Mánudagsblaðið - 08.06.1964, Blaðsíða 2

2
Mánudagsblaðið
Mánudagur 8. júní 1964
l
Jónas Jónsson fró Hriflu:
Dautt tungumál — Móðir náttúra
Aldamótamennt — Sjöun du uthugun
Um þessar mundir ganga
mörg hundruð mannvænleg ung
menni til prófs í menntaskólum
landsins, flestir eftir all þungar
þrautir til að sanna þjóðfélag-
inu að stundvíslega hafi verið
starfað í skólunum þann tíma,
eem latína er kennd til að inn-
ræta æskunni skilning og sam-
úð með tungumáli, sem hefur
verið liðið lík lengur en þann
tíma, sem byggð hefur haldizt
á íslandi. Þetta er sorgarsaga.
Æskan sem erfir landið, til
Stríðs og starfs, hefur eytt
miklum tíma af björtum dög-
um unglingsáranna í strit sem
var í senn þreytandi og gagns-
laust.
1 fornöld risu tvö sögufræg
menningarríki á ströndum Mið-
jarðarhafsins, Grikkland og
Rómaveldi. Með landvinningum
Alexanders mikla varð grísk
tunga menningarmál í vestur
Asíu og við austanvert Mið-
jarðarhaf. Þetta var þýðingur-
mikill atburður, því að menning
vestrænna þjóða hvílir á þeim
grundvelli sem þá var lagður.
Þegar aldir liðu dvínaði stjórn-
arvald Grikkja en Rómverjar
færðust í aukana og gerðust
víðfaðma og öflugt heimsveldi.
Rómverjar lærðu af Grikkjum
flestar menntir en landsstjóm-
arkunnáttu höfðu þeir næga
heima fyrir. Veldi Rómaborgar
gaf latínunni vængi. Hún varð
heimsmál með griskunni og sið
ar mjög ein um hituna, sem
tunga keisaranna, páfans og
hinnar alvoldugu kaþólsku
kirkju. Fór svo um aldaraðir.
Síðan liðaðist Rómaveldi sund-
ur í mörg rílci, urðu sum stór-
veldi en önnur fáménn. Þá var
latínan líka mál þeirra sem
hófu nýjan búskap á rústum
fallinna borga. Vaxandi sam-
starf ríkisstjóma, sendiiherra mál.
og vísindamanna úr mörgum
löndum gaf latínunni enn eitt
tækifæri til alþjóðlegra vinnu-
bragða.
þjóðimar, Amerika, Þýzkaland fyl'kingar ungmenna gert
og Italía. j skyldu gína með því að eyða
Hver ný menningarþjóð stund dýrmætum tíma þriggja náms-
aði og hlynti að sínu móður- j vetia menntaskóla til að reyna
máli. Þá fæddist hver þjóðt.ung í að hlýðnast fyrirmælum lag-
an annarri voldugri. Um stund anna og byrja að nema erlent
varð franskan viðurkennt al-
þjóðamál þjóðhöfðingja, sendi-
mál sem er steindauttt og hef-
ur verið það um aldaraðir. Nú
herra og samkvæmismanna. Síð ( er tími til kominn að benda for
ar sótti enskan fram og spenn- sjármönnum íslenzkra ung-
ir nú greipar um lönd öll, hvað menna á þá misnotkun á æsku
sem seinna kemur í alþjóðamál þeirra og heilsu með latínuþrælk
um. Hin mikla blómgun þjóð- un yfirstandandi tíma. Sérstök
tungnanna hefur skipt sköp- ástæð-a er til að bera fram
um um aðstöðu fornmálanna.
Nú hafa gríska og latína ekki
varanlega þýðingu nema fyrir
þá fræðimenn sem rekja forn-
ar menningarrúnir. Það þótti
fyrirmannlegt þegar Elísabet,
Englandsdrottning gat talað
grísku og latínu við erlenda
fræðimenn auk frönsku og
ítölsku, Fjórar aldir hafa liðið
siðan hin fjölmenntaða Breta-
drottning réð ríkjum. Margt
hefur breytzt á þessum langa
þróunartíma. Ein af þeim breyt
ingum, sem leiða af tilkomu
margra voldugra og hámennt-
aðra stórvelda er sú staðreynd
að gríska og latína eru nú orðn
ar mjög sjaldséðar skrautfjaðr-
ir á lærdómshöttum unga skóh.
fólksins á lokatugum tuttug-
ustu aldar.
Islendingar höfðu orðið að
nota latínu sem kynningarmál
í skiptum við aðrar þjóðir, þó
að móðurmálið væri um allan
þroska langt á undan tungum
stórþjóða meðan þær voru að
ná valdaaðstöðu heima fyrir. I
þeim efnum er það táknrænt
að hinn ráðsnjalli konungur
Prússa, Friðrik mikli, orti og
skrifaði á frönsku en ekki
þýzku á miðri 18. öld, af því
að hann leit ekki á móðurmál
sitt sem full'komið menningar-
BRAUT SKARÐ
Siðaskiptabaráttan brnut
skarð í virkismúra páfadóms-
ins: Ritningin var þýdd á allar
þjóðtungur og varð raunveru-
lega undirstaða bókmenningar
margra stórþjóða. Islendingar
fengu líka sina biblíuþýðingu
en þar voru áður til sígildar
bókmenntir og það aldagamlar.
