Tíminn - 30.05.1970, Blaðsíða 4

r
4
TÍMINN
LAUGARDAGUR 30. maí 1970.
Qfiill
MNI Ot RANNSðKNIR
Dr.
ritar
Valdimar Jónsson
um orkumál íslands
Jaröh itasvæ'ðið vi3 Krísuvík.
(Þótt berut bafi veriS á það
á fileiri sfJöðum að nýting jarð-
íhitams er meiri ef ihæigt er að
nota jarðvarmann beint í formi
gulfiu eða iheits vatns þá hetfur
raforka marga betri kosti að
bera. Nú er t.d. rætt um
vinnsliu úr sjó á ýmsum sjó-
efnum. Verksmiðja sem full-
nægði iþörfium íslendinga fyrir
salt þ.e. 50-60 þúsund tonn á
ári, mundi þurfa að eima og
frysta um 3 milljónir tonn af
sjó á ári, eða um 10 þúsund
tonn á sólarhrimg. Til þess að
anna þessum gifurlegu afköst-
um þarf þó aðeins um 50 tonn
af iguffiu á klukbustund. Til sam
anburðar má geta þess að ein
borhola í Hiveragerði skilur
tvöfiöidu þessu maigni eða um
1O0 tonnum aff gufu á klukfcu-
stund. ICísilgúrverksmiðj an
ful-ibyiggð mun nota um 25
tonn aff gufu á klukkustumd.
Séu þessi dæmi höfð í (huga,
þá er það fremur ólíklegt að
víð getum hagnýtt nema til-
tölulega lítinn hluta -af afli og
órku jarðhitasvæðanna á þenn
an hátt, og þá aðeins þeirra
svœða, sem liggja tiiitölulega
I nærri ströndinni.
j Einasta sýnilega leiðin til
i þess að -við getum nýtt að
einllwerju ráði orkuforða jarð-
hitasvæðanna er sú, að nota
hana til rafforkuvinnslu. En þá
er eðUleigt að eimhverjir
spryrðu, en hvar er bezt að
byrja?
Alf þeim itveim svæðum, sem
nasst iiggja mesta þéttbýlis-
kjarna landisins, o-g þar sem
rnestar lílkur eru á að orfcuffrek
-ur iðnaður byggist upp, má
nefna Henglasvœðið, sem hefur
verið áætliað um 50 ferkíló-
metra að flatarmáli oig Krísu-
vikur-Tröliadyngu svæðið,
sem nýlegar mælimgar sýna
að er ailmifclu víðáttumeira
en menn gerðu sér -grein fyrir
eða svipað að flatanmáli og
Hen-gilsivæðið. Lauslega áætlað
má hæglega reisa á bvorum
staðnum oribuver af stærðar-
gráðunni 200 mw eða sem
samsvarar afli Búrfell'svirkj-
unar. Það má télja all furðu-
'legt að efcki skyldi vera gerð
meiri athugun og samanburð-
ur um virkjun á þessum svæð-
um, sem eru bæði innan við
50 km frá notkun orikunnar,
þeigar Biúrfiellsvirkijun var tek-
in til athugunar. En það er of.
seint að fárast um þáð iiú.'.‘
Nú munu sj á'lfsagt mangir
segja að þessar tölur minar
séu fullar aff bjartsýnisórum.
Við því verð ég að svara að
þær eru frekar varlega áætlað-
ar. Sem dæmi mínu til stuðn-
ings má nefna, að orka jarð-
hitasvaeðis ReyScjavíkur hefur
aukizt um 50% siðastliðin
fimm ár, og er það hærri tala
en nokk-urn hatfði órað fyrir,
og ekkert hendir á áð sú orku-
lind sé enn nærri því að vera
ffullnýtt.
Aff þeim tveim hálhitasvœð-
Dr. Valdimar Jónsson
pm sem ‘nefnd_ erp^þér að of-
an, er Krísuvíkursvæðið iíkast
til betur til fallið til virkjun-
ar bæði vegna legu, og meira
kalt vatn er þar til staðar til
fcælingar í þétti orkujversins. }
Nú er Krísuvíkursvæðið í
eign Hafnarfjarðarkaupstað-
ar, sem hefur í hyggju,
að virfeja þar smávirfcjun til
brýnustu orfciuþarfa. Hefur
bomið til greina að reisa þar
2 Mw orkuver samkvæmt að-
ferð 1 mynd. Einnig er í
Hafnarfirði mikill áhugi á því
að nota síðanmeir Krísuvíkur-
svæðiðtiil upphitunar húsa-
E'kfci hefur enn verið ábveðið
íhivort hagbvæmara er, að
leggja í hitaveitu eins og í
Reykjavik, eða virfcja til raf-
magns og nota rafmagnshitun.
