Tíminn - 17.11.1973, Blaðsíða 11

10
TÍMINN
Laugardagur 17. nóvember 1973.
Laugardagur 17. nóvember 1973.
Séft til norftvesturs frá Svalvogum. Skagahlfftar I baksýn.
BÓNDI OG VEGAGERÐARMAÐUR
Sagt frá vegagerð Elísar á Kjaransstöðum í Dýrafirði Ljósmyndir:
Séra Stefán Eggertsson
UM nokkurra ára skeift hefur
vegurinn frá Þingeyri út meft
Dýrafirfti sunnanverftum aft Sval-
vogum verift i tölu þjóftvega. All-
langt er siftan farift var aft vinna
vift þjóftveginn frá Keldudal aft
Svalvogum. Kkki hafði lengi
verift unnift, þgar babb koin i
bátinn. I>ótt vegarstæftift væri
bátt uppi i hlift olli laus sandur
vcgagerftarmönnum miklum
erfiftleikum. Þar á ofan varft
bleyta og ýmislcgt fleira til þcss
aft lcfja verkift.
Fjárskortur hamlaði þvi lika að
hægt væri aö sprengja á svo
kölluðum Ófærukletti. Sakir alls
þessa var verkið loks látið niður
falla.
I vor er leiö var Elis Kjaran
Friðfinnsson, bóndi að Kjarans-
stöðum I Dýrafirði, til þess
fenginn ásamt syni sinum
Ragnari, að hreinsa þann hluta
vegarins, sem tekizt hafði að
ljúka. Það var töluvert verk, þvi
að vegurinn liggur um lausar
skriður, þar sem hætt er við
grjóthruni.
Likast til hefðu flestir látið sér
nægja að gera það, sem þeim
hafift verið falið og láta þar stað-
ar numið. En þeim feðgum Elis
og Ragnari var öðru visi farið.
Þegar þeir voru komnir á leiðar-
enda, ákváðu þeir að freista þess,
hvort ekki mætti komast lengra,
þótt fátt hefðu þeir tækja annað
en eina ýtu litla og væru tveir
einir saman.
Það er skemmst af verki þeirra
feðga að segja, að með útsjónar-
semi og harðfylgi tókst þeim á
ótrúlega skömmum tima að
marka veg i fjallshliðina, þótt
snarbrött væri og grýtt, svo að i
ofanverðum ágústmánuði voru
þeir komnir i hlað i Svalvogum.
Nú þótti feðgum iilt að láta við
svo búið standa og vildu enn
reyna, hvort ekki yrði áfram
haldið að Hrafnabjörgum i
Arnarfirði, en bæirnir tveir i
Lokinhamradal hafa til þessa
verið án bilvegasambands.
Þeim feðgum varð þó ekki að
þeirri von sinni á þessu sumri og
kom þar margt til, en sýnt þykir,
að það muni takast á sumri
komanda, með góðum vilja, enda
hafa varið gerðar ráðstafanir til
þess að sá hluti vegarins verði
tekinn i tölu sýsluvega.
Mikið gagn og margvislegt má
af þessum vegum hafa. Það fyrst,
að hann tengir byggð ból, sem
ekki hafa notið vegar áður. 1 öðru
lagi er i Svalvogum vitavarðar-
bústaður og þar yzt á nesinu á
milli Arnarfjarðar og Dýra-
fjarðar er ljósviti. sem mjög er
mikilvægur siglingum öllum við
Vestfirði. Rafstöðin þar er knúin
með oliu og til þessa hefur þurft
að dæla eldsneytinu á land úr
vitaskipum. Aðstæður eru allar
hinar verstu, eins og gefur að
skilja, þvi að engin er höfnin og
ströndin veit að opnu hafi. Þegar
vegurinn er kominn verður
hins vegar hægt að aka oliunni
i tankbil frá Þingeyri og þarf ekki
að eyða áð þvi orðum, hvilikt
hagræði og öryggi væri að þvi. 1
þriðja lagi er þess að geta að i
Svalvogum eru geymd sjó-
björgunartæki af stærstu gerð,
sem eru i eign Slysavarnarfélags
tslands. Ef til þeirra þyrfti að
taka yrði að manna þau frá
Þingeyri. þvi að i Svalvogum er
að jafnaði aðeins einn verkfær
karlmaður og fámennt er á næstu
bæjum. Gefur auga leiö hversu
miklu hægara yrði um vik við
björgunarstörfin, ef hægt væri að
komast á bilum út i Svalvoga og
má raunar segja að mannslif geti
oltið á þvi.