Islenzka biblíuþýðingin var að
vísu mikið andlegt afrek, en
þjóðin hafði áður öðlazt bók-
og ritmál og má það kallast
eindæma afrek á þeirri tíð.
Siðaskiptin, endurreisnin,
prentlistin og fundur Ameriku
marka línuskil milli miðalda
og hins nýja tíma. Hvert þjóð-
ríkið reis öðru voldugra:
Spánn, Frakkland, England
Rússland, Holland, norrænu
BREYTINGAR
Um síðustu aldamót hófust
umræður á Alþingi og í blöð-
um kmdsins um menntagildi
fomtungnanna grísku og lat-
ínu sem skyldunám Islendinga
í menntaskólanum. Voiu nýu
stórmálin og náttúrufræði mjög
tekin til samanburðar fyrir ís-
lenzka fræðimenn. Kom þar að
lokum skömmu eftir aldamótin
að gríska var felld niður i
Lærða skólanum en þrír bekkir
af sex látnir vera latínulausir,
jafnframt var aukin kennsla í
málum grannþjóðanna. Hér var
sýnilega um málamiðlun að
ræða en menn höfðu ekki
dirfsku til að færa hinar frægu
forntungur báðar í senn úr
hinu forna hásæti. Nokkru mun
hafa ráðið sú varasemi að
helzti skóli landsins yrði svip-
laus ef þar fyrirfyndist engin
latína
1 meira en hálfa öld hafa
þessa viðvörun af því að með
ári hverju fjölgar þeim ung-
mennum sem grunnfærnir höf-
undar skólalaga og reglugerða
misbjóða með latínukennslu
mennbaskólanna.
DAUÐUR BÓKLEOSTUR
Þegar ég kom fyrst til
Reykjavíkur, fyrir meina en
hálfri öld, þótti mér máli
kkipta að fá fulla vitneskju um
samband hinna fornmenntuðu
manna í bænum við þennan
skólalærdóm þeirra. Bærinn var
fullur af gáfuðum og langskóla
gengnum mönnum sem höfðu
stundað bæði fornmálin í latínu
skólanum eins og menntaskól-
inn var þá nefndur eftir mesta
námsefni sínu. Eg þóttist vita
að ef hinir lærðu fornmála-
menn hefðu ást á hinum dauðu
tungum, sem þeir höfðu gefið
svo mikið af námsorku sinni,
þá mundu þeir stunda með kost
gæfni hinar miklu grísku og
latínu byrgðir sem landið réð
yfir bæði í landsbókasafninu og
skólabókasafninu í Iþöku. En
þar var lífið fjarað út í þessum
efnum. Iþaka var að mestu lok
að hús og án sæmilegrar við-
gerðar. Umsjónarmenn Lands-
bókasafnsins tjáðu mér að
þangað kæmu tveir áhugamenn
til að biðja um grískar eða
latneskar bækur að láni. Annar
þeirra var fjölmenntaður nátt-
úrufræðingur en hinn greindur
og fjörmikill læknir. Þótti mér
hin andlega uppskera af fom-
málakennslunni í rýrasta lagi.
Síðan liðu 50 ár. Menntaskól-
inn óx með furðulegum hætti.
Nýir menntaskólar voru stofn-
settir á Akureyri og Laugar-
vatni. Enn leitaði ég til varð-
manna Landsbókasafnsins með
sömu spumingu. Mér var svar-
að að þangað kæmu stundum
aldurhnignir prestar sem væru
hættir störfum og þeir litu
stundum í latneskar bækur á
salnum en litið virtist um lán
til heimalesturs. Þessi dæmi,
tekin með hálfrar aldar millibili
bregða birtu yfir ástand latínu
námsins í landinu. Það er bók
staflega dauður bóklestur. Héð
an af hefir latína raunverulega
aðeins þýðingu fyrir fáeina
menn sem stunda sagnfræði. Úr
því er auðvelt að bæta án þess
að misbeita rikisva.ldinu ár eft-
ir ár til ófremdar neméndum
sem telja verður í þúsundum.
Latínukunnátta lækna er
enda eðlileg^ur þáttur í sémámi
þeirra.
ÓGILD RÖKSEMD
Formælendur latínunnar
mæla með dauða málinu með
þeirri röksemd að latina sé góð
ur stuðningur við frönskunám.
Þessi röksemd er ógild af tveim
ástæðum. Meginhluti frönsku
þjóðarinnar lærir móðurmál
sitt með ágætum án latínukunn
áttu. I öðru lagi er franska svo
lítið kennd í menntaskólum
landsins að úrvals nemendur úr
íslenzkum skólum geta tæplega
útvegað sér herbergi og mat í
París nema með því að grípa
til bendingamáls eða ensku.
