Tíminn - 21.11.1970, Qupperneq 8

TIMINN
LAUGAKDAGUR 21. nóvember 1970
Haukur Sigurðsson, kennari:
Er menntun sama
og lífsþægindi?
Miðvi'kudaginn 4. nóvember
birtist grein í Tímanum í þætt.
inum: Umhugsauarefni. Höf-
undur er Andrés Kristjánsson,
ritstjóri. 1 þessari grein ræðir
Andrés um menntun, réttindi
til starfa og laun starfsmanna
eftir menntun. Rekur sig eitt
þar á annars horn, og langar
mig til að fjalla nokkrum orð-
um um skoðanir ritstjórans.
í upphafi greinarinnar telur
Andrés að menn tneð mismikla
menntun vinni sömu störf. En
aðeins aftar í greininni er hann
kominn á þá skoðun að mennt-
an sé þjálfun hæfileika og
'óflun þekkingar. — Hvernig
fer þetta tvesnnt saman? Vinnur
starfsmaður, sem hefur þjálfað
hæfileika sína og aflað sér
þekkingar til starfs, sömu
vinnu og ócnenntaður starfs-
maður?
Þá álítur ritstjórinn að ein-
staklingurinn leggi ekki fram
hæfilelka og gáfur, ef hann
menntar sig og eigi því ekki
laun fyrir slíkt skilið. Að vísu
iiefur hann- ekki valið sér gáf-
ur og hæfileika í upphafi ævi
sinnar. en þessa eiginleika rækt
ar hann og þroskar í námi
Eða eigum við að sætta okkm
við að hæfileikarnir séu fram-
lag guðs og þar nemi hugsun-
in staðar? Þá er hann þeirrar
skoðunar, að hið. opinbera eitt
leggi fram fjánmuni til tnennt
unar. Það eína, sem námsmað-
uirnn leggi fram sé tími, en
allir, sem eitthvað verulegt
nám hafa stundað, vita gerla
hversu fjárfrekt það er og
veldur tnörgum námsmönnum
á síðustu árum þeim erfiðleik-
um að þeir verða að hverfa
frá námi. Þó virðist Andrés
ekki eiga við forréttindi bama
ríkra foreldra, þegar hann tel-
ur að námsmaðurinn njóti náð-
ar og forréttinda fram yfir al-
menning. Varla þó forréttinda
gáfna sinna, annars væri ný
merking kotnin í orðið forrétt-
indi, sem fram til þessa hefur
táknað þjóðfélagslegan rétt ein
hvers fram yfir aðra. Þá er
það ekki lengur náð að njóta
menntunar, heldur almenn rétt
indi, sem menn geta notið, ef
hæfileikar og fjármunir eru
nægir.
Þá telur Andrés að þekking-
in sé einkaeign hins tnenntaða
manns, lífsauður, sem komi
honum fyrst og fremst að not-
um. En þekkingin er miklu
meira. Hún er líka sameign
samfélagsins. sem hefur miðl-
að henni. Hún er uppspretta
þióðarauðs og framfara. og hin
síðustu ár hafa menn betur
gert sér grein fyrir því en
áður að þekkingin er arðbær
aota fiárestingin
Nokkru aftar i greinni er
menntunin orðin frjálst val, en
ekki náð. Náð og frjálst va)
eru andstæður, sem ekki sam
rýmast. Þá greinir ritstjórinn
milli tvennskonar þæginda.
efnalegra • hæginda. og andlegra
þæginda. Sá, sem mennti sig.
afli sér andlegra þæginda, en
ekki efnalegra þæginda. og
því beri þjóðfélaginu ekki
skylda til að launa slíkt. Hér
ketnur aftur fram þessi þröngi,
úrelti skilningur á orðinu
menntun, eins og áður er
minnzt á, og jafnframt er ekk-
ert gert úr þeim erfiðleikum,
sem námsmaðurinn þarf að
sigra á menntabrautinni.