Þörfin fyrir bættar samgöngur
við Svalvoga fer einnig vaxandi,
þvi að i ráði er að þar verði settur
niður radióviti. Það mundi
auðvelda mjög allt flug til Dýra-
fjarðar og Onundarfjarðar og
vera sjófarendum til mikilla
hagsbóta. Það er ekki úr vegi að
geta þess hér, að niðjár
Þorvaldar Kristjánssonar, er
um langa hriö var bóndi og vita
vörður i Svalvogum, hafa gefið
myndariega fjárupphæð til þess
að stuðla að þvi að komið verði
upp radióvita að Svalvogum og
slysavarnadeildir vestra hafa
bætt nokkru við það fé.
Það er enn, að ákaflega er
brýnt að halda Svalvogum i
byggð af þeim ástæðum, sem
áður eru greindar, þ.e. vegna
vitans og björgunartækjanna, en
ekki er siður mikilvægt að geta
fengið þaðan veöurfregnir vegna
flugs til Dýrafjarðar og siglinga
úti fyrir Vestfjörðum. Hjónin i
Svalvogum hafa unnið mikið starf
'i þessu sambandi og eiga miklar
þakkir skildar fyrir það.
Þess skal getið þeim til
skýringar, sem ókunnugir eru að-
stæðum á þessum slóðum og
fyrirkomulagi flugsamgangn-
anna, að oft hagar svo til, þegar
flogið er frá Reykjavik og vestur,
að flogið er blindflug ofar skýjum
að Bjargtöngum, og þaðan verður
ekki komizt sjónflug til Þingeyrar
nema hægt sé að afla upplýsinga
um það hvort fært sé yfirleitt að
fljúga sjónflug og þær
upplýsingar fást ekki nema frá
Svalvogum. Þau Svalvogahjón
hafa sem fyrr segir unnið mikið
starf i þessu sambandi og hafa
jafnan verið reiðubúin að gefa
upplýsingar um veðurfar jafnt á
nóttu sem degi.
Þannig er vegarstæftift. Þaft er ekki heiglum hent aft brjóta veg i snar-
bratta fjallshliftina, en Elis og Ragnar sonur hans létu sér þaft ekki fyr-
ir brjósti brenna.
Elis Kjaran Friftfinnsson.
Þessi erfiði áfangi i vegagerð
með sjó fram milli Dýrafjarðar
og Arnarfjarðar er nú senn að
mestu að baki vegna áræðis og
framtaks þessa dýrfirzka bónda,
sem ekki hraus hugur við
torfærunni, og allir heimamenn
þar vestra, sem og aðrir þeir er til
þekkja, kunna að meta að verð-
leikum það verk.serh hann hefur
unnið og það er von manna, að
allir þeir sem hlut eiga að máli,
svo sem forráðamenn vegagerðar
og alþingismenn, leggist á eitt,
svo að hægt verði að ljúka þvi
sem á skortir, þvi að nú eru ekki
nema 2-3 kilómetrar eftir i Lokin-
hamra.
Það skal enn tekið fram i sam-
bandi við flugsamgöngur til
Dýrafjarðar og Onundarfjarðar,
að ekki er sizt brýnt að tryggja
þær eins og unnt er, þegar haft er
i huga, að læknishéruðin Þingeyri
og Flateyri eru læknislaus og
horfur eru á að svo verði i vetur,
og að ætlunin er að leysa brýnasta
vandann vegna þessa með þvi að
senda lækni frá Reykjavik flug-
leiðis vestur á fjörðu tvisvar á
viku.
HHJ
Vegarstæftift i snarbrattri skriftunni.
Ljósmyndir: Séra Stefán Eggertsson.
TÍMINN n
Björn Egilsson:
Nokkur orð til
Angantýs frænda
I.
Angantýr Hjálmarsson Eyfirð-
ingur sendi mér visu i Timanum
8. mai siðastliðinn. Visa þessi er
yfirskr. að kjallaragrein, þar sem
hann er að svara grein minni
„Morð i Stórahvammi”. Angan-
týr segist hafa gripið þessa visu á
flækingi, en sumir halda að hann
hafi ort hana sjálfur. Ég held, að
hann sé ekki höfundurinn, þvi að
ég hef hugmynd um, að Angantýr
sé brúklegur hagyrðingur.