Stofnkostnaður raforkuvers
mundi vera talsvert hærri en
samsvaran'dj stofnikostnaður
hitaveitu. Á hinn bógi-nn er
dreifingarkostnaður innan-
bæjar talsvert minni. Áður en
úr því verður skorið, hvort er
hagk-væmara verða náfcvæm-
ar kostnaðaráætlanir að fara
fram. Vert er að benda á í
þessu samfoandi að aðveitu-
kerfi fyrir hitaiveitu er tals-
vert meiri erfiðileikum bundið
í Hafnarfirði en í Reykjavík.
Ef Hafnfirðinigar ráðast í
það að virfeja til rafhitunar, þá
er hér verið að tala um afl
af stærðangráðunni 15 Mw. Ef
við bættust íbúar alls Reykja-
nessvæðis, þá þyrfti að
minnsta kosti annað eins affl,
og er þá komið orkuver af stærð
argráðunni 30-35 Mw sem
aðeins mundi annast upphitun
húsa á Reykjanessvæðiuu.
Þetta mál er það þýðingarmik-
ið að efeki má láta eiginhags-
muni eins eða fárra sveita-
félaga skemma fyrir góðri sam-
vinnu sem yrði öllum í hag,
því að þeim mun fleiri þátttak
endur í verfcefninu sem slíku,
þeim mun hagkvæmara er það
fyrir hvern og einn.
Áður en ég lýk máli mínu,
vildi ég snúa mér að rekstrar-
öryggi jarðihitaorkuvera. Kom
ið hefur upp sú efasemd hjá
m'örgum að jarðgufuafflstöð sé
ekki eins örugg í rekstri og
vatnsafflsstöð. Má í fflestum til-
vikum rekja þetta til van-
þekkingar og vantrú á jarðhita.
Þar sen, einna mest reynsia
hefur fengizt í þessum málum
á Ítalíu oig Nýja Sjálandi, Rúss
ar Japanir og Mexifcanar hafa
nú þegar hafið framkvæmdir
á 100-200 Mw jarðhita orku-
verum.
Sú reynsla sem ítalir og
Ný-Sjálendingar hafa aflað sér,
er áð jarðgutfiuaiflsstöð sé
mjög stöðug í rekstri oig því
hafa þessar stöðvar varið rekn
ar sem grunnaflsstöðvar. Vatns
aflsstöðvar geta haft mjög
breytilega orku eftir árstíðum
oig frá ári til árs og, þá sér-
staklega þau orkuver sem nota
sér afl jökulfljóta. Vatnsmæling
ar á jökulám sýna að vatns-,
rennslið getur minnkað allt,
niður í heiiming meðalrennslis
þegar verst lætur og samsvar-
ar það að oifcu/verið affkastar'
aðeins helming þeirrar orku
sem hún afikastar að meðaltali.
Orkuforði jarðorkuvera er
berggrunnsvatnið, sem hér
sunnan lands er alivíðiáttumik-
ið og teigir sig upp til há-
lendisins eins og mælingar
sýna. Það er því hægt að'
líta á það sem einn víð'áttu-'
mifcinn miðlunargeymi sem1
óháður er þæði veðri og stað-
arúrfcomu.
Vegagerð og nátturuspjöll
Ég held, að þeir sem hafa leö
ið blöðin að undanförnu — og
fylgzt hafa með þeim miklu
blaðaskrifum og deilum, sem
risið hafa vegna fyrirhugaðrar
Gljúfurversvirkjunar í Laxá í
Þingeyjat'sýsLu — og nú sáðast
lesið grein Björns G. Jóns-
sonar á Liaxamýri í Mörgun-
blaðinu 24. febrúar s.l. — fcom-
ist efcki hjá því að hugleiða
þetta Stórmál — og þá fyrir
ófeunnuga öllurn staðháttum í
persónulégri snertingu, sem
þarna er um að rœða — í Ij'ósi
þeirrar Staðreyndar — hrvað hef
ur gerzt, og hvað er að gerast
i skjlóli valds og mjög svo túlfc- ■
aðrar þefckingar og sérþekking-
ar á þessu máli og öðrum í okk-
ar svo ágæta þjóðfélagi.