Eftir hverju á þá að launa
þegnana? Ritstjórinn er þeirrar
skoðunar að treg eftirspurn
eftir starfi eigi þar að ráða
úrslitum. Nú getur lítil aðsókn
að störfum verið vegna þess
að þau eru illa launuð. En af
hverju er starf illa launað? í
sumum tilvikum vegna þess að
það er litils virði fyrir þjóð-
félagið, en þó miklu oftar af
því að það er ranglega metið.
Þetta er kjarni málsins. Starfs
laun eiga að mestu að fara
eftir því, hversu langs undir-
búnings starfið krefst og hvert
gildi það hefur fyrir þjóðfélag
ið. En ritstjórinn virðist ekki
álíta að starfsundirbúningur
eigi að ráða launutm. Til hvers
ætti slíkt þjóðfélag þá að sér-
mennta þegna sína? Og hvers
eiga þeir að gjalda, sem afla
sér menntunar? Þessi skoðun
ritstjórans grundvallast í þeirri
glapsýn að menntunin sé ein-
ungis fyrir einstaklinginn en
ekki samfélagið.
Þá segir ritstjórinn að launa
miinur . gigi ifliklu v frfiþ?ur„að #
fara eftir getu, ábyrgð. og..
erfiði starfs en mennf.vm.,,,E)n „
er ekki geta manns til vanda- ‘
sams starfs að miklu leyti kom-
in undir menntun hans? Og
ábyrgð og erfiði verða ekki
einangruð frá menntun. Allri
tnenntun fylgir ábyrgð og
ábyrgð starfsmanns vex í réttu
hlutfalli við menntun hans, og
flókið og erfitt starf krefst
menntunar.
Þá víkur ritstjórinn að kenn-
urum. Kemur þar fram það
gamla, úrelta og hættulega við-
horf, að kennarar þurfi ekki
að sérmennta sig, heldur geti
skóli reynslunnar einn, verið
þeim nægilegur. Einnig að al-
menn þekkine og mannkostir
nægi til starfsins að verulegu
leyti. — Þessir eiginleikar
nægðu til margra þýðingarmik-
illa starfa fyrir iðnbyltingu, en
ekki á síðari hluta 20. aldar.
Þetta eru nauðsynlegir eigia-
leikar allra starfsmanna, en
vandasöm störf á okkar dögum
krefjast auk þess sérmenntun-
ar, sem reynsla og mannkostir
geta aldrei leyst af hólmi. —
Kennsla er sérhæft starf, sem
krefst yfirgripsmikillar þekk-
ingar í kennslugreinum, auk
kennslutækni og þekkingar í
sálar- og uppeldisfræðum. Og
þróunin hlýtur að vera sú, að
gera stöðugt meiri kröfur í
þessum greinum í framtiðinni,
í stað þess að draga úr þeim,
en sú er tillaga ritstjórans,
þegar hann segir að launa beri
óenenntaðan, réttindalausan
kennara, .jafnt fullmenntuðum
kennara. Slík stefna myndi
grafa un(jan ménntun kennara-
stéttarihnar, óg þegnarnir sækt
ust ekki eftir menntuninni
væri hún svo lítils metin.
Þá segir ritstjórinn: „Launa-
munurinn er ekki aðeins mis-
Haukur Sigurösson
réttt, he-Mur er beinlínis verið
að ganga á hlut barna og for-
eldra. Hið opinbera stuðlar að
því með launamisrétti að und-
irmálsfólk veljist til kennslu-
starfa“. Það verður sem sagt
að vera launajöfnuður innan
kennarastéttarinnar, svo að
menn „með almennum mann-
kostum og almennri þekkingu"
fáist til kennslustarfa. Sam-
kvæmt þessu á ekki að hvetja
menn til náms með umbun í
launum, kennarastéttin skal
verða öimust allra stétta að
starfskröftum, eina stétt
menntamanna þar sem vegfar-
andinn getur orðið fiillgildur
starfskraftur.
