Mánudagsblaðið - 08.06.1964, Síða 3

Mairndagur 8. jání 1964
Mánudagsblaðið
Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Agnar Bogason.
Kemur út á mánudögum. Verð kr. 6.00 í lausasölu. Áskrifenda-
gjald kr. 260.00. Sími ritstjómar: 13496 og 13975.
Auglýsingasími 13496. — Prentsmiðja Þjóðviljans.
Ruddar og skrílmenni í tollþjónustu
á Kefavíkurflugvelli — Þörf
skjótra aðgerða.
Kakafí skrifan
I hreinskilni sagt
Menningin færist þrepi neðar — Kommafyrirtæki fær bókagjöf — Hlægilegt snobberí og
sýndarmennska — Hvert stefnir? — Tómas á villigötum? — Glott Hannibals — Hneysa í
Þjóðleikhúsinu — Til hvers leikstjórar? — Varasamt fordæmi — Leikarar sofandi — Skipt
um hross í miðjum straumi — Mogginn og einkaframtakið — Fegurðarkeppni og ágóði — Hvað
um heildsala? — Bannað að hagnast —
Fyrir skömmu var skýrt írá því hér í blaðinu,
að á Keflavíkurflugvelli hefðu, síðustu misseri,
starfað tolleftirlitsmenn, sem væru nú og hefðu
verið þjóðinni til stórskammar. Allar þjóðir vinna
að betri skiptum við ferðamenn, enda er slíkt
nauðsyn, ef efla á ferðamannastraum til hvers til-
tekins lands. Jafnvel austantjaldslöndin hafa und-
anfarin ár sýnt þessum málum aukinn skilning,
verið létt og lipur varðandi farangursskoðun al-
mennings, svo lengi sem ekki hefur verið um
stórsmygl eða auðgunarbrot á því sviði að ræða.
Á Islandi virðist hins vegar þróunin vera allt
önnur. Að vísu eru nú viðhorf öll betri í tolleft-
irliti Reykjavíkur, sem er fyrsti viðkomustaður
flestra ferðamanna, sem hingað koma, en á Kefla-
víkurflugvelli, sem með hverju ári tekur við æ
fleira ferðafólki til landsins, hefur orðið slík öf-
ugþróun, að ætla má, að framkoma óuppdreg-
inna tollvarða þar sé slík, að hún hafi þegar
stór skaðað þjóðina, bæði hvað komu ferðafólks
snertir og svo skoðun þeirra á landinu.
Síðari misserin hefur tollayfirvaldið syðra troð-
ið í embætti endemis lýð, fákænum og með brenni-
marki íöfundar og illkvitni. Þessir svokallaðir
„tollverðir' hafa verið valdir úr allskyns sópara-
hópi, og eru menn, sem hvorki skilja né hafa
mög«uleika á að skilja hlutverk tollgæzlu. TJm leið
og þeir hafa komizt í svörtu fötin sín, fengið
gyltu hnappana sína og auðvitað snarað sér í
brúnu skóna sína, hafa þeir fyllzt ofmetnaði og
farið að „taka til" í starfinu. Afleiðingin er sú,
að þessi manngrey, fávís og hrjúf, hafa tekið
á móti gestum landsins og ferðamönnum, burt-
séð frá innfæddum, eins og einskonar óvinum, sem
verjast beri til hins ýtrasta. Forvitni og „valda-
yndi" hefur leitt til þess, að þeir hafa gruflað í og
hvolft úr töskum ferðamanna, vöðlað eignum þeirra
saman og kastað í þá með illu. Mörg dæmi eru
þess, að öl eða áfengi, sígarettur, jafnvel snyrti-
vamingur, hefur ekki komið til skila, þegar tek"
inn var. Vanir ferðamenn krefjast kvittunar fyr-
ir dót sitt, því þeir hreinlega treysta ekki tollin-
um syðra fyrir að geyma það né rannsaka.
Það er anzi gaman, að hafa svona lýð íklædd-
an íslenzkum einkennisbúningi. Það er þokkalegt
fyrir erlenda blaðamenn, sem hingað koma, til að
kynna þjóðina í heimsblöðunum, að beir skuli
þurfa að láta vinnutæki sín af hendi, rit- og
myndavélar, vegna framkomu einhvers heimsks
tollvarðar, sem er í stríði við umheiminn. í stað
þess að láta þessa menn sinna áfram fyrri störf-
ran, sópa eða hirða úr öskutunnum, þá virðist
stefnan þar syðra sú, að halda þeim í starfi, jafn-
vel fjölga þeim.
Guðmundur í. Guðmundsson er mestur ráðamað-
ttr þar syðra, og mun þessi lýður hafa fengið bless-
tHi hans. Það kann að vera út af fyrir sig, að
þessum ráðherra hefur verið ýmislegt núið um
nasir varðandi skipti hans af framkvæmdum á
Keflavíkurflugvelli, en hart er orðið, ef stjórn-
málaspilling sú, sem honum heldur gangandi, á
Mikil tíðindi gerast irú í
menningarheimi lslendinga síð-
ustu vikumar, þvi ekki var
sjónvarpsmátíð fyrr komið úr
tízkunni en kyndilberi islenzkr-
ar menningar afhenti blys sitt
Hannibal Valdimarssyni, hinum
kunna ástmegi menntadísanna.
