Mánudagsblaðið - 03.09.1962, Blaðsíða 2

2
MÁNUDAGSBLAÐIÐ
Mánudagur 3. september 1962
Mér hafði einstaka sinnum
dottið í hug að £ara og heim-
sækja hann Eyjólf gamla á Elli-
heimilinu. Fyrir tveimur eða
þremur árum 'haíði ég heyrt, að
hann væri kominn þangað. Satt
-1 að segja hafði ég allt eins bú-
izt við að heyra, að hann væri
•kominn á Klepp. Ekki svo að
skilja, að hann væri neitt hættu-
lega óður, síður en svo_ Þó að
hann væri stundum dálítið stirð-
ur i skapinu, var ‘hann oftast
ljúfur og góður. En hann hafði
alltaf verið öðruvísi en fólk er
flest, það hafði hann svo sann-
arlega verið. Einhvern veginn
úti á þekju, eins og hann hefði
heldur lítinn áhuga á mannlíf-
inu í kringum sig, eins og hann
lifði i heimi út af fyrir si
sem fáir hefðu aðgang að, nema
hann einn.
Svoleiðis hafði hann verið,
þegar ég kynntist honum fyrst.
Þá var hann farkennari í sveit
austur á landi og kenndi mér og
tíu eða tólf öðrum krökkum.
Ekki var hann mikill fyrir mann
•að ' sjá, tæpur meðalmaður á
hæð, lotinn í herðum og gráföl-
ur í framan. Og ekki þótti okk-
ur hann mikill kennari. Hann
hlýddi okkur yfir Lexíurnar okk-
ar, oft eins og arinars hugar,
það hefði verið synd að segja
að hann væri kennari af lífi og
?sál_ Stöku sinnum var þó eins
og hann hefði gaman af að
kenna náttúrufræði. Hann átti
það þá til að hálda yfir okkur
langa fyrirlestra um leyndar-
dóma náttúrunnar, en þá varð
kennara, sem allir viðurkenndu.
Hann var afburðalaginn í hönd-
unum. Hann var enga stund . að
gera við skilviridur, k’ukkur o.g
úr, þegar sveitafólkið stóð ráð-
þrota uppi. Hann hafði á yngri.
árum verið farinn að læra snikk-
araiðn, en hafði ekki staðfestu
eða eirð í sér til að ljúka því
námi.
Eyjóifur var ættaður úr af-
skekktri sveit á Norður’andi, fá
tækra manna. Eftir að hann
gafst upn á snikkaralærdómnum
gekk hann einn vetur á búnaðar-
skó’.a, en lét ekki sjá sig þar
haustið eftir, hegar hann átti
að fara í e’dri deildina og varð
því aldrei búfræðingur. Honum
var tö'uverður áiitshnekkir að
þessu, bvi að í þann tið voru
búfræðingar i stórum meira á-
liti i landinu en stúdentar eru
að Eyjólfi þætti gott i staup- heimski af krökkunum, sem ég
inu. en aldrei hafði ég séð hann
við skál. Ég hugsaði með mér,
kenndi fyrir austan“, sagði hann
„Ekki svo að skilja að þú sért
að það gæti ekki sakað neitt að greindur, góðurinn minn, mjög
taka með sér einhverja brjóst-
birtu handa gamla manninum
fjarri því. Þú ert mórón, im-
besil, hrenn kretín, eins og
og keypti eina ginflösku, áður I reyndar íslendingar eru uPP ,til
en ég fór að finna hann á Elli-j hópa. O kanriski eru Ameríkan-
heimilinu. Hann var þar á ar srzt betri, flestallir samvald-
tveggja manna herbergi, sat við. ir hálfvitar. En þó er kannske
borð og var að teikna al’.skon- einn maður af milljón fyrir vest-
ar horn á blað. Þar voru ’rika. an, sem hægt er að tala við_“
einhverjar tölur eða útreiknirtg- Mér varð svarafátt við þessari
ar, sem ég auðvitað botnaði ekki, roku frá gamla manninum. Svo
neitt í í hinu rúminu lá öld-
ungur, uppgjafa útvegsbóndi að
vestan, kominn á niræðisa’.dur.
