Tíminn - 01.03.1973, Blaðsíða 9

8
TÍMINN
Fimmtudagur 1. marz. 1973.
TÍMINN
9
Fimmtudagur I. marz. 1973.
Aikebiiirgei Mhter pá ilciiiauy, fiux tilerf&t ktg'aivi,
oixn i'iXi manð Drberffr <J<uMg! noii r.aiur?.m i'uki, f'.-r
b(í'Ák»tF.St» iu» tvrit i»yki»k t'éfcí klare ol blí'tt pá txiontl
-VMtoNjw
POLITIKEN S0NDAG
Obersten og os
Gardehwíittrtfþnétitei* chef, aberst Pcul jrwk-Hvreifþtiitti -<m. xmfundeté.
ttUagaíd* biodaRtighed
Hárd isvind
gav svalka
i iavahettan
fcbruuri ÍKJ • Vt'tLu 8
I0JX~raj9f9ort trán ruikanihí
TtOmr
tilt ttinfn
Inget normalt liv finns kvar
Saffiitíynrtt
avQiir rairt

Shortím i viigefí
FfUTIDSt
JBBILEl’MS
fi jSrikwdnum
SÖNDAGSÖPPET 12-17

muummmm'.
Isen hiusl
T\á otukom
uá íiskelitr
över hus i aska
|PÍ5ffÓHEM-VA«JHUSj
Ölipet I2-1T i báda Imlikerna
PltuCtUm% httller

Het linje Israelkrav
"Skulden ocksá vár'

Sigurgeir yfirgefur eyjuna ekki
ÞOTT LIÐIÐ sé d annan mánuð
siðan gosið i Heimaey hófst verja
erlendir fjölmiðlar miklu rými og
tima i frásagnir af gosinu og af-
leiðingum þess. I siðustu sunnu-
dagsblöðum Politiken og Dagens
Nyheter eru itarlegar Irásagnir
af gosinu og nú eru það einkum
mannlegu og félagslegu af-
leiðingar gossins, sem áhuga
vekja.
Olof Lagercrantz, ritstjóri
Dagens Nyheter, hefur verið i
Eyjum. Er meginhluti forsiðu og
öll baksiða blaðsins helgaðar frá-
sögn og myndum frá Heimaey.
Kitstjórinn lýsir ferð um vikur-
dyngjurnar og segir það vera
undarlega tilfinningu að aka ofan
á húsum og að ökumenn verði að
vara sig á að lenda ekki i árekstri
við skorsteina. En það sem mesta
athygli vekur, er baráttan við
náttúruöflin og sú bjartsýni, sem
rikir meðal björgunarmannanna.
Lagercrantz likir þeim við
Kutusov hershöfðingja og lið
hans, sem varð að láta undan siga
fyrir Napoleon, en datt aldrei i
hug að gefast upp. Hann getur
um Tyrkjaránið og þær
hörmungar/sem fylgdu i kjölfar
þess og bendir á, að þá hafi verið
safnað fé til að leysa Vestmanna-
eyinga úr ánauð og eyjarnar hafi
byggst aftur og orðið einn helzti
efnahagslegi máttarstólpi is-
lenzks efnahagslifs. Hann minnist
á hrakspár franska eldfjalla-
fræðingsins, en getur þess jafn-
framt, að islenzkir jarðfræðingar
geri litið úr þeim. Og að allir
bjóði náttúruhamförunum
birginn og ekki verði gefizt upp
fyrr en i fulla hnefana.
John Njor skrifar grein i
Politiken undir fyrirsögninni -
„Sigurgeir yfirgefur ekki
eyjuna.”
Sigurgeir er Jónasson, og hefur
hann ekki farið frá Heimaey
siðan gosið hófst, að sögn Njors,
en hann hefur talað við eiginkonu
hans Jöggu Jónasson, sem segir
að maður sinn muni ekki skera
hár sitt né skegg fyrr en gosið
hættirog ibúar Heimaeyjar flytji
heim á ný. Eins og Lagercrantz
fjallar hann um baráttuna við
gosið og vikurinn og veltir fyrir
sér, hvort eyjaskeggjar snúi heim
aftur eftir ósköpin og samkvæmt
viðtölum við nokkra þeirra efast
hann ekki um að svo verði.
