Mánudagsblaðið - 08.04.1968, Blaðsíða 5

Máimdagur 8. apríl 1968
Mánudagsbiaðið
5
MYSTICUS:
LIKRÆÐAN
Ég hef þakfat hann séra Beru>-
ní síðan við vorum strákar saifnan
i gagntfraeðaskóla. Og ég verð að
segja það eins og það er, að ég
heí aldrei haft neitt sérlega mdkl-
ar maeffcur á honiuim, þó að við
höfwm a.lltaf verið ssemilegir
koiwndn.gjar svona á yfirborðinu.
Undir niðri hefur hann alltaf
farið dálítið í taugamar á mér.
Það var ekki það, að hann vaeri
sivo sem nedtt vondur maður.
Almennt var hann talinn hið
mesta valmenni, og það fannst
honum sjálfum líka áreiðanQega.
Benóní hefur alltaf haft talsrvert
sjáMsálit. Og hann hefur sjaJd-
an haft neinn áhuga á hlutum,
sem ekki snerta hann sjálfan að
einihverju leyti. Og firá því hann
var umgur hefur hann alltaf
gen'gið upp í því að sýnast. Það
er fyrir lönigu orðið ha.ns annað
eðli að vera á einhvers konar
sviði og skapa einhverja glans-
mynd af sjálfum sér f hugum
áhoríendanna. Og þetta hefur
honum tekizt, enda er það vist
s\">, að fáar þjóðir í hedminum
liggja jafn hundflatar fyrir alls
konar sýndarmennsku og við Is-
lendingar. Benóní hefur notið
rr.ikils álits sem kennimaður, og
fjaldi fóliks hérna í beenum
bregzt reiður við, ef dregið er í
etfa, að klerkurinn sé stórgáfað-
ur. Ég skal viðurkenna það, að
liann Beniómí er sléttur og félM-
ur og klókur. En mér hefur aildr-
ei fundizt hann rista djúpt. Ég
man, hvemig þetta var í skól-
anum. Hann var talsvert nsem-
ur og gat Iært langar romsur
uitanbókar eins og páfagaufaur.
En sfcilniingurinn var ekki að
sama skapi mikilfc En á þessu
varð hann yndi og eftirlæti
flestra kemniaranma, sem vildu
hafa þetta svona. Og í skóla var
Benóní líka fræg kennarasJeikja,
aJltaf yfir sdg kurteis og búkk-
andi sig og beygjandi. Hann
hafði þá strax þau hyggindi, sem
í hag komu. Bn aldrei varð ég
var við, að hann ætti sér nein
áhugaimél utan skóla. Aldrei las
hann neinar bækur aðrar en
síkólabækurnar. Og þó að Benóní
se af almenminigi talinn hinn
mesti kennimaður, hef ég aldrei
getað fundið neitt púður í ræð-
unum hans. Satt að segja þykja
mér þær ósköp þunnar, eims og
ég átti Hka von á hjá honum.
Mér finnast trúarbrögðin í hans
miummi verða væmin og vælu-
kennd. Ræðurnar hans úa og
grúa af útslitnum slagorðum og
frösum, sem búið er að nota
mörg þúsund sinnum áður. Svo
er hann alltaf að vitna í Ijóð.
Ekki er þetta af því, að hann
sé í eðli sínu ljóðelskur maður.
I skólanum kunni hann engin
kvæði önnur en þau, sem kenn-
aramir sögðu honum að læra. Og
ég hygg, að ljóðlist hans sé
svipuð og áður var. Ég þykist
vita, hvemig hanm hefur þetta.
