Tíminn - 29.04.1972, Side 8

Tíminn - 29.04.1972, Side 8
8 TÍMINN Laugardagur 29. apríl 1972 Laugardagur 29. april 1972 TÍMINN 9 Þ.M. SKRIFAR Frá Steingrímsfirði Sé hugsað tvo óratugi fram i timann, finnst vafalaust mörg- um, að þangað sé langt að lita og að margt muni fært á afrekaskrá þeirra ókomnu ára, sem á milli liggja. En ef um sama veg er skyggnzt að baki, litur myndin öðruvisi út. Hin horfnu ár virðast oft svo nærri, að undrun vekur, þegar þau eru talin. Og afreka- skráin — já, hjá sumum hafa þau gufað upp ellegar sokkiö, að þvi er virðist litbrigðalaust, jafnvel þótt fótmáhn hafi flækzt um furðulegustu stiga. Mér finnst, að naumlega geti verið liöið á þriðja áratug siðan Karl Loftsson, ljóshærður greindarpiltur, sonur Helgu Jóns- dóttur og Lofts Bjarnasonar, sat á skólabekk, nemandi minn norður á Hólmavik. En þetta er þó veru- leiki, og ekki dagdraumur, að hann er staddur hér i höfuðborg- inni, þrjátiu og fimm ára gamall maður, oddviti Hólmavikur- hreppps og forsvarsmaöur byggð- ar sinnar á þingi sveitarstjórnar- manna, sem háð er hér i höfuð- borginni þessa dagana. Karl rekur verzlun á Hólmavik, er kvæntur Valdisi Ragnars- dóttur og eiga þau saman þrjár dætur. Ég tók við oddvitastörfum af Hans Sigurðssyni, sem lézt snemma á þessum vetri. Frá okkur þar heima eru flest- ar fréttir góðar hvað snertir at- vinnuhætti og afkomu manna. Veðrátta hefur verið með ein- dæmum góð, bæði til sjávar og sveita. Suðlægir, hlýir vindar hafa leikið um byggðina flesta daga og varla hægt að segja, að hafátt hafi látið á sér bæra. Sjö rækjubátar ganga frá Hólmavik, og er afli þeirra unn- inn hjá frystihúsi Kaupfélags Steingrimsfjarðar. Þar vinna að jafnaði 40—50 manns á vertiðinni, og er þá til skila haldið öllu þvi vinnuafli, sem þorþíð og nágrenni þess hefur upp á að bjóöa. Tvær rækjupillunarvélar af danskri gerð eru i frystihúsinu, og vinna þær stöðugt sex sólarhringa vikunnar. Veiðileyfi hafa bát- arnir til samans 30 tonn á viku. Meira er ekki hægt að taka á móti. t þorpinu eru nú heimilisfastar 312 sálir, miðað við ibúaskrá 1. des. 1971, en siðan hafa flutzt i hreppinn um tuttugu manns, sem ennþá hafa ekki fengið skráð lög- heimili. Síðastliðið haust fóru nokkrir bátar á handfæri um tima og öfl- uðu ágætlega, en mannafli er ekki fyrir hendi til þess að halda út fleiri bátum en þeim, sem stunda rækjuveiðar. Nýlega heyrði maður það i fréttum, að i ráði sé að hleypa rækjuveiðiflota Isfirðinga á miðin austan við Horn. Hér mun vera um að ræða 54 báta, sem þá veiddu á sömu slóðum og bátarnir frá Steingrimsfirði. Hætt er viö.að þessi ráðstöfun Karl Loftsson. mundi þýða ofveiði, og um leið eyðileggingu þessara miða, sem aftur mundi hafa i för með sér ennþá frekari fólksfækkun á Ströndum, þvi að lifsafkoma þeirra, sem við sjávarsiðuna búa, byggist að mestu á þessum at- vinnuvegi. Þetta yrði þvi aðeins stundarhagur Isfirðinga, keyptur svo dýru verði, að tæpast verður þvi trúað, að þvilik firra verði lát- in koma til framkvæmda. Aflaverðmæti upp úr Stein- grimsfirði nam frá þvi um miðjan ágúst i sumar, fram