Einhvern veginn datt mér strax
í hug, að þessir tveir gömlu
menn mundu ekki eiga mörg
sameiginleg áhugamál, en ekki
var annað að siá en að vel færi
á með þeim.
þagðj hann dálitla stund, o.g ég
gaf honum aftur í g’.asið. Allt
í einu sag'ði hann;
. Á ég að sýna þér nokkuð?“
Hann fálmaði í rassvasa sínum
og dró uPP lykil. Með honum
opnaði hann gulleitt koffort, sem
stóð úti við vegginn. Það var
í meira lagi undariegur hlutur,
nú á dögum Eftir þetta var
hann farkennari hér og þat á
landinu, en- aldrei lengi á sama
stað. Fjórum árum eftir að hann
var kennari minn, heyrði ég, að
hann svo háfleygur að'„þetta Iria^^æri, farinn til Ameriku.
, I TS«-«*, Trn*. V» o rA í ‘,4-A1-P n ’TT' i v-<
for allt fyrir ofan garð og neð-
an hjá okkur krökkunum. Og
þá var eins og hann áttaði sig
allt í einu á þvi, að þe'tta væri
eins og að varpa perlum fyrir
svín. Hánn hætti þá stundum í
miðri setningu, . stpndj i,við og
leit á, lOkkur með góðlátlegri og
alveg takmarkalausri fyririitn-
ingu. Við kímdum að kennaran-
um okkar, þegar hann sá ekki
til, og stundum vorum við að
herma eftir honum. Annars lét-
um við ekkert illa hjá honum,
við vorum skikkanleg sveita-
börn.
En ég hef litla trú a því, að
Eyjólfur hefði til lengdar get-
að verið kennari í kaupstaðar-
skóla. Börn eru oftast ennþá
miskunnarlausari en fullorðnir
við þá, sem eru öðruvísi en ann-
að fólk Við börnin urðum þess
fljótlega vör. ef fullorðna fóikið
bar heldur ekki ýkja mikla
•virðingu fyrir kennaranum í
• sveitinni. Ungu stúlkurnar hlógu
að honum og hermdu eftir hon-
um, enda var hann satt að segja
ennþá hjákátlegri en venjulega,
__ ef kvenfólk var viðstatt, Hann
yar . s.iúkiega feiminn við konur,
néma helzt fjörgamlar kerlingar.
Hann fór allur hjá sér, ef hann
þurfti að tala við ungar stúlk-
•• ur. Uann var meira að segja
áberandi feiminn við hana Siggu
Boggu, sem var ein af skóla-
krökkunum, sem hann kenndi,
stór og myndarleg og frökk
stelpa, komin á þrettánda ár.
E.vjólíur yar aldrei á ævinni við
kvenmann kenndur, svo vitað
Þar var hartn í 'tólf ár. Ein-
hverjar sögur bárust um það.
að þar fengist-hann við vélsmíð-'
ar, en það fylgdi þeim 'sögum,
að ekki kæmist hann betur á-
fram þar en i gamla landinu.
Ein sagan vax , .sú, að hann
hafði fundið upp nýjar og
merkilegar vélar þar vestra, en
einhver svindlari hefði haft út
úr honum einkaleyfin fyrir lít-
ið eða ekkert.
Svo mikið er vist, að Eyjólfur
efnaðist ekki í Ameríku. Hann
kom aftur til íslands sem há-
seti á norskum koladalli og steig
á land í Reykjavík. Þar leigði
hann sér herbergiskytru ein-
'hvers staðar inni í Skugga-
hverfi, vann á eyrinni annað
veifið. en gekk þess á milli um
í þungum þönkum, oftast tötr-
um klædur með óhreinan hatt-
kúf niður á enni_ Einstaka sinn-
um var hann eitthvað að grúska
í útlendum fræðibókum á Lands.