Hljómlistarunnandiim gaf Al-
þýðubandalaginu nú slíkan
bókakost, að ekki verður annað
séð, en hver vinnandi sál gæti
næstu misserin gengið með
heimslitteratúr í annarri hend-
inni, en skófluna í hinni.
Til þess að gjöf þessi bæri
verulegan ,,aiþýðu“-blæ, var
svo hið ástsæla skáld okkar,
Tómas Guðmundsson, hinn ís-
lenzki Omar Khayyám, íátinn
afhenda Hannibal gjöfina með-
an gefandinn sat hjá og brosti
spekingslega. Hannibal horfði
glottandi á þessa ágætu skntil-
ilsveina sína og sjónvarpsfjend-
ur, vitandi mö erm eitt skrefið
tíl að koma þjóðinni bæði í
verldega og andlega speimi-
treyju hafði verið stigið.
Af er sú tíð, þegar Tómas
var sfcotspónn kommáblaðsins
fyrir ræður sínar í stúdentahóp,
en fyrir löngu kastaði Ragnar
grímunni, og vita allir, að hann
er ófeimmn við að játa sána
pólitásku trú. Það er annars
undarleg hugsjón, að gera
menningu, í hvaða formi sem
hún er, að samskonar fram-
leiðslu og t.d. bfla eða gulrófna-
rækt. Alvörulistamenn hafa
jafnan fyrirlitið þessa stefnu,
og á Vesturlöndum hafa þeir
jafnan haft frelsi til að tjá álit
sitt. Um auetrið gegnir öðru
máli.
Hinsvegar hafa hér á landi
sprottið upp menningargorkúl-
ur, sem hafa lagt allt þð, sem
menning heitir, á lágan bekk,
fært niður hin listmætu skil-
yrði, en halda uppi hverju
smámenninu öðru ómerkilegra.
Það er t.d. ekki að furða, þótt
leikhúsgestir hafi hlegið að hinu
brjálæðislega klappi, sem
forystumaður í þessum efnum
viðhafði, þegar ungverska söng
konan lauk ,,list“ sinni á frum-
sýningu ,,furstinnunnar.“ Gall-
inn var bara sá, að það tókst
ekki í þetta sinn að telja þjóð-
inni fcrú um, að hér væri lista-
kona á ferð.
Það er sldljanlegt fyrir-
brigði að lítil þjóð, sem ný-
sloppin er úr fátækt og al-
merniri kúgun, skuli nú eltast
við hinar ýmsu tízkur meira og
minna úrkynjaðra menning-ar-
þjóða og álíta þær sem helgan
dóm. En það er fulllangt geng-
ið þegar þessir menningar-
snobbar leita með gjöfum til
manns sem er yfirlýstur kommi
og svarmn f jandmaður alls lýð-
ræðis og persónulegs sjálfstæð-
is listamanna sem annarra.
Þá hefur hiimi ungversku
söngkonn, sem þjóðleikhúsið
féldc til að gegna aðalhlutverki
í ,, Sardasf urstmnunni" verið
vásað hljóðlega t»I föðurhús-
anna, en íslenzk stúlka fengin
í staðinn. 1 ljós kom að gestur-
inn var hvergi nærri hæf £ hlut-
verkið, og fór þar saman ó-
heppilegt útlit og lélegir leik-
hæfileikar, þótt söngröddin
hafi verið þokkaJeg.
Því miður er allt þetta mál
Þjóðleikhúsinu til mikillar van-
sæmdar og — það setai verra
er— hér hefnr verið gefið á-
kaflega varasamt fordæmi þess,
hversu yfirvöld Þjóðleikhússins
sknli bregðast við, þegar leikari
nú að fara að ganga yfir þjóðina í heild, orð
hennar og ferðamannamöguleika.
Við höfum oft deilt á tollayfirvöldin og rétti-
lega. Þetta er vandasamt starf og krefst manna,
sem kunna að vega og meta ástæður. Vissulega
ætti að reyna að stöðva, eins og gert er, allt smygl
og annað ólöglegt athæfi. Hitt er eins víst, að
öfgar í þessum efnum, hreinar og beinar öfgar, sem
skapast af frumstæðu tilfinningalífi sumra toll-
varða syðra, eru eins óþolandi og þær er skemm-
andi fyrir alla heildina. Tollyfirvöldunum syðra
ætti að vera ljóst, að nú með aukinni starfsemi
Loftleiða á Keflavíkurflugvelli þarf raunhæfa og
réttláta tollskoðun, lipra og kurteisa þjónustu. Það
er skylda tollyfirvaldanna að hreinsa til, nem*
brott hrotta og ruddamennin, en fá í staðin mennt-
aða og siðaða menn, sem eru starfi sínu vaxnir.
eða söngvari fær slæma ,pressu‘
hjá gagnrýnendum. Þetta er
annars gott dæmi þess, að press
an í heild fellir listamenn ekki
vegna þess að hún vilji það
fyrirfram, því slíkar mega
aldrei vera forsendur gagnrýn-
enda, heldur af hinu, að
frammistaða stúlkunnar var fyr
ir neðan allt.