til janúar- ioka i vetur, lauslega áætlað 10 milljónum króna, og er hér átt við óverkað hráefni. Um landbúnaðinn i Steingrims- firði er það að segja, að árin 1969 og 1970 voru fremur erfið vegna kalskemmda á ræktaðri jörð. En á siðastliðnu sumri var heyfengur i góðu meðallagi og nýting heyj- anna ágæt. Annars valda óþurrk- ar Strandamönnum ekkijafnþung- um búsifjum og mörgum öðrum búandi mönnum, sökum þess hve votheysverkun er hjá þeim mikil og fullkomin. Sumarhagar fyrir sauðfé eru m jög góðir i dölunum inn af Stein- grimsfirði og i umhverfi hans, enda fallþungi dilka mikill. Á síð- asta hausti var slátrað i slátur- húsi kaupfélagsins á Hólmavik niu þúsund fjár, og var meðalvikt dilkskrokkanna 17 1/2 kg. A flestum bæjum er margt tvi- lembt, sums staöar allt upp i 80% ánna. Einn bóndi lagði t.d. inn á fimmta hundrað dilka og fékk i meðalvikt 18 kg. Jú, þvi verður ekki neitað, að þrátt fyrir þessi hagstæðu skilyrði frá náttúrunnar hendi, hefur byggðin viða dregizt saman og annars staðar lagzt i eyði. Þessi brottflutningur fólksins hefur i för með sér aukna erfið- leika fyrir þá, sem eftir sitja. Framkvæmdir verða seinunnari og viðhorf löggjafans til aukinna fjárframlaga og uppbyggingar neikvæðara. Eyðijarðir eru að visu flestar nytjaðar að einhverju leyti af ná- grönnum viðast hvar, en það er þó allt annar svipur yfir þeim við- brögðum, en ef þær væru myndarlega setnar af góðbænd- um. Um skeið leit svo út sem Selár- dalur mundi allur fara i eyði og ekkert fólk hafa þar lengur bú- setu. En svo fór þó ekki. Bræður tveir, einhleypir menn, Jóhann og Tómas, synir Rósmundar, sem lengi bjó á Gilstöðum, hafa gott sauðfjárbú á Geirmundarstöðum. Astæður fyrir brottflutningi fólksins? Sjálfsagt eru þær marg- ar. Hjá einum þetta og öðrum hitt. 1 norðurhluta sýslunnar eru oft snjóþungir vetur, svo að sam- göngur eru erfiðar langtimum saman. Nútiminn höfðar til fé- lagshyggjii fólksins, sérstaklega þeirra, sem ungir eru. Þá hefur einnig rafvæðing dregizt i nyrstu byggðunum, svo að annað tveggja verður fólkið að una gömlum háttum ellegar starf- rækja dýrar vélar til orkufram- leiðslu. Námsaðstaðan i dreifbýlinu er mjög erfið. Unglingar, sem lokið hafa skyldunámi, eiga þann kost einan að sækja skóla i önnur hér- uö, vilji þeir njóta framhalds- menntunar. Mörgum heimilum er fjárhagslega ofvaxið að koma unglingum til náms á þennan hátt, og kjósa þvi þann kost, fremur en gefa allt á bátinn, að flytjast burt og setja sig niður nærri einhverri menntastofnun. Nú i hálft annað ár hefur læknisþjónusta verið góð i Hólmavikurhéraði og hún þvi ekki spilað undir heimanflutning manna. Hvernig þau mál ráðast i framtiðinni, er svo önnur saga, og ekki að fullu sögð. Hólmavikurlæknishérað hefur þegar fengið leyfi fyrir byggingu nýs'læknisbústi á Hólmavik, og er ákveðið að hefja þær fram- kvæmdir á þessu ári, takist að fá ötulan og hæfan byggingameist- ara til að standa fyrir verkinu. Ekkert mun til þess sparað, að bygging þessi verði vönduð og hagkvæm, þannig að sá læknir, sem veita vill héraðinu þjónustu sina, hafi