bókasafninu. Hann var orðinn
ennþá miklu undarlegri í háttum
og hafði fjarlægzt hið venj.u-
Eyjólfur var ekkert sérlega •
upprifinn eða ræðinn, þegar ég
kom til hans. Þó mætti segja
mér, að enginn hefði þá heim-
sót.t.þann í marga mánuði, hann
var óttalegur einstæðingur,
gamli maðúrinn. Ég byrjaði á
því að tala um gömlu skóla-
systkinin mín að austan, börnin,
sem hann hafði kennt. Mummi
væri nú farinn úr blóðtappa, en
Dóri væri orðinn mektarútgerð-
armaður á Ólafsfirði. Sigga
Bogga hefði lent í ástandinu og
væri nú einhvers staðar í Vest-
urheimi, en litlar fregnir bærust
af henni Ekki var að sjá, að
gamli maðurinn hefði neinn
verulegan áhuga á örlögum
sinna gömlu nemenda. Og sam-
talið var ,að fjara út. Þá datt
mér ginflaskan í hug o,g dró
hana upp. Ekki sáust nein svip-
brigði á gamla manninum, þeg-
ar flaskan kom i Ijós, En hann
náði þó í tvö glös og við smökk-
uðum á gininu. Ég sá fljótlega,
að Eyjólfur mundi ekki þola
mikið áfengi nú orðið. Strax við
annað glgsið sást, breyting á
honum. Ekki, svo að skilja, að
hann yrði neitt ræðnari en áð-
ur, þvert á móti virtist hann
riú gleyma mér alveg. Hann
starði fram fyrir sig 0g taut-
Vóeri.
Einn var sá- hæfiieitei Eyjólfs-- ' EinRvern fcima hafði ég.heyrt
sem hann dró upp úr koffortinu.
Mér datt fyrst í hug, að þetta
ætti að vera abstrakt listaverk,
svo sýndist mér það helzt vera
einhver fáránleg vél. Yfir fág-
aða tréplötu voru strengdir
fjöldamargir strengir úr fínum
vir. Þeir mynduðu alls konar
horn og geómetriskar fígúrur,
þó allt öðru vísi en þær sem
við vorum með íi skólanum,
þegar við vorum að reyna að
ko.nstrúera þrihyrninga. Þetta
var einhver framandi og íárán-
leg geómetria, ólík öllu því, sem
ég hafði áður séð af því tagi
Eyjólfur gamli tók aftur til
máls: „Þú hefur auðvitað heyrt
alla þá vitleysu um afstæðis-
kenninguna og víddirnar, sem
fólk er að rausa með, fólk, sem
ekki botnar neitt í þessu. Þeir
menn á jörðunni, sem hafa eitt-
hvert vit á þessu, eru sennilega
innan við hundrað Eg er ekki
viss um, að sjálfur Einstein
hafi alltaf yitað, hvað hann var
að fara. Og frægustu vísinda-
menn nútímans eru oft þeir
verstu. þeir sjá ekki fram fyrir
nefið á sér fyrir formúlum og
innantómum slagorðum. Þeir
eru eins og nautheimskir og
rígmontnir strákapo’tormar, af
þeim er ekki neins að vænta.
_ i (atthvað. gtundum á ís-
lega mannlíf enn meir en þegar k
. ] ie-nsiJíu. en stundum a ensku. að i íenð ut ívrir troðnar brautir
ir , ,________,, , . . ...................
það mætti komast órafjarlægðir
i himingeimnum án þess að nota
eldflaugar eða geimskip, ein-
faldlega með því að nota vídd-
arkenninguna á réttan hátt.
Hann gaf út um þetta nokk-
ur rit á meðan ég var í Amer-
íku. Eitt þeirra heitir ..The Op-
ening in the Spacewall“, annað
„Interdimensional vortices", það
þriðja: „The illusion of dis-
tance“. Mest gagn hafði ég þó
af riti eftir hann, sem heitir
,, Calculating the interdimension-
al angles“. Á því er vélin min
byggð að mestu leyti. En ég hef
komizt lengra en Harland“.
Eyjólfur gamli þagnaði sem
snöggvast.
„Hvar er Harland núna?“
spurði ég. til að segja eitthvað_
„Hann er ó geðveikrahæli í
Bandaríkjunum. Starfsbræður
hans, hinir hálærðu vísindamenn,
hristu sín vitru, höfuð, fullir
meðaumkunar. Hann var hrak-
inn frá háskólanum, og mesti
heili aldarinnar var lokaður inni
á vitfirringahæli." Nú var Eyj-
ólfur orðnn áberandi kenndur
og tók sér vænan teyg úr glas-
inu. Herbergisfélagi hans horfði
á vélina með góðlátlegu, en kank-
vísu brosi. Og satt að segja gat
ég ekki varizt þeirri hugsun, að
kennarinn minn gamli hlyti að
enda á svipaðri stofnun og pró-
fessor Abner Harland frá Mil-
waukee.