Öll grein Andrésar er skrif-
uð um og handa horfnu þjóð-
félagi. Fyrr á öldum var mennt
un náðarbrauð fárra, menntun-
in var lítt arðbær fyrir sam-
félagið og var í rauninni einka
mál einstaklingsins. Gildi sér-
hæfiugar var óþekkt. En við
lifum á gjörólíkum tímum.
Gildi almennrar menntunar og
sérmenntunar til ákveðinna
starfa er mikið fyrir allt sam-
félagið. Menntun kennara er
þár engin undantekaihg. Og
hörmulegt er til þess að vlta,
að kennaramenntaður maðiu:
skuli draga svo úr gildi kenn-
aramentnunarinnar, sem fram
kemur í grein hans.
UMHUGSUNAREFNI
Hve lengi á að óvirða kennara-
menntun með vanmati kennarastarf s;
Ég þakka Ilauki Sigurðssyni
fyrir það, að hafa veitt at-
hygli smágrein, sem ég ritaði
tU umhugsunar um spurning-
una: Á menntun að vera hluta-
bréf í líísþægindafyrirtæki?
Ég held, að við Haukur séum
að mestu sammála, nema að
vera kynni um eitt atriði. Að
vísu nefnir Haukur ýmislegt
fleira, scm hann mælir gegn,
en þar cr í flestum tiIvíkuJn
um að ræða afbökun orða
minna, furðulegan úrlestur,
sundurslit máls, eða mér eru
gerð upp orð og merkingar.
Kann ég harla flla við slíka
menntasókn á hendur mér og
nenni ekki að elta ólar við
það allt, en skal nefna nokkur
dæmi. Síðan skal ég minnast
á það atriði, sem augljóst virð-
ist, að við séum ekki sammála
um.
Hvar í upphafi greinar minn-
ar segi ég „að menn með mis-
mikla menntun vinnl sömu
stðrf“? Orðin, sem Haukur
virðist vitna til, eru þessi:
„Margir viiðast telja eðlilegt,
aff launamunur eftir menntun,
jafnvel VH) SÖMU STÖRF,
sé cðlilegur". Ég talaði hvergi
mn, að menntaðir sem ómennt
aðir YNNU sömu störf, eða
sömu störf eins vcl, f þeim
skilningi. sem hann gerir mér
upp. Með þessu veltur fyrsti
ásteitingarsteinninn.
Hvergi í grein minni var þvi
haldið fram, að þekking hins
menntáða manns næri ekki
annað og meira en einkaeign
hans sjálfs, þótt hún sé það
fyrst og fremst. Um það var
alls ekki rætt í greininni. Mér
er gerð upp þessi skoðun.
Þá segir Haukur, að „náð og
frjálst val séu andstæður, sem
ekki samrýmist". Skrítinn full-
yrðing það. Við getum vonandi
orðið sammála um, að miklir,
erfðir hæfileikar til náms séu
„náð“, cn maðurinn á að sjálf-
sögðu eftir sem áður frjálst
val um það, hvort hann leggur
í langskólamcnntun eða ekki.
Það, sem á þessum homsteini
er byggt, hrynur um sjálft sig-
Hvar kemur fram í grein
minni „það gamla, úrelta o?
hættulega viðhorf, áð kennar-
ar þurfi ekkl að sérraennta
sig, heldur gcti skóli reynsl-
uimar einn verið beim nægi-
Iegur“. Þarna eru mér gersam-
Iega gerð upp orð og þó enn
fremur skoðun. Eina setning-
in sé mikilvæg tQ kennslu-
minni var þessi: „Gerum r4?
fyrir því, að kennaramenntun
In sé mikilvægt til kennslu
starfa“. Á öðruin stað var líka
vikið áð mikilvægi kennara-
menntunar, og því einu bætt
við til úrdráttar, að hún væri
ekki einhlít. Svona má ekki
umsnúa máli annarra manna,
Haukur Sigurðsson, aUra sízt
í nafni menntunar.