eins fullkomna starfs- aðstöðu og aðbúð alla, sem mögu- legt er að skapa á þessum stað. Okkur er ljóst, að eitt af stærstu hagsmunamálum byggðarinnar og skilyrði þess, að hún standi áfram og þróist á eðlilegan hátt, er það, að fólkið eigi kost fullkom- innar heilsugæzlu. A fundi sveitarstjórnarmanna i Strandasýslu, sem haldinn var á Hólmavik 22. okt. 1971 var sam- þykkt tillaga um heilbrigðismál þess efnis, að heilsugæzlustöð verði staðsett á Hólmavik, sem þjóni jafnframt Hólmavikurhér- aði, Djúpuvikurlæknishéraði og Reykhólalæknishéraði. Á það var bent, að verði bætt akvegasamband um Austur- Barðastrandarsýslu, og snjóbill hafður að vetri, til ferðalaga um fjallvegi milli Barðastrandar- sýslu og Strandasýslu, þá er vegalengdin af vegamótum i Geiradal um Tröllatunguheiði til Hólmavikur 40 km, en um Kolla- búðaheiði frá Kollabúðum 30 km. Barðstrendingum yrði þessi skip- an mála þvi hagkvæm jafnt sem Strandamönnum. Ibúar Strandasýslu hafa haft læknisþjónustu innan sýslunnar siðastliðin 80—100 ár, og yrði þvi aö kalla sem til baka væri gengið, ef heilsugæzlustöð verður ekki staðsettá Hólmavik i framtiðinni, og öll heilbrigðisþjónusta aukin i samræmi við kröfur timans. Annað höfuðviðfangsefni yfir- standandi tima er að fá skólamál- um héraðsins skipaö, að viö megi una, og að fólk þurfi þeirra orsaka vegna ekki að hörfa frá staðfestu i byggð sinni. A fundi fræðsluráðs Stranda- sýslu, sem haldinn var á Hólma- vik 29. febrúar s.l. og á voru mættir, auk fræðsluráðsmanna, oddvitar, skólastjórar og skóla- nefndarformenn sýslunnar, voru samþykktar mjög ákveðnar og einhuga tillögur i þessum málum, þar sem meðal annars var gert ráð fyrir/að komið yrði upp mið- skóla gagnfræðastigs á Hólma- vik, sem gæti tekið við nem- endum á þvi stigi úr þeim hrepp- um sýslunnar, sem þess óska. 1 Hólmavikurhr. eru ymsar framkvæmdir fyrirhugaðar. Lýst hefur verið eftir heimilisfeðrum, sem koma vildu sér upp húsnæði á vegum Byggingasjóðs verka- manna, og hafa þegar borizt tiu umsóknir, flestar frá ungu fólki, sem setjast vill að heima. Þá hefur hreppurinn fest kaup á jörðinni Viðidalsá, sem á dögum hjónanna Þorsteinsinu Brynjólfs- dóttur og Páls Gislasonar, var eitt af bezt setnu myndarbýlum i Strandasýslu. Frá Hólmavik. 1 flestum ám, sem falla að ósi i Steingrimsfjörð er talsverð veiði, lax og silungur.Selá er vatnsmest þeirra. 1 hana gekk áður mikil bleikja og á seinni árum hefur orðið vart við dálitið af laxi. Ég hef á það minnzt, að heil- brigðis- og menntamál — hvernig þau ráðast — geti valdið straum- hvörfum i framtið byggðarinnar við vestanverðan Húnaflóa. Hún er ekki sterk fyrir þessa stundina, en að hún leggist i eyði, verður að teljast hæpið að sé hagkvæm þró- un fyrir þjóðfélagsheildina. — Það fólk, sem ennþá byggir þess- ar sveitir, skilar framleiðsluverð- mæti hátt á annað hundrað milljóna króna árlega i þjóðar- búið, og er vafasamt, aö á ýmsum þeim stöðum, sem betur kallast i sveit settir og meiri fyrirgreiðslu njóti, skipi hver einstaklingur betur rúm sitt á þjóðarskútunni. — Svartsýnn? — Ja, hvers