al-
geng í alþýðutrú í Þýzka-
landi og á Norðurlöndum áð-
fyrr. Þessar
ur
hugmyndir
Ólafur Hunsson
menntnskólnkennnri;
úr greipum hans, en Póseidon
sjávarguð, faðir Pólýfemos-
ar, gerði Ódysseifi margar
skráveifur í hefndarskyni.
Lítill vafi er á því, að
ýmsar af þjóðsögum miðalda
um eineygðar óvættir eru
beint eða óbeint runnar frá
sögnjnni um Pólýfemos. I ís-
lenzkri þjóðtrú þekkjast sög
ur um eineygð tröll.
Á miðöldum bárust til Ev-
rópu sögur um þjóðir í Aust-
urlöndum, þar sem allt fólkið
átti að vera eineygt. Stund-
um átti þetta eina auga að
vera í miðju enni, en stund-
um á miðju brjósti. Fólkið
með augað á miðju brjósti
var stundum talið vera haus
laust. Til voru fáránleg af-
brigði af þessum sögum, t. d.
um fólk með eitt auga á
miðju baki eða annarri hnés-
bótinni. Hinar fornu sögur
um eineygðar illvættir hafa
eflaust haft áhrif á margar
yngri sögur um eineygða
skúrka. Þetta kemur ef til
yill greinilegast fram í sjó-
ræningjasögunum. Hinir
verstu óþokkar í hópi sjóræn
ingjanna eru oft eineygðir og
með svarta pjötlu fyrir blinda
auganu.
Til eru einnig margar sög-
ur um eineygðar óvættir í
dýrslíki, t. d. hesta, svín og
(héra- Stórhættulegt er að
rekast á slík kvikindi. Þó eru
eineygðir fiskar ef til vill
Ihættulegastir, og víða um
'heim stendur fiskimönnum
mikill stuggur af þeim. Sú
trú er víða til meðal sjó-
manna, að sá, sem dragi ein
eygðan fisk á færi sitt sé
bráðfeigur.
inum tákni sólina, sem spegl-
ist í vatnsfletinum.
Sú trú, að töframenn séu
oft eineygðir, er ef til vill
í sambandi við Óðin„ sem
runnu svo saman við eldri
þjóðtrú frá Austurlöndum
um eineygða illvætti- Sögur
af þessu tagi frá riddaraöld-
inni eru sennilega af báðum
þessum rótum runnar.
Hin eineygða hetja
Þó að andúð á hinum ein-
eygðu sé oft ríkjandi í sögum
og þjóðtrú, þekkjast þó dæmi
um hið gagnstæða. Það hef
ur oftast þótt heiður, en ekki
minnkun að því að missa aug
að í drengilegri orrustu. Slík
ir kappar hafa stundum orð-
ið þjóð'hetjur, og það hefur
jafnvel farið að þykja fínt að
vera eineygður. Einn af
snjöllustu hershöfðingjum
Alexanders mikla var Anti-
gonos hinn eineygði, sem
hafði misst augað í bardaga.
Honum þótti sómi að þessu
og tók sér viðurnefnið monof-
talmos (hinn eineygði), sem
eins konar heiðurstitil. Hanni
bal missti annað augað í her-
ferð sinni á ítalíu. I mjög
svo hlutdrægri og lélegri
kvikmynd um Hannibal, sem
gerð var á Italíu í tíð fasista,
var hann sýndur eins og sjó-
ræningjaskúrkur með stóra
svarta pjötlu yfir auganu.
Ein helzta þjóðhetja Tékka
er Jóhann Zizka, sem var
uppi um og eftir 1400. Hann
var fylgismaður Jóhanns
Húss og eldheitur þjóðernis-
sinni. Zizka var ef til vill
snjallasti herstjóri sinnar ald
ar og stjórnaði her Hússita
í allmörg ár eftir dauða
Húss. Ungur hafði Zizka
gerzt 'hermaður og mSssti
hann þá annað augað í bar-
daga. Þessi eineygði kappi
hefur verið átrúnaðargoð
tékkneskrar æsku í meira en
fimm aldir. Hámarki náði
Zizkadýrkun Tékka í róman-
tíkinni á nítjándu öld- Það er
fullyrt, að þó nokkrir ungir
tékkneskir þjóðernisinnar
hafi þá stungið úr sér annað
augað til að verða sem lík-
astir hinni heitt elskuðu
þjóðhetju- Það er líklega
hvergi eins gott að vera ein-
eygður og meðal Tékka.
Ólafur Hansson.
i EINANGRUN HUSA
AUKIÐ ÖRYGGI GEGN ELDSVOÐA
REYPLAST-GULT
REYPLAST-GULT
REYPLAST-GULT
REYPLAST-GULT
REYPLAST-GULT
REYPLAST-GULT
REYPLAST-GULT
er ný tegund plasteinangrunar í plötum sem hefur ýmsa
veigamíkla kosti umfram önnur einangrunarefni.
logar ekki og hindrar útbreiðslu elds.
þolir mikinn hitas
hefur mjög litla vatnsdrægni og heldur ekki í sér raka
eða vatni.
þolir öll algeng efnasambönd, benzín og olíur.
hefur mjög mikið einangrunargildi (K-0,27—0,030).
er framleitt í ýmsum þykktum og mismunandi þéttieika
með tilliti til æskilegs burðarþols.
REYPLAST H.F. !
Söluumboð: :J. Þorláksson & Norðmann li f.
Bankastræti 11 — Skúlagötu 30.
FSIOFÁ
vor er flutt að
Suðurlandsbraut 4
fjórðu hæð.
Símanúmerið er óbreytt — 38100.
OLÓUFÉLAGIÐ SKELJUNGUR H.F.