Frumvarp Steingríms Hermannssonar um vinnslustöðvar í sjávarútvegi:
SAAARÆMA VERÐUR BYGGINGU
VINNSLUSTÖÐVA ÁÆTLUÐUM AFLA
EJ , Reykjavik Steingriinur ller-
munnsson (F) mælti á iiiánu-
dagimi l'yrir þingsályktuiiartil-
liigu um lieimild lil þess að setja á
fót vimislustiiðvar á þeim sviðum
s jávarútvegs, þar sem gilda
beinar aflatakmarkanir, sem
sjávanitvegsráðuneytið ákveður
— og er, eins og uii er ástatt, þar
u m að ræða aðeins rækju-,
lilimar- og skelfiskavinnslu.
1 framsöguræðu sinni ræddi
Steingrimur þessi mál itarlega,
og benti á, að við veiðar á rækju,
hörpudisk og humar hali orðið að
gera sérstakar ráðstafanir til að
takmarka aflann.
„Það er ekki aðeins gert með
takmörkun á veiðitima, heldur
einnig, og ef til vill fyrst og
fremst, með þvi að ákveða það
hámarksmagn, sem veiða má og
fjölda báta. Jafnframt hefur af
byggðasjónarm iðum reynzt
nauðsynlegt að takmarka veiðar
á ákveðnum svæðum fyrir báta
frá nærliggjandi byggðalögum.
Ljóst er að samræma ætti
byggingu vinnslustöðva i landi
þvi aflamagni, sem gera má ráð
fyrir. Á þessu hefur hins vegar
orðið mikill brestur. Höfum við i
okkar landi fjölmörg dæmi um
hið gagnstæða og þá jafnframt
dæmi um alvarlegar afleiðingar
fyrir atvinnulif i ýmsum byggða-
lögum
Úr þessu verður að bæta
Það er skoðun min, að úr þessu
beri að bæta. Þvi hef ég á þing-
skjali nr. 313 leyft mér að leggja
fram frumvarp til laga um
heimild til þess að setja á fót
vinnslustöðvar á sviðið sjávarút-
vegs. 1 1. gr. frumvarpsins kemur
hins vegar fram, að aðeins er átt
við vinnslustöðvar á þeim svið-
um, þar sem gilda beinar aflatak-
markanir, sem sjávarútvegs-
ráðuneytið ákveður, eða, með
öðrum orðum aðeins við rækju-,
humar- og skelfiskavinnslu, eins
og nú er ástatt.
Það er að visu rétt, að einnig er
nauðsynlegt að samræma bygg-
ingu frystihúsa og fleiri fisk-
vinnslustöðva. Hins vegar er þar
yfirleitt um svo fjárfrekar fram-
kvæmdir að ræða, að auðvelt á að
vera að gera slfkt með byggða- og
atvinnuvegaáætlunum, enda sé
aukið tillit lánastofnana til slikra
áætlana tryggt, eins og fyrir er
mælt i lögum um Framkvæmda-
stofnun rikisins.
Tiltöiulega litill stofn-
tostnaður
Um vinnslustöðvar fyrir rækju,
humar og skelfisk gildir hins
vegar nokkru öðru máli. Slikum
stöðvum má koma á fót með til-
tölulega litlu fjármagni, m.a.
með þvi að fá vélar á lánskjörum,
enda er viða svo komið, að gæta
veröur á þessum sviðum fyllztu
varúðar, ef ekki er jafnvel þegar
orðið um seinan.
Til dæmis má nefna vinnslu á
hörpudisk Slik vinnsla er að
hefjast með stórvirkum vélum.
Ein slik vél amerisk er komin á
Stykkishólm, önnur smiðuð hér
lendis á Bildudal, og sú þriðja
einnig smiðuð hér á landi á Lang-
eyri við tsafjarðardjúp. Þessar
vélar og það, sem i kringum þær
er, kostar margar milljónir
króna. Þær þarfnast jafnvel
nokkur þúsund tonn af hörpudiski
til þess að vera arðbærar. Ljóst
er hins vegar, að hörpudiskmiðin
eru mjög takmörkuð og þegar all-
nálægt þeim flestum gengið,
a.m.k. á ofangreindum svæðum.
Það er sannfæring mín, að mjög
vafasamt sé að setja fleiri slikar
vélar á þessi svæði, a.m.k. án
itarlegrar könnunar. Þetta kom
mjög berlega fram i blaða-
skrifum um þá vél, sem sett var
upp á Stykkishólmi og vöktu
ýmsar spurningar um það, hvort
þar hefði verið gætt nauðsyn-
legrar samræmingar á afkasta-
getu míðanna og vélarinnar.