Ef leikhússtjómin ætlar að
vinna eftir Jæirri regln, að víkja
persónu úr hlutverki vegna nei-
kvæðra blaðadóma, }>á er illa
farið. Hér kemur nefmlega ann
að og meira til. Leikstjórmn er
í raun og veru ábyrgur, og hér
var sökin bæði hans og Þjóð-
leikhússtjóra sjálfs, Það er
hvorld leikstjórans né þjóð-
leikhússtjórans að ætla sér að
taka ,„sjansinn“ á þvi, hvort
áheyrendur eða „í þessu tilfelli“
áhorfendum liki við persónuna
og sæki því sýninguna. Það er
fremur hlutverk J>essara manna
að ákveða löngu fyrir sýn-
ingar, hvort viðkomandi er vax
in hinum listrænu kröfum
verksins, en láta siðan kylfu
ráða kasti um afstöðu almenn-
ings og gagnrýnenda. í Jmíssu til
feUi er J>að hrein fjarstæða að
ætla að koma eftár á með þá
fáránlegu yfirlýsingu að Ieik-
húsinu hafi verið sendur „vit-
laus pakld,“ eins og yfirvöldin
leyfðu sér að gera þessu. sinni.
Islenzikir leikarar eru ekki
taldir sérlega forsjálir um eig-
in hagsmuni. En J>að mundi
furðulegt, ef J>essi stétt sér ekki
nein missmíði á því, sem hér er
verið að gera. Sá tími kynni
að koína, að leikara væri bein-
línis varpað út í yztu myTkur
vegna J>ess, að honum mistæk-
ist í einu hlutverki, máske að-
eins á frumsýningu. Til hvers
eru leíkstjórar, ef ekki m.a.
einmitt til J>ess að ÁKVEÐA
fyrir sýningar, hver hæfnr sé
og hver óhæfur. 1 hverju öðru
Ieikmenntuðu Iandi hefði sýn-
ingin verið látin ganga, meðan
hún bar sig, síðan hsett við
hana og reikningur skrifaður
á „reynslu.“ Hin aðferðin var
ekld aðeins hræðslukennd og
sýndi vonda samvizku, heldur
stórhættulegt fordæmi innan
leikhússins.
— O —
Oft vilja menn tárast, þegar
lesið er vinsælasta efni Morgun-
blaðsins, Velvakandana. Þessi
dásamlegi dálkur, sem Mbl.-
menn skiptast á um að rita, er
næstur leiðara blaðsins, og þeg
í ar Sigurður frá Vigur krefst
frelsis í athafnamálum, hrópar
Velvakandi oft á einskonar
þjóðnýtingu. Það var ekki laust
við, að menn gerðu ýmist að
hrosa eða tárast, Jiegar Vel-
vakandi abbaðist upp á fegurð-
arsamkeppnina sem fjárplógs-
starfsemi, sem ætti að leggja
niður sem slíka og helzt þjóð-
nýta eða a.m.k. verja hagnaði
til góðgerðastarfsemi. Ekki er
aHt eins hjá þessum blessuðum
kálfum. 1 því tilefni væri gam-
an að spyrja hvort t.d. Hall-
grímur Benediktsson og Co.
selji vörur sínar með það fyrir
augum að gefa hagnaðinn fá-
tækum, eða Helgi Magnússon
og Co. — báðir eru stólpar
Sjálfstæðisflokksins, selji mönn
um klósettin sín vegna þeirrar
hugsjónar, að Islendingum beri
að nota gljáfægðar setur. Feg-
urðarsamkeppnin hefur nú
sennilega gert miklu meira til
þess að kynna þjóðina en bæði
fiskurinn og heildsalamir, og
þó svo væri, að aðstandendur
hennar högnuðust eitthvað á
henni, þá væri þeim það alveg
velkomið, Fólkið kemur og horf
ir á þetta, stúlkumar eru
dæmdar af vel kynntum dóm-
urum, sigurvegarar fá sdgiingu
og tækifæri til að komast á-
fram í tízkuheiminum, aðrar
gjafir og frægð. Hvi skyldi ekiki
mega hagnast á slíku eins og
öðru? Bændur bafa sýningar
iðnaðarmenn hafa sýning-
ar, jafnvel kommadindÞ
ar í verzlunarstétt hafa
sýningar. Svo kemur Mtol. á
vettvang í vinsælasta dálki sín-!
um og skammar eihkaframtaflc-
ið. Þetta er ósköp sorglegt.
Skoðanir eru frjálsar, en þeir
ættu að vera undir nafni í jafn
ábyrgu blaði og málgagni Sjáif
stæðisflokksins. Eða er kannski
nóg fyrir blaðið að hafa SAM
og smjörMkissénáið?
Menningin færist þrepi neðar
— kommafyrirtæki fær bóka-
gjöf — hlægilegt
Auglýsið
í l
MánudagsblaSinu