Ekfci er að tvíla, að þarna
hafa þeir menn í heimahögum
um fjallað, Sem engin mann-
sæmandi framkoma gæti rétt-
lœtt að Sniðgengið væri — og
ekfcert tillit tekið til — allt
bráðglöggir og gegnir menn,
sem áreiðanlega þekfcja vitjun-
artíma sinn — og sinna heima-
haga.
Allir hafa þeir túlkað þetta
mál frá þeim sama sjónarhóls-
gnunni — sem þeim er að sjálf-
sögðu eiginlegt að standa á, og
sjónvídd þeirra til allra átta
er áreiðanlega grjndvölluð á
vandlegri yfirsýn og dijúpstæð-
um skilningi gjörkunnugra
sinna heimahaga.
Þó að ég, vegna ókunnug-
leifca á öllum staðháttum og
forsendum þessa máls — útaf
fyrir sig, vilji ekki blanda mér
persónulega í þetta mál — er
það svo nátengt þeirri fram-
vindu í hugsun og gerð þeirra
opinberu aðila, sem með ráð
og framkvæmd fara — og hafa
farið, nú um langt skeið, — að
ég tel á margan hátt til óetfnis
geti leitt — og hafi gert það
í mörgum tiivibum — að ég
tel það algjöra siðferði'lega
skyldu þeirre, sem frumfcvæði
slíkra mála snerta — að spyrna
við fæti — og leggja orð í
belg — mœtti þá einnig láta
sér detta í hug — að þetta
s'tórmál — gæti ráðið úrslitum
um það um langa framtíð —
bvernig þeSsum málum verður
ti'l framlbúðar ráðið.
Að deila við valdið, er stórt
mál-uip iað tala. Og þegar vald-
ið' er orðið svo grimmt og mikil
fengt — að heilt hérað finnur
hvöt hjá sér til að vesrja sinn
helgasta rétt og tilfinningar —
eignarrétt sinn, siðferðisrétt
sinn — og rétt sinn til að
velja og áforma — þegar öll
þessi dýrmætustu mannrétt-
inda- og tilfinningamál liggja
undir hamri og höggi fjar-
rænna valdamanna, áformi
þeirra og gerða — er eitthvað
það að gerast, sem ómögule.gt
er fyrir sæmilega hugsandi
mann — að bomast hjá að hug-
leiða: — Hvort efcki sé tiltæki-
legt með einhverjum viðfeldn-
ari leiðum að komia málum og
menningu þessarar li'tlu þjóðar
á framfarabraut, með öðrum
hætti.
Persónulega hef ég nokfcuð
komizt í álengdar sjónmál
þessa valds — að ég ekki segi
í óljúfa snertingu við það — og
enda þótt ég engan veginn
skuli þar hverja þá persónu
undir sama hatt leggja — sem
með þetta mikla vald ferðast
svo hróðugir í huga og hönd
vitt og hreitt út um landsbyggð
ina — til framkvæmda og
margrar gerða á opinberum
vettvangi. — Þá er ekki því að
synja — að svo gæti farið, að
endalaust mœtti þetta mikla
vald einhvers staðar nema stað
ar í ásóikn sinni og gengdar-
legri yfirtroðslu á eignum og
rótti annarra.
En það er fleira en valdið
sem lýsir sér í framkomu og
sýslan þeirra aðilia, sem
byggja gerðir sínar á eigin ráð-
um. Það sýnir. þá hyLdýpis fyrir
litningu á eign, rétti og að-
stöðu meðbræðra sinna, og
leggur siðgæðisvitundina og
mannlega umgengisháttu undir
fætur sér.
En hvað er þá þetta mikla
vald, sem um er að ræða — og
svo óhrjúflega snertir okkur
almenna mannskepnuna.
Það er sprottið upp af arki-
tektisimia og faglegri kunnáttu,
ta'kmarkalausri þefckingu, lær-
d'ómi menntunar- og tillits-
leysis.
Allt er þó þetta gott og nauð-
synlegt, ef rétt er notað — en
sé það rótt notað, þá lika, í
flestum tilfellum hverfur vald-
ið — og sem betur fer, koma
margir heilum máLum í höfn,
án þess, að notfæra sér þann
rétt sem valdið skapar, virtu
þá lærd'óminn, kunnáttuna og
þekkingu að þeim vegvísir sem
allir virða og blessa.