En gamli maðurinn hélt á-
fram:: ,,Mér finnst þessar geim-
ferðir Rússa og Bandaríkja
•manna vera bara Kák óg vit-
leysa Se.nnilega komast þeir út
3 pláneturnar í okkar sólkerfi
einhvern tímann á næstu öld-
inni. Og hvað svo? Siðan ekki
söguna meir. Út fyrir sólkerfið
komast þeir ekki. fyrr en þeir
ráða gátuna um það. hvernig á
að fara milli vidda, fyrr en
þeir gera sér það ljóst, að fjar-
lægðir eru blek'king. En ef
menn finna hið rétta horn til
að komast út úr okkar þriviðu
veröld og ir>n ' hana á öðrum
stað. þá má segja, að fjarlægð-
ir séu ekki lengur til. Þá verð-
ur ekki meira vendamál að
fara til annarra vetrarbrauta en
að taka strætisvagninn inn í
Blesugróf".
„Heldurðu, að þú sért búinn
að finna réttu hornin?“ spurði
ég og leit á vélina.
,Ég er búinn að ráða gátuna
um það. hvernig ég á að fara
út úr þessari þríviðu veröld“,
sagði Eyjólfur. „En ég á dálítið
eftir j sambandi við hitt
vandamálið, hvernig ég á að
komast, aftur. inn í hinn þrí-
v’íi skynheim á öðrum stað,
cpovi-n í annari vetrarbraut.
rTn'-nið verður annað eftir því,
hann var kennari minn fvrir
austan í fyrndinni. Ég tók hann
stöku sinnum tali á götu. 'en gat
lítið togað uppúr honuni annvð
en einsatkvæðisorð. Þó fór
fjarri því. að hann væri neitt
afundinn eða ókurteis. það vr.r
bara þetta, að hugurinn var
einhvers staðar langt í burtu.
Svo heyrði ég, að hann væri
kominn á Elliheimilð.
I þvi er mér he.vrðist
Þcir fáu v’sindamnn. sem hafa 'ivar maður fer inn aftur_ Það
er crfitt að 'komast inn aftur
var eins og hann vœri að dragá ■
einhvr.ja hrirg' oða þi íhvrn- |
iqga í loftinu eða á borðpöt-
II.
Stundum ! h-ra yerið h-eddir. hunde’.tir og
eyíi’a-ajðir. Gáfaðaiti - visinda-
rraður tut ugustu aldar var án
a"s efa Abner Hariand i Amer-
una„ Gam’.i maðurinn í rúminu iku Kann varð kornunsur pró-
andspænis dæsti við og hristi fe 'sor við verkfræðiháskólann í
höi'nðið. ;i M (tvauké og þót i einhver
Ég held. að það hati verið við ofrilegasti vísindamaður sinnar
íjórða glasið. sem fór að liðkast bióðar En svo fór hann úf af
um má'.beinið á Ey.iólfi. Það beim troðnu brautum. sem vís-
var eins og hann kæmi allt í, indamönnum nútímans þykir
einu niður á jörðina aftur. Hanri
leit hvasst á mig:
„Líklega ert þú sá minnst
ganga guðlasti næst að lita út
fyrir. Eftír miklar rannsóknir
fór hann að halda því fram, aðt
ti'tö'u'e.ga nálægt sér-,td. í
öðru sólkerfi í okkar vetrar-
braut. Og bað er líka erfitt
að fást við fjarlægu vetrar-
brautirnar, þó að það muni ein-
hvern tíma heppnast. Þetta er
auðveldast um ' hágránnáVetrar-
brautirnar. Ég var um tíma að
reyna að miða hornið við
stærra Magellanskýið, sem er
eiginlega lítil vetrarbraut.
skammt frá okkar eigin. En
svo fór ég að eiga við Andró-
Framhald á 7,-síðu.