Með hinni miklu aðsókn í
menntaskóla landsins hljóta að
koma sanngjarnar kröfur um
að öll starfsemi skólanna verði
miðuð við þarfir íslenzkrar
æsku. Það hvilir þung ábyrgð
á þeim valdamönnum uppeldis-
málanna sem ræna þúsundir
mannvænlegra pilta og stúlkna
verulegum hluta af ævi þeirra
í algerlega óþarft tildursmál.
Hér verður að hefja bjargráða
starfsemi og helzt sem fyrst.
Þegar latínunám verður fellt
niður og sótt eftir menntandi
námi, verður móðir náttúra,
landið sjálft með allri sinni feg
urð og ágætum að koma með
anda lífs og atorku í stað hinn
ar löngu dánu suðrænu tungu.
Engin námsgrein getur orðið
meira heillandi og vekjandi
heldur en hin mikla náttúra
sem umvefur þjóðina lífs og
liðna í fangi sínu. Hér blasir
við víðáttumikill heimur. Him-
inninn. Sjórinn. Landið með sín
um glæsilegu listrænu mynd-
um. Dýrin bæði í sjó og á
landi með þekkilegum vitsmun-
um. Síðan koma öflin sem um-
kringja manninn og efnið sem
birtist í óteljandi myndum. Úr
þessum umbúðum myndast lífs
vekjandi kennslugrein sem kem
ur að gagni íslendingum sem
erfa sitt mikla og kostaauð-
uga land. Og þetta umhverfi
skilur aldrei við Islendinginn
hvar sem hann fer um ættland
sitt eða í endurminningu er-
léndis.
BREYTING
NAUÐ8YNLEG
Fleiri gagngerðar breytingar
þarf að gera á stundaskrá
menntaskólanna. Það verður að
minnka dönsku og forheimsk-
andi kommufræði en hlynna að
sígildum bókmenntum þjóðar-
innar frá þjóðveldistímanum
og eftir að endurreisnin hófst
í nýjum sið. Hvoi't tveggja er
vanrækt svo að ekki verður
um deilt. Skáld og rithöfundar
búa við andþrengsli af mennta-
kerfi landsins. Mönnum kemur
jafnvel í hug að menntas'kólar
landsins eigi að fóstia tungl-
spekinga til að ferðast utan við
gufuhvolfdð..
Þegar fornbókmentirnar
voru mótaðar og ritaðar þorðu
íslendingar að gera móðurmál
sitt að ritmáli og keppinaut
dauðra tungumála Suðurlanda.
Enn þarf þjóðin að trúa á orku
sina og andlegan sköpunarmátt.
Frakkar trúa á sitt móðumná!
og stunda iðkun þess og eflingu
í öllum skólum landsins. Þess
vegna eru jafnvel franskar
blaðagreinar með einkennum
ritlistar. Það ætti að auka
frönskunám í íslenzkum
menntaskólum en ekki tí.1 að
undirbúa dvöl námsmanna þar
í landi líkt og löndum Ger-
mana og Engilsaxa. Þar er sam
eiginlegur ættstofn góður náms
grundvöllur. Til Frakklands
geta Islendingar sótt örvandi
kynni við listrænt þjóðlíf, eink
um í sambandi við ástúðlega á-
stundun móðurmálsins. Islend-
ingar geta hlynt að móðurmáli
sínu og endurreist þjóðina til
afburða í rithöfundarstarfi með
því að vinna með alúð að skiln
ingi á ritsnilld fombókmennta
og ljóða og ritmáls á seinni
öldum fram að 1930.. Kynna
sér jafnframt meðferð Frakka
á móðurmáli sínu, því að þeir
hafa fremur en aðrir fágað sitt
mál með ástundun sem minnir
á afrek hinna fornu íslenzku
ritsnillinga, sem fara svo vel
með tungu sína að í fomsögun-
um virðast allar söguhetjur
fara með móðurmál sitt eins
og væru þeir háþroskaðir menn.
(Innifyrirsagnir eru
blaðsins).
ATHUGID!
Auglýsingar sem birtast eiga
í Mánudagsblaðinu
þurfa að berast r
eigi síðar en á miðvikudögum
næstum á undan útkomudegi
blaðsins.
Þetta eina rakblað hafa þessir 15 rakarar notað
—*T-—n

--------með Schick ryðfria rakblaðinu með langvarandi egginni
fengu þeir allir þann mýksta og þægilegasta rakstur, sem þeir
höfðu nokkru sinni upplifað.
Hvert blað gefur sömu þægindin dag éftir dag í 10
rakstra og jafnvel enn fleiri.
15 — 20
Við auglýsum sjaldan Schick blaðið gérir það sjálft, og þar aí
leiðandi er verðið lágt — 3 blöð í pakka kr. 19,85.
5 blöð i hylki kr. 32,95.
jL f *'■
Passar í allar
rakvélar
Heildv. Péturs Péturssonar, Suðurgötu 14, sími 19062
MmmmmmmmMwmmmuMummunm&mmmmmuumuunmmuuunmmmm