Tíminn - 29.12.1973, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
I.augardagur 2í). desember 1972.
Mannkynið mun halda
áfram að vera til
Spár um domsdag og útrýmingu siðmenningarinnar byggjast á röngum
forsendum, segir danskur prófessor i hagfræði.
OLÍUVINNSLA Á
GRÆNLANDI?
Danskur prófessor t hagfræöi,
Mogens Boserup, telur rangt að
tengja saman fólksfjölgun,
náttúruauölindir og mengun.
— Nauðsyn þess að hafa áhrif á
fólksfjölgunina með þvi að tak-
marka barneignir, er hin raun-
hæfa aðferð gegn fólksfjölgunar-
vandamalinu, segir hann, og hún
er jafnnauðsynleg, burtséð frá
því hvað( okkur finnst um
náttúruauðlindirnar, eða mögu-
leika okkar til að vinna bug á
menguninni.
Um það bil 3.8 milljarðar
manna búa nú á jörðinni, og ef
fólksfjölgunin héldi áfram
óbreytt, myndi þessi tala tvö-
faldast á næstu 30 árum. Ef við
leiðum hugann að árinu 2200,
munu 530 milljarðar manna búa
hér, með sama áframhaldi. Ef
þessum fólksfjölda væri dreift um
yfirborð jarðarinnar, yrðu um
það bil 3,900 ibúar á hvern ferkíló-
metra. Nú eru að meðaltali 115
ibúar á hvern ferkilómetra i
Danmörku, en i Sviþjóð eru
aðeins 17, Noregi 12 og tslandi 2
ibúar á hvern ferkilómetra.
1 sumum þróunarlöndum
Afriku, Asiu og Suður-Ameriku,
þar sem tveir þriðju hlutar mann-
kynsins búa, er fólksfjölgunin yfir
2% á ári. Það þýðir, að á 20 árum
mun fólksí'jöldinn tvöfaldazt.
— Þessi aukning getur ekki
haldið áfram öllu lengur, segir
Boserup. Það er hafið yfir.allan
vafa, að það verður að stöðva
þessa miklu aukningu.
Spurningin er bara sú, hvort hægt
er að lækka fæðingartöluna á sið-
menntaðan hátt. Hinn kosturinn
er hærri dánartala.
Það er óraunsætt að halda þvi
fram, aö fólksaukningin hætti
snögglega. Það tekur langan
tima. En það eru þrjú atriði, sem
vekja hjá mönnum vonir um, að
stöövun fólksaukningarinnar
þurfi ekki eingöngu að vera hæg-
fara!
1. Þar kemur til, að Pillan hefur
ekki komið i veg fyrir, að áfram
er haldið rannsóknum, og nýjar
uppgötvanir eru á næsta leiti.
Visindamenn vinna nú að þvi að
finna upp pillu fyrir karlmenn,
sem verkar i langan tima og er
bæði örugg og ódýr.
2. Aukin tækni i sambandi við
upplýsingamiðlun, bæði hvað
snertir útvarp, sjónvarp og
fleira, auðveldar læknum og
visindamönrium aö ná til í'ólks,
t.d. ibúa litils indversks þorps, og
þannig er hægt að hjálpa þeim að
gera ráðstafanir til fækkunar
barneignum.
3. Þriðja atriðið er að fengnar
upplýsingar gefa til kynna, að i
Taiwan, Malaysiu, Costa Kica,
Jamaica, Chile og fleiri löndum,
hefur átt sér stað töluverð fækkun
barneigna. Þessi fækkun hefur
orðið núna siðustu tiu árin. En
það skal tekið fram, að vanda-
málið er miklu stærra i löndum
eins og Indlandi, þar sem
ibúarnir eru 560-570 milljónir.
1 hinum rikari hluta heims,
Norður-Ameriku og Evrópu, má
segja, að fólksfjöldinn standi i
stað, og sú tilhneiging tii frjálsra
fóstureyðinga sem nú gætir þar
mjög, flýtir kannski fyrir þvi, að
þróunarlöndin feti i fótspor
þeirra. Það vekur nefnilega
tortryggni,' þegar riku löndin
hvetja þróunarlöndin til að nota
ákveðnar reglur, en taka jafn-
framt sjálf afstöðu gegn þeim, á
þeirri forsendu, að þær séu of
siðlausar fyrir þau.
1 ágúst 1974 verður haldin i
Búkarest alþjóðleg ráðstefna á
vegum S.Þ. um fólksfjölgunar-
vandamálið, og verður hún með
sama sniði og mengunarráð-
stefnan i Stokkhólmi.
Dag hvern finnast nýjar
náttúruauðlindir, og dag hvern
skapa náttúruvisindin og tæknin
nýja möguleika, einnig gagnvart
hlutum, sem hingað til hafa þótt
einskis virði. Það hugarfóstur, að
ná11úruauð 1 i ndirnar séu
ótæmandi, er blekking. Það hefur
alltaf verið látið sem náttúru-
auðlindirnar væru ótæmandi — en
nú er það fjær sannleikanum, en
nokkru sinni fyrr.
En þegar skortur verður, t.d. á
ákveðnum málmi aukast likurnar
á nýjum uppfinningum.
Um mengunina hefur prófessor
Boserup þetta að segja:
— Fójk þefur tilhneigingu að
halda, að mengun sé eitthvert
óyfirstiganlégt vandamál.