Gengiö mjög nálægt
stofninum
Rækjuveiðar hafa verið stund-
aðar af miklu kappi á undan-
förnum árum, einkum við Vest-
firði og á Húnaflóa. Hefur sóknin
t.d. á tsafjarðardjúpi og i Arnar-
firði stóraukist á undanförnum
árum, enda hefur komið i ljós að
mjög nálægt stofninum hefur
verið gengið. Þvi hefur reynzt
nauðsynlegt að takmarka þessar
veiðar i vaxandi mæli. Vonandi
hefur það tilætluð áhrif. Til þess
benda veiðarnar á Isafjarðar-
djúpi nú i vetur. Vinnslustöðvar
hafa risið upp eins og gorkúlur og
til þeirra verða keyptar eða
leigðar stórvirkar rækjupillunar-
vélar. Við tsafjarðardjúp eru
starfræktar a.m.k. 7 rækju-
pillunarvélar og 2 við Arnarfjörð-
inn. Hver þessara véla þarf 700-
800 tonn af rækju á ári til þess að
rekstur þeirra sé sæmilega
tryggður. Það er meira en bæði
tsaf jarðardjúpið og Arnar-
fjörðurinn þola, enda er stað-
reyndin sú, að afkoma rækju-
vinnslustöðvanna hefur verið
bágborin.
Þýöing rækjuveiða á
Húnaflóásvæðinu
A Húnaflóa voru veiðar á rækju
lengi vel aðeins stundaðar á
Hólmavik og Drangsnesi. Hefur
rækjuveiðin algjörlega haldið
uppi atvinnulifi á þeim stöðum i
mörg undanfarin ár. Á Hólmavik
og Drangsnesi eru samtals tvær
litlar vélar, og ein stór Siðast-
liðið haust bættist jafnframt við
ein stór rækjupillunarvél á
Skagaströnd. Um svipað leyti
ákvað sjávarútvegsráðuneytið að
hámark rækjuaflans skyldi vera
1200 tonn á Húnaflóasvæðinu. Var
þá þegar ljóst, að um algjört lág-
mark væri að ræða fyrir þann
vélakost, sem til staðar var. Um
siðastliðin áramót kom hins
vegar i ljós ný rækjuvinnslutöð á
Hvammstanga með stórri vél.
Aflerðingin er sú, að á Húnaflóa-
svæðinu er nú hafið skefjalaust
kapphlaup um þá rækju, sem
veiða má. Ef svo heldur fram
sem nú horfir, getur aðeins farið
á þann eina veg, að byggðarlögin
og atvinnurekendur biða stórtjón
af og atvinnuleysi verður, a.m.k.
á Hólmavik og Ðragsnesi þar sem
segja má að allt atvinnulif sé á
rækjuveiðunum byggt. Eflaust
verður þrýst á að leyfa aukið
aflamagn. Þá er jafnframt ekki
óliklegt, að rækjustofninn fari
svipaða leið og t.d. var orðið á
tsafjarðardjúpi.
Þarna er um stóralvarlegt mál
að ræða og ljóst, að stjórnvöld
munu þurfa að gripa i taumana
án tafar, þótt raunar megi segja
að það sé þegar orðið um seinan.
Komið gat til greina að skylda
Fiskveiðisjóð til þess að tryggja
þá samræmingu, sem um ræðir á
milli veiða og vinnslu. Við nánari
athugun þótt mér hins vegar eðli-
legra, að þeir sem vilja reisa
vinnslustöð á viðkomandi sviði og
svæði leiti sjálfir eftir heimild frá
sjávarútvegsmálaráðuneytinu,
sem ákveður aflamagn. Þetta
þótti mér eðlilegra, m.a. með til-
liti til þess, sem áður segir, að
sumar slikar stöðvar má jafnvel
reisa án þess, að lánastofnanir
séu tilkvaddar.
Viðamikið leyfakerfi
ógeöfellt
Ég vil að lokum taka það fram,
að mér er viðamikið leyfakerfi
ógeðfellt. Ég vil leitast við að
leggja sem minnstar kvaðir á
heilbrigt framtak einstaklingsins.
A sumum sviðum verður hins
vegar ekki hjá sliku komist. Við
umræddar veiðar er þegar komið
á leyfakerfi og öðrum tak-
mörkunum. Ég vona, að af þvi,
sem ég hef nú rakið, verði hátt-
virtum þingmönnum ljóst, að i
þessu tilfelli er skaðlegast að
stiga ekki skrefið til fulls” —
sagði Steingrimur að lokum.
LISTAMAÐUR-
INN, SEM
BYGGIR BRÝR
MILLI VÍDDA
Listmálarinn sænski og skáldið Hans Viksten. — Ég málaði dauöastrið
föður niins.