Þegar hann er að semja ræður
raðar hann Ijóðabókum á skrif-
borðið hjá sér og blaðar í þeim
þangað til hamin finnur eitthvað,
sem honum finnst passa í kraim-
ið. Og svo flytur han-n ljóðin inn
í rBeðiinum með gnáifclökkri
röddu. Og þetfa genigur í fólfcið,
mikil ósfcöp. Kvenfólkið í kirkj-
uiruni viknar oft undir þessu. Því
fininst presturinm sinn svo gáf-
aður og andrfkur. Mér hefur
aldred þótt Benóní neimn skemmti-
maður. Bn fyrst og fremst er
rr.ér lítið um hann gefið út af
þessu með hahn Bjössa. Hann
Bjöm Jónsson var bezti vinur
minn hér fyrr á árurn. Hann var
bráðgáfaður, þó að hann væri
ekki neitt glansnúmer í skóla,
listrænn i sér og skáldmaeltur.
En ég varð hissa, þegar ég vissi,
að Bjöm var trúlofaður henni
Möttu. Hún var reyndar bráð-
myndarleg í sjón og þar á ofan
dóttir ríks útgerðarmanns. En
mér fanmst Matta alltaf ósköp
þumn. Bg gat aldrei ski'lið, hvað
Bjöm sá í henmi. Illviljaðar
tungur sögðu, að hann ætlaði að
eiga hana til fjár, en ég vissi
vel, að það var ósatt. Bjöm var
í fullri alvöru ásitfanginn af
Möttu sjálfri , hanin hugsaði
aldrei um peninga, þeir voru eins
og reykur fyrir honuim. Fareldf-
ar Möttu voru broddborgarar frá
hvirfli til ilja, og þeim var ekki
mikið gefið um þenman tilvon-
andi tengdasom sinm. Og svo
kom 1 Benóm' í spiiið. Hamn var
þá nýorðinn prestur héma og
honuim var hampað ósköp mik-
ið. Ég veit ekkert hvaða refjar
hamn notaði til að komast upp
á milli Björms og Mörtu, en mér
segir svo hugur um að þær hafi
verið heldur skítugar. Og eflaust
hefur hann notið stuðmings for-
eldra hennar í þessu. Benóní
var alveg tengdasonur við þeirra
hæfi. Og unga prestsfrúin féll
fljótlega vel inn í sitt hlutverk,
lagleg, prúð og settleg. Og hún
var full af aðdáun á sfnum
mikils metna og vimsæla eiigin-
manni.
En Björn var eftir þetta eyði-
lagður maður. Það hafði alltaf
verð í honum talsvert bóheme-
eðli. Nú lagðist hann í cfsalegan
drykkjuskap og uimgekkst aðal-
lega róna. Einstaka simmuim hitti
ég hann og þá var hann að
rausa um það, að hann ætlaði að
hefna sín grimmilega á Benóní
og Möttu. Ég tók ekfcert mark
á þessu, ég vissi vel, að Bjöm
mundi aidrei gera flugu mein.
Og þetta sagði ég honum. En
hamn sat við sinn keip. Ég skal
að minmsta kosti hefna mín á
Benóní, þegar ég er dauður,
hrópaði hann. „Þá skal ég ganga
aftur og gera honuim einhverja
bölvun“. Ég tófc ekfci þetta
drykkjuraus hans alvarlega. En
þetta var f síðasta sinn sem ég
sá Bjöm vin minn. Fáum vikum
síðar fannst lfk hans í höfninmi.
Sumir héldu, að hamm hefði fyrir-
farið sér, en aðrir, að hann hefði
bara álpazt í sjóirnn í ölæði.
Það var rúmu ári eftir dauða
Bjöms, að ég fór í kirkju til
Benónís. Efcki fór ég þangað til
að njóta andrfkis Merksins, sem
alíir voru að tala uim. Ég var
að fylgja honum Einari kaup-
mamni til grafar. Ég hafði einu
sinni unnið hjá honuim um tíma.
Einar hafði verið harðduglegur
kaupsýslumaður, enda hafði
hann hatfizt úr fátækt í góð efni.
Hann hafði nú um lamgt skeið
mrið talirm i röð betri borgara
bæjarins, enda var margt af
slfku fólfci f kirfcjunmi við útför
hans. Ég vissi, að séra Benóní
mumdi vamda sig með þessa lík-
ræðu, þegar hamrn átti von á
slíkum áhorféndum í kirkjuna.