Að senda mér visu er eins og að
stefna dauðum, þvi mér er fyrir-
munað setja saman visu. Samt
hef ég gaman af visum um mig og
aðra, ef þær eru vel ortar. Ég get
lofað Angantý að heyra visu, sem
frændi hans orti um mig. Tel ég
hana miklu betri en flækingsvisu
hans. Ég var að slá kirkjugarðinn
i Goðdölum, og þá kvað Sigurjón
Svéinsson:
Benedikt frá Hofteigi hefur ort
um Angantý að gefnu tilefni.
Fleiri hafa ort, og hef ég ekki átt
neinn hlut að þvi. Þrjár visur eru
til á Gilsbakka i Austurdal.
Angantýr tilkynnir mér, að
hann sé lika kominn af Sigriði frá
Saurbæ. „Veit ég það, Sveinki”.
Hann er 5. ættliður, en ég sá 6. En
hans ættargrein er miklu verri.
Hann er kominn af Mera-Eiriki i
Djúpadal. „Ekki er það nú betra,
nema helmingi verra”. Ég veit
annars ekki, hvers vegna Angan-
týr er að minna á frændsemi við
mig. Ég held að hann hafi ekkert
gagn af að vera skyldur mér,
nema siður sé, manni, sem aldrei
hefur getað eignazt neitt.
Það má vel vera, að Angantý sé
farið að leiöast eftir nótu frá mér,
en ég taldi heppilegt, að veðri
slotaði milli hans og Benedikts
frá Hofteigi.
II.
Ég þarf að gera athugasemdir
og mótmæla nokkrum atriðum i
grein Angantýs, „Seint mun
Bjössi sakafri”.
Angantýr veltir þvi fyrir sér,
hvers vegna ég hafi skrifað um
Nýjabæjarafrétt, og segir og
skrifar:
„Mér er ekki fyllilega ljóst,
hver er aðaltilgangur greinarinn-
ar. Helzt litur svo út, sem Björn
sé að áfrýja „röngum dómi”
Hæstaréttar til þjóðarinnar”.
Vist má þjóðin vita um málið,
en ég hef ekki trú á að margir lesi
langhunda okkar af fjöllum. En
fyrst Angantýr skilur ekki, hvert
ég stefni málinu, hefur hann ekki
lesið niðurlagið á grein minni
„Morð i Stórahvammi”. Ég stefni
málinu til Alþingis og skora á
þingmenn Skagfirðinga að láta
setja lög um landamerki sýslunn-
ar, á hálendinu sunnan og austan
eftir vatnaskilum, samkvæmt
dómi landamerkjadóms Eyja-
farðarsýslu. Ég hef ekki persónu-
legra hagsmuna að gæta i þessu
máli, en skaplyndi mitt leyfir
ekki alltaf, að ég þegi við öllu
röngu. 1 öðru lagi tel ég, að ég hafi
tillögurétt um landamerki
sýslunnar sem sýslunefndarmað-
ur.
Angantýr getur þess tii, að það
séu pennaglöp hjá mér, að ég
nefni hið forna skinnhandrit
ýmist afsal eða landamerkjabréf.
Nei. Það eru ekki pennaglöp,
heldur skrifað með fullri vitund
og vilja. Umrætt er bæftiafsal og
landamerkjabréf, svo glöggt og
greinilegt, sem verða má, eða
„eins og vötn draga til Jökulsár
eystri”. örnefni týnast, en vatna-
skil týnast ekki, meðan þyngdar-
lögmálið er samt við sig. Afsals-
og landamerkjabréf Nýjabæjar
er fullkomin löglýsing og hefur
staðið ómótmælt af Eyfirðingum i
slétt 500 ár, eða frá 1464 til 1964,
að Angantýr og félagar hans i
Saurbæjarhreppi hugðust slá eign
sini á landsvæðið allt sunnan
Fossár.
Arið 1905 keyptu bændur i
Grundarplássi Nýjabæ og hálfa
Nýjabæjarafrétt af Steingrimi
bónd á Silfrastöðum ogáttuþess-
ar eignir i röskan áratug. Um
þetta segir Angantýr, áð það finn-
ist enginn stafur fyrir þvi i opin-
berum skjölum, að Skagfirðing-
ar hafi keypt Nýjabæjarafrétt af
Eyfirðingum, eftir að Eyfirðing-
ar höfðu átt hlutdeild i henni um
tima. Þessu hlýtur Angantýr að
halda fram gegn betri vitund, þvi
allir, sem vildu vita austan fjalls
og vestan, vissu það, að Magnús
hreppstjóri á Frostastöðum átti
Abæ og Nýjabæ um tveggja ára-
tugaskeið með öllu, sem fylgt
hafði og fylgja bar.