vegna ætti ég að vera svartsýnn? Sagan sýnir þaö, að þótt harð- æri liðinna alda hafi orðið mörg- um Islendingum að aldurtila, hef- ur alltaf verið lifvænt á ströndinni vestan Húnaflóans. Og hver vill nú, á timum velmegunar, standa að þvi, að þessi byggð leggist i eyði? Sveitarstjórnir og þeir, sem fara með sameiginleg mál fólks- ins heima i héraði, vilja samhuga að þvi vinna, að byggðin þróist og ungt fólk hafi möguleika til að setjast þar að og standa föstum fótum til jafns við aðra þegna þjóðarinnar á fjölbýlli stöðum. Þvi verður ekki að óreyndu trú- að, aö yfirstjórn þjóðfélagsins noti vaid sitt til aö draga úr fram- kvæmdaþreki og athafnavilja fólksins, með þvi aö synja um nauðsynlega fyrirgreiðslu og leggi þannig dauða hönd yfir byggð, sem frá nátturunnar hendi býður upp á mikla möguleika, að fólk geti lifað farsælu menningar- lifi. Þ.M. Þjóðleikhúsið: SJÁLF5TÆTT FÓLK " Þættir úr lífi Bjarts i Sumarhúsum Fært i leikform af höfundi og Baldvini Halldórssyni Leikstjórn: Baldvin Halldórsson HALLDÓR LAXNESS Leiktjöld: Snorri Sveinn Ólafur i Yztadal segir á einum stað: „Bakteria er þó alltaf bakteria, það hélt ég hver maður gæti sagt sér sjálfur”. 1 sömu ræðu kemst hann lika svo að orði: „Fóður er alltaf fóður, en það er engu að siöur munur á fóðri og fóðri...”. Nú vildi ég leyfa mér að heimfæra þetta upp á það andlega fóður, sem leikhúsin i höfuðborg- inni hafa gefið okkur i svo rikum mæli á liðnum leikárum. Mjög er sú andlega fæða misjöfn að gæö- um. Sjálfstætt fólk veröur senni- lega alltaf talið stórbrotið skáld- verk, en þaö er ekki þar með sagt, aö úr innviðum þess sé kleift að gera gott, stilhreint og ramm- byggilegt leikhúsverk. Halldór Laxness er svo óvið- jafnanlegur afreksmaður i skáld- sagnagerð, að vel væri verjandi að likja list hans við hvitagaldur eöa fjölkynngi. Þar sem sumt af þvi, sem hann gerir virðist næst- um þvi vera mannlegum mætti Friðriksson ofvaxið, dettur manní helzt i hug, að hér sé ekki venjulegur mennskur maður að verki, heldur mikill særingamaður, sem kynni ef til vill að vera niðji Kólumkilla hins irska. Margt er likt með skyldum, Irum og Islendingum. Þótt Halldór Laxness og Baldvin Halldórsson hafi leitt persónur skáldsögunnar fram á sjónarsviö, er það freklega ofsagt eins og stendur i leikskránni, að þeim hafi þar með tekizt að færa hana i frambærilegt leikform eða bún- ing, sem sómir sér vel á leiksviöi. Það tjóar ekki að skáka i þvi skjóli, að okkur vanti hér viti til varnaðar og nægir þá að nefna Islandsklukkuna, Kristnihald undir Jökli, Svartfugl og Atóm- stöðina. (Segja má þó að það hafi ekki verið alls kostar óverjandi að flytja Islandsklukkuna á frum- býlingsárum Þjóðleikhússins). Engin tilraun er gerð til að ljá sýningunni samhegni, stig- anda, samfellda rás atburöa né sniða henni þann þrönga stakk, sem sjónleikjum hæfir, hvað þá bóli á viðleitni til að loka, þó ekki væri nema til hálfs, flóðgáttum eða veita glitrandi flaumi gullvægra setninga skáldsögunn- ar i svo þröngan farveg, aö allt það, sem sjónleik er til óþurftar eða trafala flæði