En ég beið ekki ræðunnar með
neinni eftirvæntingu. Ég þóttist
vita svona nokkum veginn fyr-
irfram, hvaða frasa hann mundi
nú korna með „Stórmerkur at-
hafnamaður", „Vormaður í ís-
lenzku atvinnulífi“, ,.Frábær eig-
inimaður“, „Umhyggjusamur
heimilisfaðir“ og margt fleira í
svipuðum dúr. Sízt af öllu átti
ég von á því, að ég mundi heyra
af vörum séra Benómís þá eft-
irminnilegustu líkræðu, sem ég
hef nokkru sinml heyrt.
Ræðan byrjaði lfka alveg f
hinuim hefðbundna stíl Benónís.
Fyrst var einhver hjartnæmur og
vellulegur inngangur og helgi-
slepjan á andliti prestsins var
alveg forkfláruð. Svo fór hamn að
tala eittihvað um ætt og uppruma
Einars kaupmanns, en satt að
segja hlustaði ég á þetta aðedns
með öðru eyranu, mér fannst ó-
sköp Iítið gaman að því. En allt
í eimu fannst mér ég heyra ein-
hverja breytingu á rödd Benónís;
Hún varð hærri og þróttmeiri en
\’enjulega og öll viðkvæmni og
grátklökkvi voru horfim úr henni.
Og mér varð litið framan í prest-
inn. Andlitið var orðið eitthvað
öðruvísi en venjulega, draettir
harðir og eimibeitttir og hreint
ekkert prestlegir. Og auigun
störðu út í einhvem órafjarska
eins og þau vissu ekki lengur
neitt af kirkjummi og kirkjufólk-
inu. Einhvem veginn fanmst
mér þetta efcki vera séra Benóní,
sem var þarna í stólnum, hddur
einhver allt annar maður. En
mér gafst ekiki svigrúm til að
velta lengi vönigum yfir þessari
breytimigu á andliti og málrómi
prestsins. Það voru orðin, sem
nú komu af vörum hans, senn
drógu að sér alla athyglina. Slfk
orð hafði ég aldrel heyrt í lík-
ræðu fyrr og á semnílega ekki
eftir að heyra.
„Einar var ekfci nema eRefu
ára að aldri, þeigar hann fór að
hjálpa föður sinum við sauða-
þjófnað. Og klófcimdi hans komu
þá þegar f ljós, hann var miklu
útsmognari við þetta en gamli
rraðurinn. Það viar mest kænsfcu
Einans að þafcka, að þetta komst
aldrei upp“. Mér varð litið á
hina kirkjugestiina. Og það var
sjón að sjá andlitin á þeim.
Hinir virðulegu broddborgarar
sátu þama gapamdi af undrun og
augun ætluðu út úr höfðinu á
þeiim. En emginn hreyfði legg
eða lið, menn sátu bara sem
agndofa. Ég missti þarna eitt-
hvað úr raeðunini, en það næsta,
sem ég heyrði var þetta; „Ein-
ar var einhver mesti snillingur
á íslandi í því að falsa falktúr-
ur, og er þá nokkuð sagt. Aldr-
ei komst neitt af þessu upp um
hanm, enda átti hann marga góða
vini á hærri stöðum. Þá má
efcfci gleyma því, að hann var
einn af smjöllustu sfcattsvikurum
þessa lands. Þó að hann hefði
sjö til átta miljómr í árstekjur
tókst honum að sanna á fram-
talimu’ að hann gerði fremur að
tapa en græða“. Ég var svo dol-
fallinn, að ég missti aftur úr
eitthvað af ræðummi. Þá sagði
lderkur. „Eimiar átti lönigum ást-
konur, suimar giftar en aðrar ó-
giftar. Oftast hélt hann framhjá
konu simrni tvisvar eða þrisvar í
viku. Sfðustu frillunni gaf hann
fín* íbúð á Háaleitisbraut. En
við sikulum eikiki áfellast Einar
sáluga fyrir þetta, þvi að kona
hans hélt ennþá meira framhjá
hornum en hanin framihjá henni.
