Tíminn - 21.11.1970, Blaðsíða 9

LAUGARDAGUR 21. nóvember 1970. TIMINN 9
—tpmfmi—|
Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Kramtevæmdastjóri: Kristján Benediktsson. Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (ábj. Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og Tómas
Karlsson. Auglýsingastjóri: Steingrímur Gislason. Ritstjóraar-
skrifstofuT 1 Edduhúsinu, símar 18300 —18306. Skrifstofur
Bankastrætí 7 — Afgreiðslusimi 12323. Auglýsingasimi: 19523.
Aðrar skrifstofur sími 18300. Áskriftargjald kr. 195,00 á mánuði,
mnanlands — ,í lausasölu kr. 12,00 eint. Prentsmiðjan Edda hf.
Vítaverður ráð-
herraúrskurður
Það er illa komið, þegar sjálfur núverandi forsætis-
ráðherra, og fyrrum dómsmálaráðherra, ómerkir freklega
starfsreglur og opinberar eftirlitsstofnanir sem æðsti
gæzlumaður laga og réttar í landinu, til að þagga niður
og slétta yfir misferli, sem átt hefur sér stað í ríkiskerf-
inu að dómi ríkisendurskoðunar, fjármálaráðuneytis og
hinna sérstöku trúnaðarmanna Alþingis, yfirskoðunar-
manna ríkisreikninga! Þá má segja að tólfunum sé kast-
að.
Hér er ekki ofmælt, því þetta eru staðreyndir, sem
nú liggja á borðinu í svonefndu húsameistaramáli. Fjár-
málaráðuneytið hefur meira að segja talið sig knúið til
að lýsa því yfir, að úrskurður Jóhanns Hafstein í þessu
máli sé algert einsdæmi og hættulegt fordæmi!
Úrskurður ríkisendurskoðunar í þessu máli gekk þó
ekki lengra en svo, að farið var fram á, að þrír starfs-
menn endurgreiddu talsverðar fúlgur, sem endurskoðun-
in taldi, að þeir hefðu ranglega dregið sér. Hér var því
ekki um að ræða að dæma og refsa mönnum fyrir mis-
ferli í opinberu starfi eða svipta þá embætti, þótt það
þyki sjálfsagt þegar Jón en ekki séra Jón á í hlut.
Jóhann Hafstein, sem þá var dómsmálaráðherra, fókku.
húsameistaramálið til umsagnar og úrskurðar í vor. Hann
gerði sér lítið fyrir og ákvað, að starfsmennirnir skyldu
ekkert endurgreiða og jafnaði reikninga þeirra við
embættið einfaldlega með því að úrskurða þeim greiðsl-
ur fyrir eftirvinnu mörg ár aftur í tímann, nægilega
langt aftur til að skuldir þeirra sléttuðust alveg!
Hér var um slíka bíræfni og vítaverða meðferð á opin-
beru fé að ræða, að fjármálaráðuneytið þvoði hendur
sínar bréflega og lagði áherzlu á, að dómsmálaráðherra
einn bæri ábyrgð á umræddum launaúrskurðum, ríkis-
endurskoðunin hefði ekki veitt samþykki fyrir þeirri
málsmeðferð og benti réttilega á, að það gæti leitt til
ósamræmis að úrskurða mjög háar aukalaunagreiðslur
án samráðs við launadeild fjármálaráðuneytisins, en það
er sú stofnun, sem hefur með alla launamálaúrskurði í
ríkiskerfinu að gera og öll mál af þvi tagi verða til
hennar að ganga. Þessi launamáladeild ráðuneytisins er
því í rauninni í lausu lofti eftir hina vítaverðu ákvörðun
forsætisráðherra.
grein fyrir úrskurðinum
Einar Ágústsson gerði þetta mál að sérstöku umtals-
efni, þegar ríkisreikningurinn var til meðferðar í efri
deild fyrir nokkru, og krafðist svara frá fjármálaráðherra
um það, hver réttarstaða launamáladeildar raunverulega
væri? Engin svör hafa borizt við þeirri spurningu, en hún
var ítrekuð af Halldóri E. Sigurðssyni við umræðu um
málið í neðri deild í fyrradag en án árangurs. Hér er
þó fyrst og fremst um mál Jóhanns Hafsteins, forsætis-
ráðherra, að ræða og þingmenn eiga ekki að láta hann
Komast upp með það, að ríkisreikningurinn 1968 verði
endanlega afgreiddur frá Alþingi, án Þess að forsætisráð-
herra geri Alþingi grein fyrir ákvörðun sinni.
Geri hann það ekki, fær sú fullyrðing byr undir vængi,
að ísland sé þjóðfélag, þar sem smáþjófarnir einir eru
sekir, en vinum forsætisráðherrans sé allt leyfilegt, enda
hafnir yfir lög og reglur. Var einhver að tala um Suður-
Ameríku? — TK
Jóhann Hafstein geri
CARL COHEN prófessor við Michiganháskóla:
Grundvallaratriði lýðræöis er
lifandi þátttaka þegnanna
Lýðræðið getur verið ófullkomið, þótt kosningaréttur sé almennur
NÚ Á DÖGUM tala stjórn-
tnálamenn oft um „lýðræði,
sem allir taka þátt í“, en þetta
hugtak getur verið blekkjandi.