Jóhann Sigurðsson, bóndi á
Úlfsstöðum i Blönduhlfð,bar vitni
um það fyrir landamerkjadómi
Eyjafjarðarsýslu, að laust fyrir
1920 hafi Magnús á Frostastöðum
sent sig norður til að ganga frá
kaupum á Nýjabæ og Nýjabæjar-
afrétt. Samningurinn var gerður
á Grund, og undir hann skrifuðu
af hálfu Eyfirðinga: Davið á
Kroppi, Einar á Stokkahlöðum og
Magnús á Grund. Kaupverðið var
600 kr.
t forsendum fyrir landa-
merkjadómi segir svo: „Ein-
hvern tima laust fyrir 1920 keypti
Magnús li. Gislason, hreppstjóri
á Frostastöðum i Skagafirði,
jörðina Nýjabæ. Það alsai hefur
eigi verið lagt fram i málinu, en
það er ágreiningslaust, að þau
kaup hafi átt sér stað”. Af þvf að
afsalið var ekki lagt fram (mun
hafa verið glatað)., er Angantýr
með dylgjur um, að kaupin hafi
aldrei verið gerð. Var Jóhann á
Úlfsstöðum ekki vitnisbær?
Myndu erfingjar Daviðs á Kroppi
og Magnúsar á Grund ekki hafa
gert kröfu um nefnda eign, ef hún
hefði aldrei verið seld og borguð?
Mér finnst, að slik málafylgja
hæfi ekki Angantý.
Angantýr getur þess.að ég hafi
verið kallaður til vitnisburðar i
landamerkjamálinu. Rétt er það.
Ég var beðinn að mæta á siðasta
réttarhaldi fyrir landamerkja-
dómi Eyjafjarðarsýslu 24. mai
1967, og er það minnisstætt. Mér
þótti mikið til koma að ganga inn i
hinn virðulega dómþingssal
Akureyrar. Mér var visað til sæt-
ist i stól fyrir framan það allra
helgasta, þar sem dómararnir
sátu. Lögmaður Skagfirðinga sat
tii hægri handar i salnum, en lög-
maður Eyfirðinga til vinstri, og
fannst mér sú röðun vera i sam-
ræmi við málstaðinn. Ég spurði,
hvort ég mætti taka i nefið i vitna-
stói. Einn dómaranna kimdi og
sagði, að Hæslaréttardómarar
tækju I nefið. Svo hófst samkom-
an með þvi, að ég var áminntur
um sannsögli, sem engin furða
var. Þá var ég spurður aö þvi,
hvort ég hefði ekki heyrt Hrólf
Þorsteinsson segja „heima i
afrétt”. Ég sagöi sem satt var, að
ég myndi ekki eftir þvi. Finnur
Kristjánsson hafði boriö vitni um,
að Hrólfur hefði komizt svo að
orði um fé, sem var fyrir norðan
Fossá, að það „væri heima i
afrétt”. Hrólfur var andaður,
þegar hér var komið sögu. En
þótt Hrólfur hafi komizt svo að
orði, kom það ekki aö gagni, þvi
hann lýsti þvi yfir fyrir réttinum,
að sýslumörk fylgdu vatnaskil-
um. Siðar skildi ég vel, hvers
vegna ég var spuröur um þetta.
Það var vegna þess, að öll mála-
fylgja Eyfirðinga beindist að þvi
að færa sönnur á, að Nýjabæjar-
afrétt væri ekki annaö en fjalls-
hlfðin milli Fossár og Hvitár,
sem ber sérheitið Afréttin. Þegar
yfirheyrslunni var lokið, var bók-
unin lesin, en þar stóð: „sagðist
hann vara oddviti Lýtingsstaða-
hrepps”. Við þetta íét ég bæta
„aðspurður”. Dómstjóri, Magnús
Thoroddsen, spurði mig. Hann
var mildur á svip og kurteis og
vildi dæma rétt, sem hann gerði.