Sfðasti ástmaður hennar er nítj-
ám ára atómskáld, svona rétt á
aldur við bamabömin hennar.
Einar vissi allt um þetta, þó að
hamm léti ekkert á því bera.
Honurn var farið að standa alveg
á sama um kerlinguna, það voru
peningamir og frillumar, sem
áttu hug hans allan“. Mér varð
litið á ekkju Eimars, sem hafði
setið á fremsta bekk og verið
alltaf annað veifið að bera silki-
vasaklútirm að tárvotum augun-
um. Nú var hún hætt að gráta,
er. amdlitið var afmyndað af
bræði. „Hættu, kvifcimdið þitt“
æpti ekkjan á prestinn. „Ég skal
drepa þig“. Og nú upphófst mik-
ill kliður um kirfcjuna alla.
Tveir menn gengu upp í prédik-
uraarstóliirm og leiddu prestinn
niður. Það kom umdrumarsvipur
a andlit hans, það var eins og
hann væri að vakna af svefni.
„Hvað, hvað er þetta?“ stamaði
haran. „Leið yfir mig?“ Hann
mundi auðsjáamlega ekki eftir
þeim svívirðimgum sem hann
hafði látið dynja á hinum fram-
liðna. Og þama stóð ekkjan fyr-
ir framain hann með steytta hnef-
araa og lét skammirmiar dynja á
honum. Og sumir kirkjugestanna
fussuðu og sveiuðu lfka við
prestimum. Aumimigja Matta,
prestírúin fallega, eragdist sundur
og saman í krampagráti. Svo var
presturinn leiddur úr kirkjunni.
Jarðaríör Einars kaupmanns
fór fram í kyrrþey daginn eftir.
Séra Benóna var lagður á spa'tala
í nokkra daga. Hann sór og sárt
við lagði að hann myndi ekki eft.-
ir einu orði af svívirðingurauim,
sem hanin hatfði hellt úr sér i
kirkjunni, og ég er viss um, að
það hefur haran sagt satt. Amn-
ans sagði gamall kunninigi Einars
kaupmanns mér i trúnaði, að
lfklega væri þetta allt saman
sannleikur, svona hefði Einar
verið. Matta sfcildi við prestinn
sinn. Hann hætti presskap og er
raú búðarmaður í kaupfélagi aust-
ur á Fjörðum.
Og enn er ég að velta því fyrir
mér, hvort presturinn hafi i raun
og veru fengið heimsókn af
Bimi Jórassyni í prédifcunarstól-
inn.
KING
Framhald af 1 síðu.
ana, seim öfgamenn efna tiil, og
hörmulegast af öllu, að ekki
virðisit sjáanlegur leiðtogi frið-
samlegra negra, sem hefur bol-
magn eða vinsældir dr. Kings til
að axla byrðar þær, sem dr.
Kinig sfcildi eftir. Væntanlega
bera Bandaríkin gæfu til að
leysa þarnm vanda, sem nú er
framundan, og væntanlega láta
Skandinavar, með Svía í farar-
broddi af því, að velta upp úr
sér samþykktum, sem eru eirana
helzt auðkenmilegar fyrirheimsku
og algjöra fáfræði um þaðvanda-
mél, sem hér um ræðir.
KVIKMYNDIR
Framhald af 8. síðu.
lega saiklausar stúlkur. Sama
máli gdldir um aðra skóla. Ekki
er gott að vita hvað veldur þvi,
að svokallað eftirlit leyfir þenn-
an óþverra, sem þó Norðmenn
banna. Danir eru illa settir í bönn-
um eftir að þeir framleiddu eina
ómerkilegustu kynóramynd, sem
sézt hefur, „æfisögu" brezkrar
mellu, Keeler, sem nálega stejpti
brezku stjóminni.