Enginn getur ráðizt í fram-
kvæmdir á annarra landi, nema
hafa til þess leytfi eða valdboð
— þ'að virðist því vera fyrsta
forsenda allra framkvæmda, að
í oipphafi væri þeirra réttinda
atflað sem til þarf. Sá varnagli
f stjórnariskrá okkar, sem heit-
ir eignarnám — og verður að
réttlœtast með því, að þjóðar-
heill kref jist — að því sé beitt
— er allfbotf ofarlega í huga og
hönd þeirra manna sem telja
sig geta miskunnarLaust skákað
í því skjóli — með valdbeit-
ingu sinni. — Það getur út af
fyrir sig í tilfellum átt rétt á
sér — en alveg undir sérstök-
um tæmandi kringumstæðuip.
— Mat, og bætux á röskun og
tjóni er fyrir skal boma. er svo
lítilsiglt — oig frekar skáLka-
skjól — en raunverúleg verð-
miæti, því yfirleitt verða slíkir
hlutir aldrei bættir að því
marki að fyrir komi það sem
tekið var.
í skjóli þessa varnagla stjórn
arskrárinnar spófea sig út um
Landsbyggðina tæknimenn, og
verkfræðingar vegagerðar og
annarra opinberra stofnana,
með hið mikLa vald, sem þeim
finnst í honum liggja, í bak og
fyrir — og telja sig svo yfir
landeiganda hafnir — að ebki
þurfi við þá að tala — enda
álit á þeim, í þeirra huga ekki
meira en svo. borið saman við
þeirra eigin þekkingu og tækni
menntun — að það sé lítið til
þeirra að sækja. —
En þó að dýr brúarmannvirki
velti af grunni, hafnargarðar
hverfi í djúpið, vegir þurrkist
út — og séu lagðir þar sem
fyrstu haustsnjóar kaffæri þá
— virðist engin ábyrgð á þeim
hvíla þótt ám og vötnum sé
breytt eftir þeirra höfði — vall
lendisengjum og gróðurlendi sé
sundurrifið, tætt og umrótað
að algjörlega óþörfu — vatni
veitt yfir þar sem áður var þurr
lendi — og þótt heilu jarðföll-
in renni svo eins og froða á
watni, af þunga og röskun
áveituvatns þess er í það er
veitt. — Sárin með Lautum,
holtum og hryggjum efftir skil-
ið sundurgapandi á hinn óhugn-
anlegasta hátt — þeim til ama
og hxeilingar, og jafnvel klökk-
va í huga, sem í daglegri snert-
ingu umgengizt hafa la«dið
frá blautu baxnsbeini — alizt
upp með því — og á því — já,
finnst það eins konar hold af
sínu holdi. — En framkvæmda-.
valdið telur það ekki einu sinni
virðingu sinni samboðið —
að tjá eigendum að til stæði
umbreyting eða röskun — en í
skjöli valdsins: Hér skal það
standa sem gera skal — en
hvergi annars staðar. En þó
sbal undanteikið, eins og ég
hér að framan tók fram, — að,
allir verða ekki settir undir
sama valdsins hatt í þessu efni ■
— og er, ef vel er að unnáð, ’
Oig sanngirni gætt — oftari —
að sú leið gæti öllum aðilum
ekki síður orðið affarasæidi og'
þekking á staðháttum öllum og
aðstöðum — er kunnugir aðil-
ar hafa einir til að bera — eru
líka vísindi — en vísindi og
þebking, sena oftast er of lfftill •
gaumur gefinn, og oftast ekk-
ert tilliit tekið til.
Öllu eru takmörk sett —
líka valdbeitingu. — Ef enda-
laust er yfir markið far-
ið — í því sem öðru — kemur
að lögum til mótvægis í ein-
hverju — en alla jafna ein-.
beittu forrni, þannig er það i
öliu eðli jarðar, og lifandi til-
veru — frá hinum smæsta til
hins, sem telur sig stærstan —
vald og áníðsla getur þróazt,
að vissu marki — en kollvarp-
ast og fótumtreðst að lo'kum af,
skapandi mætti huga og handar
til mótvægis öllu óréttlæti —
því sjálft jarðlíf'slögmálið verð-
ur aldrei að eiLfifu niður brot-
ið — né að fullu fyrirfarið.
Jeus í Kaldalóni