Það gefur til dæmis í skyn,
að til sé lýðræði, sem sucnir
taka þátt í en aðrir ekki. Nú
er hluttaka þegna samfélags-
ins í sinni eigin stjórn kjarni
og imdirstaða lýðræðisins. Sér
hver ríkisstjórn, sem kennir sig
við lýðræði, en þegnarnir eiga
ekiki allir hlutdeild að, er ann-
að hvort misheppnuð eða fals-
stjórn.
Vilji einhver kjósandi kom-
ast að raun um, hvort lýðræðið
sé raunveralegt eða ekki, á
hann ekki að hlusta á rök-
leiðslur leiðtoganna, heldur a'ð
kanna, hvernig ákvarðanir eru
teknar. Eru þegnarnir beinir
eða óbeinir þátttakendur í mót
un þeirrar stefnu, sem stjórn-
völdin fylgja? Ef svo er búa
þeir við lýðræði, hversu rnis-
heppnuð, sem stefnan kann að
vera, en sé svo ekki, búa þeir
ekki við lýðræði, hversu skyn-
samleg og ágæt, sem' stefhan
reyniisþj-'^' 1
SANNLEIKURINN er sá,
að flestir stjórnmálaleiðtogar
kenna sig við lýðræði, en
ástunda það eikki allir eða
fylgja því fram. Ástundun lýð-
ræðis og stjórn í samræmi við
það, krefst mikils, gagnkvæms
trausts þegna og leiðtoga. Þetta
traust ríkir ekki sérlega víða.
Fæstar þjóðir í Mið- og Suður-
Ameríku vita til dæmis hvað
lýðræði er eins og nú stendur.
Svonefnd „alþýðulýðveldi“ víða
um lönd leggja ekkert raun-
verulegt vald i headur þegna
sinna. Lýðræði er engu meira
í Kína undir stjórn Maos, en
það var undir stjórn Ciang Kai
sheks, — en Mao var einmitt
fyrir skömmu valinn „æðsti
foringi þjóðarinnar allrar og
hersins". f Afganistan og Iadó-
nesíu ríkir „lýðræði undir leið
sögn“, en leiðsögnin er miklu
fyrirferðarmeiri en lýðræðið.
Lýðræði hefur ekki ríkt á
Spáni eða I Portúgal áratug-
um saman og ekki í Grikklandi
í mörg ár. íbúar margra ný-
frjálsra lýðvelda 1 Afríku eru
ekki undir það búnir eða færir
um að taka þátt í þeim stjórn-
arháttum, sem lýðræði krefst.
f Suður-Afríku og Rhodesíu
er því beinlínis varizt kerfis-
bundið, að meginþorri íbúanna
hafi áhrif. Við Bandaríkja-
menn erum í bandalagi við
Suður-Vietnam og Suður-Kór-
eu, en auðmýkjandi er að fala
um þessi ríki sem lýðræðis-
ríki.
ÞEGAR að því kemur að
kveða upp dóm um lýðræðið
í okkar heimalandi, Bandaríkj-
unum, læt ég lesendur mína
um það. Eru 16gin samin og
þeim framfylgt af embættis-
mönnum, sem kjörnir eru með
heiðarlegum hætti? Eða eru að
verki annarleg öfl eða hulið
auðvald, sem starfar undir
fölsku yfirskyni lýðræðis?
Spurningin snýst ekki um það,
hvort almenningur er sammála
forsetanum eða þinginu um
hinar eða þessar ákvarðanir
hverju sinni, heldur hitt, hvort
fólkið fái sínu framgengt þeg
ar til lengdar lætur, ráði úr-
slitum með öðrum orðum sagt.
Mistökin, sem þarf að forð-
ast, er að rugla saman raun-
verulegri niðurstöðu og hug-
sjónalegum aðferðum. Lýðræð-
ið er aðferð til ákvarðana.
hugsjónaleg aðferð ,en friður,
réttlæti, yelmegun og þess
háttar eru markmið, sem ekki
snerta það beint. Vert er að
velta þeirri spumingu fyrir sér,
hvort lýðræði sé rétta aðferð-
in til að ná æskilegum mark-
miðum þegar til lengdar lætur,
en lýðræðissinninn þarf sjaldn
ast nokkuð að óttast í því sam-
bandi.
BERUM til dæmis saman
Stjórnir Kúbu óg’índlands. Und
ir stjórn Fidels Castro hefur
miðað verulega til aukins efna
hagsleg' 'ifnaðar og almennr-
ar kunnáLu í .'estri. og hefur
líf meginþorra Kúbubúa á bann
veg öðlazt annan og meiri til-
gang en það hafði ó valdatíð
Batista.