Hann er sérvitringur, lista-
maður, sem tjáir sig bæði með
oröum sinum og pensli. Hann er
maður, sem litur öðrum augum á
hlutina en meðbræöur hans og er
á allan hátt ööruvisi. Hann heitir
Hans Viksten og er fæddur sér-
vitringur. Hann er sonur rit-
höfundarins Albert Viksten og
var alla sina barnæsku vand-
ræðabarn, svarti sauðurinn i fjöl-
skyldunni, þrátt fyrir fjölmargar
tilraunir til úrbóta. Hann lifði i
sinum eigin heimi og var mjög
einmana. Lifsmynd sú, sem hann
fæddist inn i, átti ekki samleið
með neinu eða neinum.
Einmanakennd sinni reyndi
hann að drekkja i vini, og sökk
eins langt niður andlega og
likamlega og nokkur maður get-
ur. Hafði enga hugsjón, ljósið
fannst ekki i hans heimi. Aðeins
ein manneskja vildi hjálpa Hans
Viksten og trúði á hann, þrátt fyr-
ir andstöðu hans sjálfs og al-
mannarómsins. Desy Kallberg sá
það, sem engir aðrir sáu, — sér-
stæðið og hinn hreina, ósvikna og
sterka kraft, er til þessa hafði aö-
eins orðið til að brjóta hann niöur.
Hún vildi beina þessu sérstæöi og
þessum mikla krafti i rétta átt.
Desy Kallberg steig sjálfviljug
inn I heim Hans Vikstens og braut
niður hinn myrka heim hans. Og i
sameiningu hafa þau byggt upp
tilveru, þar sem sólin og ljósið eru
skýrar leiðarstjörnur.
Hans Viksten, sem eitt sinn sá
engan morgun I lifi sinu, er nú
orðinn þekktur maður i heimi
listarinnar. Efnalega séð hefur
honum vegnað betur en mörgum
listamönnum. Hann á sumarbú-
stað i Varmdö og þrjár vinnustof-
ur og yndislega ibúð, sannkallaða
draumaibúð i Stokkhólmi.
Eins konar fjar-
skiptasamband
Hans hefur ekki bragðað
áfenga drykki, ekki einu sinni öl, i
sex ár. — Ég hef upplifað margt,
sem ekki er af þessum heimi, seg-
ir hann. — Margt af þvi má ef-
laust rekja til þess, að ég var
drykkjusjúklingur. En burtséð
frá þeim sýnum og imyndunum
er það staðreynd, að ég hef haft
samband við eitthvað, sem ekki
er af þessum heimi.
Og það er einkennileg tilviljun,
að Desy, sem nú hefur verið
eiginkona hans i 17 ár, er miðill.
An þeirrar náttúru heföi hún
aldrei getað bjargað honum.
— Eins og öðrum drykkju-
sjúklingum var Hans lagiö aö
smjúga undan, er færi gafst, og i
skugga einmanaleikans vildi
hann helzt drekka. En ég fann á
mér, er það skeði, og ég var ekki
viöstödd. Ég vissi um það og gat
öðlazt svo skýrt, andlegt sam-
band og upplýsingar um felustað
hans og liðan, að ég þaut beina
leið til hans og varð ekki eins for-
viða á þvi að finna hann á þessum
og þessum stað, eins og ég hefði
Hans Viksten er i dag
þekktur i listaheiminum
og málverk hans hafa
borizt um allan heim.
Aöur var hann svo djúpt
sokkinn, sem nokkurri
manneskju er unnt. Hann
var vandræðabarniö í fjöl-
skyldu hins þekkta
sænska rithöfundar
Alberts Viksten og lifði i
sínum eigin heimi. Hann
hefur samband við annan
heim.
ella orðiö. Hann leitaði uppi króka
og kima, en það gagnaði ekkert.
Ég kom alltaf i tæka tið og þreif
flöskurnar frá honum og sagði:
„Hans minn, komdu nú.” — Og i
hreinni uppgjöf („hvernig hafði
hún eiginlega fundið mig?”)
hlýddi hann alltaf. Að lokum
sannfærðist hann um, að
þýðingarlaust var að reyna að
fela sig. En hann spurði mig
aldrei, hvernig ég færi að þvi aö
finna sig. Ég sogaöist einfaldlega
að honum eins og að segulstáli.
„Djöfladýr"
einmanaleikans
Upplifanir Hans Vikstens hóf-
ust strax i æsku hans. — Ég var
um það bil tiu ára gamall og stóð
á svölunum heima i Farila og
horfði á leikfélaga mina renna sér
fótskriöu á isnum á tjörninni þar
skammt frá. Það glampaði á is-
inn. Ég hugsaöi mér að fara niður
til þeirra og leika mér meö þeim.