yfir bakkana. Nú væri fróðlegt að vita, hvort „leiðandi” leikhúsmenn og helztu forkólfar islenzkrar leik- menningar hyggist gera „bylt- ingu” og skapa nýja og frumlega liststefnu meö þvi aö láta skáld- sagnahöfunda eða aðra sviðhæf- ingarmenn endursegja islenzkar skáldsögur og umsemja fyrir leiksvið. Haldi Ha lldór Laxness eöa aðrir skáldsagnahöfundar áfram að tröllriða islenzkum leik- húsum mun hér með timanum ekki aðeins skapazt „háþróuö” listgrein, heldur munu einnig hér- lend leikhús fara aö þjóna öðru hlutverki en þeim var upphaflega ætlað. Væri jafnvel ekki ráð að leggja leikhús niður i núverandi mynd, en koma á stofn stórvirk- um sviðhæfingarverum i þeirra stab. Mér er spurn hvort leikhús- menn okkar hafi ekki samvizku- bit að halda svona grimmt fram hjá Þaliu okkar blessaöri. Enda þótt fjölmargir kaflar skáldsögunnar hafi verið rétti- lega felldir niður, hefði mátt ganga enn lengra i þeim sökum og draga efnið rækilégar saman heldur en raun er á. Það mun vera flestum ef ekki öllum mönn- um ofviða að semja sjónleik upp úr Sjálfstæðu fólki svo nokkur mynd verði á, og eru þá ekki fjöl- hæfustu snillingar undanskildir. Hitt er svo annað mál, að sitthvað hefði máttfæra til betri vegar eöa lagfæra i þessari ankannalegu „.leikgerð”, ef sviðhæfingar- mennirnir hefðu búiö yfir meiri glöggskyggni, útsjónarsemi og næmleika. Nú ætla ég að gerast svo bíræfinn að benda á nokkrar breytingar, sem hefðu að mínu viti orðið til ótviræðra bóta. Bezt heföi verið að láta sýninguna byrja á brúðkaupi Bjarts og Rósu og sleppa alveg fyrsta atriðinu, enda kemur það nægilega glöggt i ljós i brúðkaupsveizlunni, að Bjartur ætli að fara að hefja sjálf- stæðan búskap að Sumarhúsum. Þriðja og fjóröa atriði hefði mátt gera að einu atriði án teljandi fyr- irhafnar. Áttunda atriðiö eða heimkoma Bjarts eftir sögufræga eftinleit hans hefði lika mátt missa sig, þar sem það nýtur sin engan veginn á leiksviði. Bjartur skýrir nægilega frá þeim voveif- legu atburðum, sem gerðust að Sumarhúsum á meðan hann var aíheiman, i næsta atriði á eftir, þegar hann biður hreppstjóra- maddömuna á Útirauðsmýri ásjár. Tiunda atriðið, þegar Guðný ráðskona blæs lifi i Ástu Sóllilju, hefði ennfremur mátt niður falla, þar sem þessi stúlku- kind kemur mjög áþreifanlega við sögu, þegar fram i sækir. Tólfta atriðið, eða likmenn öðru nafni, svo og tuttugasta og fyrsta atriðið, eða stóra systir aö húsa- baki, öðru nafni, eru lika óþörf, vegna þess að þau hafa engin áhrif á gang mála né framvindu sýningarinnar. Hefði ekki lfka verið leikstjórnarlega farsælla að draga saman i eitt atriði mestallt spjall bænda um skepnur og veö- ur, stjórnmál og skáldskap, fyrir- brigöi náttúrunnar og fleira? Slikar breytingar heföu áreiö- anlega stytt manni myrkursetuna löngu. Sannieikurinn er sá, að Halldór Laxness ogBaldvin Hall- dórsson hafa hvorugir r.