Þingræðið í Indlandi hefur
aftur á móti oft reynzt fálm-
andi og ófullnægjandi og ?kki
náð tökum á þeim mikla vanda,
sem það þurfti að ráða fram
úr. En á því leikur enginn
vafi ,að það endurspegli á rétt
an hátt þá fjölmennu, ósam-
stæðu þjóð, sem þingmennin-
ir eru fulltrúar fyrir.
Lýðræði og kommúnismi eru
ekki einfaldlega andstæður,
eins og oft er gert ráð fyrir,
en ekki samstæður heldur. Ann
að er grundvallarkenning um
aðferðir, sem nokkrir kommún
istar aðhyllast en margir ekki,
hitt er samfella markmiða, sem
sumir lýðræðissinnar stefna að
en margir ekki. Því verður
aldrei svarað samkvæmt kenn-
ingu, heldur eftir athugunum
staðreyndanna í samfélaginu,
hvort þessi markmið (eða önn-
ur markmið samfélagsins, ef
því er að skipta), erj frjálst
val þegnanna í samfélaginu,
sem þeirra eiga að njóta.
í FYRSTA lagi verðum við
að kanna hverjir mega taka
þátt og hverjir eru í raun og
sannleika þátttakendur Séu
ákveðnar stjórnmálaskoðanir
bannaðar í þjóðfélaginu, eins
og í Kína kommúnista, eða
ákveðnar stjórnmálaflokkar,
eins og í Suður-Vietnam, eða
öll stjómarandstaða bönnuð
eins og i Egyptalandi, sjáum
við greinilega, að lýðræði er
ekki rækt. Séu þegnar kyn-
þáttaminnihluta eða menning-
arlega minnihluta ofsóttir eða
hindraðir á annan hátt í við-
leitni sinni til þátttöku, er
lýðræðið efcki rétt skilið. Lýð-
ræðið er ófullkomið, jafnvel
þó að kosningaréttur sé al-
mennur, ef stórir hópar, sem
annars hafa leyfi til þátttöku,
sneiða hjá henni vegna þving-
ana eða vanrækslu. Þarna kem-
ur breidd lýðræðisins til, og
hún er mjög mikilvæg.
f ÖÐRU lagi verður að
kanna, hve djúpt þátttafcan
stendur, jafnvel þó að hún
sé breið á yfirborðinu. Hve
áköf og alger er hluttaka
þeirra, sem hana rækja? Hve
mikillar fræðslu nýtur þátttak-
andinn? Að hve miklu leyti er
hann á valdi blaða, sem stjórn
arvöld landsins ráða yfir, eða
útvarps í einkaeign? Sumar
ríkisstjómir segja frá því, að
99 af hundraði þegnanna taki
þátt í kosningum, en prósentan
er aðeins ein hliðin á málinu.
Það er einnigumjög mikilvægt,
hvers eðlis þátttakan er, og á
þessu sviði eru flest þjóðleg
lýðræðisríki að mun ófullkomn
ari en formælendur þeirra
vilja láta í veðri vafca.
í ÞRIÐJA lagi þurfum við
að komast að þvi, hvort um
sé að ræða einhverja mála-
flokka, þar sem almenningur
fái aldrei raunvemleg tæki-
færi til að koma vilja sínum
fram. í sumum vanþróuðu ríkj
anna, sem aðhyllast lýðræði,
leyfist aldrei að ákvarðanir í
vissum málaflokkum séu tekn
ar fyrir opnum tjöldum, t.d.
umbætur á yfirráðum lands.
f föðurlandi okkar virðist svo
sem ýmis stefnuatriði í her-
málum, sem þó varða alla
mifclu, sleppti oft undan ákvörð
unum og valdi fulltrúa almean-
ings. Þarna er komið að lang-
drægni lýðræðisins, en hana
er oft erfiðast að meta í reynd.
ÞJÓÐLEGT lýðræði hinna
ýmsu ríkja er ávallt ófullkom-
ið og ákaflega misöflugt i þeim
efnum, sem vikið var að hér
að framan. Eigi að dæma um
framfcvæmd einstaks samfélags
þarf auðvitað að athuga stjórn
arskrána og lögin, uppbyggingu
stjórnmálaflokkanna og rétt
lætið, sem gildir í fulltrúaval-
inu, — en mikilvægast e- þó
að gera sér grein fyrir, hvað
fram fer í raun og vera. Stjórn
málastofnanir geta þjónað lýð-
ræðinu, en þær tryggja það
ekki eða skapa. Grundvaliarat-
riðið er lifandi þátttaka þegn-
anna, ekki farvegirnir, sem hún
fellur í við framkvæmdma.
Við erum oft blekktir í þessu
efni. stundum að þvi er varðar
afrek og aðferðir annaiTa —
en stundum einnig að því er
varðar okkur sjálfa.