Þegar litið er yfir málsskjöl,
sem lög voru fram fyrir landa-
merkjadóm, sést það greinilega,
hve Eyfirðingar áttu i vök að
verjast. Til stuðnings kröfum sin-
um koma þeir með þjóðsögu um,
að Þórunn rika á Möðruvöllum
hafi bjargað sér og hyski sinu i
svartadauða með þvi að stjast að
við Laugarfell! Landamerkja-
dómur vildi ekki Þórunni, enda er
hún ókennileg persóna, sem eng-
ar sögulegar heimildir finnast
um. Það eina, sem hægt var að
taka til athugunar i málafylgju
Eyfirðinga, voru landamerkja-
bréf Möðruvalla og Hóla, en
landamerkjadómur visaði þeim
frá, vegna þess hve þau voru
óljós, og dæmdi eftir ianda-
merkjabréfi Nýjabæjar.
t landamerkjabréfi Möðruvalla
frá 1886 segir svo:
„Afréttarland á jörðin frá
Sandá, allan Svölvadal að auslan
og Sandárdal að vestanverðu og
llraunárdal allan báðum megin
og þaðan suður á fjall að svo-
nefndu Laugafelli”.
t landamerkjalýsingu Hóla i
Saurbæjarhreppi frá 1889 segir
svo: „Hólar eiga afrétt i Eyja-
fjarðardal að austanverðu árinn-
ar fram frá Klaufá, við hana er
byggður trippagarður, og að
vestanverðu árinnar fram frá
trippagarði þeim,sem byggðurer
rétt á móli garðinum að austan-
verðu árinnar,og l'ram til jökla að
austan og vestan til sýslumóta”.
t landamerkjalýsingu Ilóla,
sem endurskirð var árið 1923, er
sleppt tilvisun til jökla.
1 eldri heimildum er þess ekki
getið, að nefndar jarðir eigi land
fyrir sunnan og vestan Eyja-
fjarðardali.
1 Jarðabók Arna Magnússonar
segirum lönd þessara jarða: Um
Möðruvelli segir: „Afréttarland á
staðurinn fram úr Sölvadal, sem
heitir Sölvadalstungur, og brúk-
ast af öllum ábúendum Möðru-
vallaeigna til uppreksturs fyrir
lömb og geldfé, og svo eru þangað
stundum látnir hestar á sumur”.
t sömu bók er umsögn um
landareign Hóla stutt og greini-
leg: „Afrétt á staðurinn fram frá
Tjarnarlandi og botninum á
Eyjafjarðardal”.
Það er ekki hægt að sjá, að þeir
bændur, er sömdu landamerkja-
bréf Möðruvalla og Hóla 1886 og
1889, hafi taiið, að jarðir þessar
ættu mikið land sunnan og vestan
Eyjafjarðardals. Að Laugafelli
og að sýlumótum er skrifað, —
ekki nefnt að landareignin nái að
Jökulsá, hvað þá ofan i LönguhiÍÖ
og Stórahvamm, og þegar
Upprekstrarfélag Saurbæjar-
hrepps notar þessi landamerkja-
bréf, —sem eru hálmstrá ein-, til
þess að gera kröfur um landar-
eign ofan i Austurdal allt norður
að Fossá, þá er það eins og þegar
fjandinn tekur alla höndina.
t málaferiunum var landa-
græðgi Eyfiröinga litil takmörk
sett. Þeim var ekki nóg að eignazt
vatnasvæði Jökulsár fyrir sunnan
Fossá. Þeir vildu eiga alla sand-
ana suður frá Eyjafjarðardal allt
að Fjórðungskvisl. Tilefni þess
mun vera orðalag i landamerkja-
bréfi Hóla „fram til jökla”, og
gæti þar verið átt við Hofsjökul og
Tungnafellsjökul.
Angantýr segist ekki nenna að
eltast við sparðatinslu i grein
minni, en segist hafa i höndum
ótal skjöl til að sanna sitt mál.
Það eru engin leyniskjöl til varð-
andi málið. Oll skjöl, sem máli
skipta, voru lögð fram fyrir
landamerkjadómi og miklu fleiri.
Leyniskjöl Angantýs öll eru auka-
atriði. Það eru aðeins tvö aðalat-
riði varðandi málið. 1 fyrsta lagi:
Landamerkjabréf Nýjabæjar, og
I ööru lagi: Að Eyfirðingar hafa
Framhald á bls. 19
Oddvitinn er eins f flestum greinúm,
alla aft fiá.
Djöflast yfir dauftra manna beinum
meft dreginn Ijá.