Þá sá ég skyndilega eitthvað stórt
og loöið koma frá hólminum á
tjörninni. Dýrið stækkaöi og
stækkaði, unz þaö var allt að þvi
tiu mannhæða hátt. (Var þetta
björn?). Svo var dýrið komiö mitt
á meðal leikfélaga minna og tróð
þá niður eins og saumavél. Þeir
bókstaflega hurfu ofan i isinn, svo
hann var sléttur og auður eftir.
Ég setti höndina fyrir augun og
starði milli fingranna. Ekkert lif
sástá isnum. Dýrið var lika horf-
ið.
— Brátt komst ég að raun um,
aö þetta hafði aðeins verið sýn, og
löngu siðar skildi ég, að þetta
hafði aðeins verið svipmynd, tákn
mins mikla einmanaleika, þess
sem ég þjáðist af svo lengi. En ég
sá þetta allt mjög greinilega, eins
og ég sé hiutina i kringum mig I
dag. Og þetta mótiv er að finna i
list minni, villidýrið, sem útrýmir
mönnunum.
Eitt sinn ætlaði Hans að binda
endi á lif sitt. — Það var heima i
Farila og ég var mjög ungur að
árum þá og þreyttur á lifinu. Ég
tók öskju með svefntöflum, sem
ég ætlaöi siöan að fara meö út i
skóg, gleypa þær þar og sofna svo
út frá þeim, sofna frá öllu saman.
1 hæöardragi skammt frá kom
grá tik á móti mér og flaðraði upp
um mig. Hún virtist vilja leita
skjóls hjá mér. Hún tók á rás og
ég fór á eftir henni. 1 heilan
klukkutima reikuöum viö um
skóginn. Tikin fór á undan, en við
og við leit hún viö eins ot til að at-
huga, hvort ég kæmi á eftir. Þá
uppgötvaði ég, aö við höfðum
gengið i hring og við vorum aftur
stödd i hæðardraginu. Þá hvarf
hundurinn skyndilega. Ég leitaði
hans lengi vel, en snéri siðan aft-
ur til bæjarins og spurði eftir þvi,
hvort nokkur þar ætti gráa tik.
Nei, enginn. Hundurinn, sem ég
hafði elt i langan tima, var bara
ekki til..
En blessuð tikin bjargaöi lifi
minu.
Sá látínn
tengdaföður sinn
Hans Viksten upplifir alltaf af
og til ýmsa parasálfræöilega
hluti. Fyrir árum, þar sem hann
lá milli svefns og vöku, sá hann
látinn tengdaföður sinn.
— Það var enginn draumur, en
meðvitund min var heldur ekki af
þessum tima og rúmi. Ég var i
skyndingu kominn yfir á annan
hnött og fannst likami minn vera
frjáls og tilfinningalaus á öðru
sviði. Þá sá ég allt i einu mjög lit-
inn mann við hliö mér. Ég laut
niður og sá augu hans mjög
greinilega. Þaö var Hjalmar,
tengdafaðir minn. Ég þekkti augu
hans i smáatriðum, eftir aö ég
hafði málaö af honum mynd i lif-
anda lifi.
— Ert þetta þú, Hjálmar?,
sagði ég. — En hvað þú er litill.
— Hans, sérðu mig? Þetta er
Hjalmar, Hans.
Við erum nú mjög nálægt hvor
öðrum. Mér finnst eins og geisli i
gegnum mig. Þá fer litli maður-
inn i burtu og ég á eftir honum.
Hann stendur við gröf og horfir
niður i hana. Mér finnst gröfin full
af einhvers konar plastkvoðu. Og
Hjalmar virðist svo litill þarna
niðri, — það er eins og margar
himnur séu á milli okkar. Hann
vill sýna mér, hvernig hann hefur
legið sem fangi i einhverju, sem
ekki heyrir jörðinni til.
— En ég er vakandi núna, Hans,
segir hann.
Þá er ég allt i einu staddur i ein-
hvers konar krá. Fólkið er klætt
vaðmálsfötum, karlmennirnir
drekka og ég heyri fólkið tala
greinilega saman á fornsænsku.
Þá heyr ég rödd Hjalmars, sem
beint er til min. Hann mælir á há-
Frh. á bls. lf>
Eitt verka Hans Vikstens. „Hann hefur rifið burt vegginn að fjórðu viddinni”, varö listgagnrýnanda
einum að oröi.