ógu næmt auga fyrir þvi, hvaða kaflar skáldsögunnar eru leikvænlegir og hverjir eru það ekki. Hrifandi frásögn, dýrleg lýsing og jafnvel fjörugustu samræður i skáldsögu geta glatað seiðmagni, lit og lifi við það hnjask eða rót sem fylgir jafnan flutningi listforma á milli. Sviðhæfing er þviekki á allra færi og æskilegast væri, aö höfundur- inn sjálfur kæmi þar hvergi nærri, vegna þess aö málið er honum ekki aðeins of skylt heldur vill það lika stundum brenna við, að slikum manni þyki helzti vænt um eigin orð og persónur og eru þá ekki vönkuðustu afkvæmin undanskilin. Væri ekki nær aö reyna að gera fyrir sjónvarp framhaldsmyndaflokk úr skáld- verkum Halldórs Laxness og ann- arra islenzkra rithöfunda i stað þess að vera að þessu vonlausa brölti? Spyr sá, sem veit.- Tækist slikt vel væri ef til vill mögulegt að koma sllkri framleiðslu á heimsmarkað bæði höfundunum og allri islenzku þjóðinni til auk- innar viðurkenningar og veg- semdar. Róbert Arnfinnsson hefur oft áður átt glæstari leikstundir held- ur en nú i hlutverki Bjarts. Það er engu likara en, að persónusköpun hans sé ekki enn fullkomlega lok- ið. Mismæli henda hann oftar en góðu hófi gegnir um jafnhlut- gengan og gáfaöan leikara sem Róbert I rauninni er, en vonandi stendur þetta allt til bóta, þegar sýningum fjölgar. Margt af þvi, sem miöur fer, má eflaust rekja til of naums æfingartima. Róbert tekst bezt upp þegar Rauðsmýr armaddaman og hann gera upp sakir sinar, svo og lokaatriði sýn- ingarinnar. Þótt ofsagt sérað Þóra Friðriks- dóttir geri hlutverki sinu tæmandi skil, þá stendur samt allhressi- legur gustur af öllum leik hennar og látbragði. Um Val Gislason er það að segja, að hann fer á svo fágætum kostum, að hann á athygli manns og aðdáun óskipta, þá átuttu stund, sem hann hefur sviðsfjalir undir fótum sér. Nina Sveinsdóttir (Hallbera) og Briet Héðinsdóttir (Asta Sóllilja - full- orðin) eru metfé , hvor á sina öruggu og næstum óskeikulu visu. Sú síöarnefnda á sínn stóra híut í ágæti lokaatriðisins, og sannast það hér sem oftar, að litil hlut- verk geta ekki síður en stór veitt QJIÖC^IÖ® GAGNRÝNI leikendum tækifæri til glæsilegra tilþrifa. Rúrik Haraldsson bregöur upp bráðlifandi mynd og broslegri af Jóni hreppsstjóra og bætir um leið ekki svo litlu við persónu- gerðasafn sitt, sem var þó allálit- legt að vöxtum fyrir.Túlkun Guð- rúnar Alfreðsdóttur (Rósu), Hildu Klöru Þórisdóttur (Asta Sóllilja 13 ára) Jóns Laxdals (kennarinn) og Sigurðar Skúla- sonar I hlutverki ókunnugs manns einkennist af einlægni,látleysifen misrikri innlifun, sem komin er undir þroska og reynslu hvers og eins. Þótt leiktjöld Snorra Sveins Friörikssonar beri talsverðu list- fengi og vandvirkni gott vitni, þá eru þrengslin i baöstofunni i Sumarhúsum slik, að leikendur eru iðulega dæmdir til kyrrstöðu eða þrásetu og gerir það þeim vitanlega æði erfitt um vik og úti- lokar m.a. blæbrigði og leikbrögð, sem mætti auðveldlegar beita á viðari vettvangi. Að lokum langar mig að ráð- leggja lesendum minum að lesa Sjálfstætt fólk, hvort heldur þeir hafa þegar gert það áður eða eigi. Sú perla er ósvikin. Afrek er afrek. Afmæli er afmæli. Halldór Þorstcinsson. Frá sýningu i Þjóðleikhúsinu á Sjálfstæðu fólki.

x

Tíminn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.