Afstaða blaðanna hér hefur
verið ákaflega óheppileg. Ég hefi
frétt að siurn blöðin vilji ekki á
hena minnast til „þess að aug-
lýsa hana ekki“. Sá er þó al-
maranarómur kominn á myndina,
að skrif eirahvers dagblaðs skipt-
ir engu máli um aðsófan að henni
úr þessu. Hitt væri betur, að
blöðin hefðu dálíið betur auga
með því, sem eftdrlitið gerir í
þessum efnum, og létu ekki bíó-
stjóra smjatta á og taka inn stór-
fé, á algerlega ólistrænni sýningu
um samfarir og ástaleiki al-
mennt.
Nú er síður en svo, að hér sé
um moralsfca umvöndun að ræða.
Það er mikill mumur á tva'ræðri
setningu eða mynd, jafnvel enn
'bersöglari mynd, og þessum
kláimviðbjóði og hugarfóstri Svi-
ans. Sú þjóð er í vandræðum
mieð æsku sína og þau vandræði
eru rakin í svokallað „frelsá" í
listjáningu þ.e. framleiðslu kláms.
Velferðarríkið er nú í því á-
staindi, þrátt fyrir allí sitt riki-
ræmi og frjósemi og gæði lamds,
að þar er víðast að skella á
deyfð og vamdræði.
Það er ta'mi tíl koiminm, að
þjóðin sæiki annað memmf sína
og svalaði annarsstaðar þorsta
sínum eftir listaverkum en þang-
að. Það er víðar uon auðugan
garð að grésja, víðar að finna
listaverk. Vera kann, að þessd
mynd finni náð og hrifniragu inn-
an ýmsra molsfciransbuxnarana og
auðgi hugarflugið í skólamemunn,
eins og sagt er um nokfcra i
okkar elztu menratastofinun, en
sanraleikurirm er sá„ að hún er
hættuleg bömum og, yfirleitt,
leiðinleg þroskuðu fólki. og víst
er um það, að hér á kvikonynda-
eftirlitið mikla sök og væri eins
vel, að það yrði laigt ndður ef
ekki er að vasnta raunhæfara
eftirlits né skynsamlegra mats,
en það hefur sýrat til þessa.
Og í lokin: hvar er bisfcupiran
og prestastéttin? Er hlutverk
biskups ekkert anrnað fland-
ur og snákjur fyrir ýmsar stofn-
anir? Ef þessi stétt með biskup í
fararbroddi hefur enga athuga-
semd við þéssa mynd, þá er ekki
furða, að menn sæki ekfci guðs-
húsin né taíki mark á siðferðis-
væli þeirra úr stólumum — væli,
sem hrakið heifiur fól'kið frá
kirkjumuim, sem nær alltaf eru
tómaa-.
Af léttara tagi
— Nýja stofustúlkan gat ekki
sofið á nóttunni, þvi að hjónin
höfðu oft hávaðasama gesti. Svo
tók hún sig til og skrifaði á spjald
og hengdi upp í ganginum: —
Munið stofustúlkuna!
Daginn eftir f ann hún sex krón
ur í smápeníngum á borðinu und-
ir spjaldinu.
LÁRÉTT:
1 RannsakaSi
8 Fiskur
10 Upphafsstafir
12 Fálm
13 Hljóta
14 Blóm
16 Komland
18 Karlmaður
19 Efnuð
20 Gefa fæðu
22 Tungl
23 Klukka
24 Farfugl
26 Eins
27 Styrkjum
29 Iðnaðarmenn
LÓÐRÉTT:
2 Fangamark
3 Klæðleysi
4 Spil
5 Sjófugl
6 Tilbiðja
7 Söngur
9 Líffærið
11 GeðiIIar
13 Skemmdin
15 Bók
17 Drykkjustofa
21 Fugl
22 Skordýr
25 Mann
27 Ósamstæðír
28 Menntastofnun

i