Ég hef aldrei haldið því fram
„að almenn þekking og mann-
kostir nægi til starfsins (þ.e.
kennarastarfsins) að verulegu
Ieyti“. Sh'ka fullyrðingu er
hvergi að finna í grein minni.
Það er þvert á móti álit mitt,
sem ég hélt að ekki hefði farið
milli mála, að góð kennara-
menntun er lífsnauðsynleg til
starfsins, og að því þarf að
keppa miklu fastar en gert er,
að aðrir en kennaramenntað
fólk sé ekki i opinberum .;enn
arastöðum. Ég hafði einmitt í
annarri grein hér í blaðinu
skömmu áður bent á, hve brýnt
væri að gera nýtt mat á kcnn
arastarfinu til betri launa. til
þess að því marki vrði náð.
og kennaraskortinum útrýmt.
En því miður er það sorg.
leg staðreynd, að í heilum hér
uðum fást varla aðrir til
kennslustarfa en fólk sem ekki
hefur kennaramenntun eða
kennarapróf. Þetta er auðvitað
tímabundið neyðarástand, en
því niiður allt of langlíft. —
Þarna hleypur margt gott fólk
undir bagga, i forföUum, ef
svo má segja, og það víkur
eins og réttmætt er, þegar
kennaramenntað fólk býðst til
starfanna. í þessum neyðartil-
fellum tel ég lífsnauðsynlegt
að launa þann, sem hleypur í
skarðið og leysir tímabundin
vandræði, jafnt og kennara-
menntaðan mann, sem ekki
fæst. Það stafar af því, hve ég
tel kennaramenntunina mikil-
væga og starfið vandasamt. Sé
engin völ á manni með kennara
menntun, er það höfuðnauðs.vi
að fá til starfsins íhlaupamanu,
sem getur svo sem kostur er
bætt upp skort sinn á kennara
menntun með annarri menntun
og miklum mannkostum. Með
þvi að viðurkenna þetta er
lögð áherzla á mikilvægi koun
aramenntunarinnar til starfs-
ins. skort hennar verður að
reyna að bæta upp, en með nú-
verandi viðliorfi er kennara-
menntunin vanvirt og kennar;<
starfið sjálft einnig. Kennarar
ættu því að beita sér fyrir þvi
að staðgengla- þeirra < nevðar
tilfellum fengju sömu laun
Þeir missa einskis við það »i>
ieggja með þvi sérstaka
á mikilvægi sérmeuntunar sinn
ar og virðingu á kennarastarf-
inu. En meginmáli skiptir, að
þessar neyðarráðstafanir verði
sem fyrst úr sögu, og kennara-
menntað fólk fáist í allar kenn
arastöður alls staðar á land-
inu, og til þess að svo verði
þarf að meta kennarastarfið
betur og að líkindum láta
fylgja sums staðar sérstakar
staðaruppbætur.
Eftir er svo óréttlætið, sem
snýr að strjálbýlisfólkinu, sem
búa verður við kennara áu
kennaramenntunar. Það er ekki
nóg að dæma það til hess,
heldur leggur hið opinhera
sitt lóð til þess með launamis-
rétti, að í skarðið veljist fólk
með minni hæfni en efni stæðu
annars til. Menntunarmisrétti
strjálbýlis og þéttbýlis er nóg,
þótt þessu sé ekki bætt ofan á.
Þessu neyðarástandi, kennara-
skortinum. verður sem allra
fyrst að Ijúka. og kennara-
menntað fólk að fást í allar
kennarastöður. en kennarar
ættu ekki að bola það. að sér-
menntun þeirra, starf og staða
sé óvirt með núverandi ástandi.
og beita sér fyrir því, að það
fólk sem fengið er til að bjarga
því. sem bjargað verður í tíma
bundnum nevíiartilfellum fái
Framhald á bls. 14.