Rannsóknir sem gerðar hafa
verið i iðnaðarlöndum, sýna að
kostnaður við nægilegar varnir
gegn mengun muni ekki svara
meira en fáeinum prósentum af
heildarframleiðslunni i
heiminum. Við stöndum þvi ekki
frammi fyrir óleysanlegu verk-
efni. Ef nægur vilji yfirvalda er
fyrir hendi, er mengun nokkuð,
sem hægt er að sigrast á. Auk
þess sem mengunin er að einu
leyti góð: hún er vatn á myllu
uppfinningamanna.
—kr
Á öndverðu ári 1974 mun Græn-
landsmálaráðumeytið danska
bjóða oliufélögum að hefja oliu-
leit á Grænlandi. Undanfarin þrjú
ár hefur verið unnið að þvi að
semja skilmála sem að þessu
lúta. Nú er þvi verki lokið, og er
talið, að undinn verði bráður bug-
ur að þvi að hefja oliuleit. Talið er
sennilegt, að hinir nýju þing-
menn Grænlendinga séu þvi
samþykktir, að hafizt verði handa
sem allra fyrst, þótt ýmsir
grænlenzkir stjórnmálamenn
telji, að hingað til hafi ekki verið
tekið nægjanlegt tillit til hags-
muna Grænlendinga sjálfra i
þessum efnum.
Siðastliðin f jögur ár hafa
bandarisk, kanadisk, brezk,
hollenzk, frönsk, þýzk og itölsk
oliufélög stundað rannsóknir á
Grænlandi til þess að kanna,
hvort þar sé olíu að finna. Ekki
hefur þó enn verið lagt i tilrauna-
boranir sakir kostnaðar, heldur
látið nægja að gera skjálfta-
mælingar og seguimælingar úr
iofti.
Árangurinn af þessum
rannsóknum mun hafa verið svo
góður, að talið er fullvist, að mörg
oliufélög verði um hituna, þegar
farið verður að veita leyfi til
vinnslu.
Skilmálar i sambandi við
leyfisveitingar áþekkir þeim,
sem gilda um Norðursjávaroli-
una norsku.
Græniandsmáiaráðuneytið
áiitur, að hægt verði að veita leyfi
til borunar 1975, en þó kann að
vera. að hin nýja rikisstjórn láti
hraða þvi með tilliti til oliu
kreppunnar, þannig að boranir
hefjist 1974.
Þess er þó ekki að vænta, að
oliuvinnsla geti hafizt á næstunni,
þótt svo fari að boranir sýni, að
vinnsluhæfa oliu sé að finna á
Grænlandi.
Grænlandsmálaráðunéytið
áætlaði á siðastliðnu hausti, að
oiiuvinnsla gæti að öllum
likindum ekki hafizt fyrr en
komið væri fram á niunda áratug
aldarinnar. Þó ber að hafa i huga,
•að sú áætlun var gerð áður en
oliukreppan skall á, og sem fyrr
segir má vera, að reynt verði að
hraða framkvæmdum vegna
henpaT.
Nauðungar-
flutningar
í Rhódesíu
Átök milli skæruliða og
stjórnarhermanna fara nú harðn-
andi i Rhódesiu. Stjórnin hefur
gripið til þess ráðs að flytja fólk
frá þeim héruðum, sem liggja að
landamærum Rhódesiu og
Mósambique, til þess að reyna að
hefta starfsemi skæruliðanna.
Fyrir skömmu voru rösklega 8000
manns af afrikönskum ættum
fluttir frá landamærahéruðunum,
að sögn fulltrúa stjórnarinnar i
Salisbury. og komið fyrir i sér-
stökum þorpum, sem gætt er af
öryggissveitum.
Ávallt
fyrstur
r
Q
morgnana
I)r. Ricliard Beck:
Útvcrðir islcn/krar mcnningar.
Alm. bókal'clagið okt. 1972.
Það verða nú sjálfsagt talin
elliglöp min, að minnast nú
fyrst bókar, sem kom út i'yrir
ári siðan. En sú er orsök þess,
að ég las bókina nýlega og þótti
hún svo frqðleg og skemmtileg,
að rétt væri að biðja þetta blað
fyrir stuttorða umsögn. Eg
minnist ekki að hafa séð hennar
getið. Höfundurinn er, og hefur
verið um hálfrar aldar skeið.
einn allra fremsti útvörður is-
lenzkrar menningar i Vestur-
heimi og viðar þar sem enskt
mál er mælt. Starf hans fáum
við tslendingar aldrei fullþakk-
að.
Bók þessi er alls 7 þættir, sem
flestir hafa birzt áður i ýmsum
timaritum. en sumir þeirra eru
nýir. Efni þeirra allra er um
menn, sem segja má um að séu
meðal andlegra höfðingja i
enskumælandi heimi og eins og
höf. kemst að orði ,,hafa öðrum
fremur borið hróður þjóðar
vorrar fyrir brjósti og eflt, hver
á sinu sviði. þekkingu heimsins i
sögu hennar og menningu að
fornu og nýju”.
Sex þættirnir eru um Vestur-
heimsmenn af enskum ættum,
en hinn sjöundi um Vilhjálm
Stefánsson landkönnuð. Þessum
mönnum var það.öllum sameig-
inlegt, að þeir höfðu fest ást á
landi voru og þjóð, höfðu kynnzt
fornbókmenntum vorum, sumir
höfðu ferðast um landið og gátu
talað og ritað málið. Mun það
nánar skýrt siðar, einnig hvað
þeir sýndu bæði samúð og
glöggan skilning i frásögnum
sinum héðan. Þeir eru ótvirætt i
hópi mannanna, er fá þann dóm
hjá dr. Sig. Nordal að — ,,aðdá-
un þeirra hafi kennt þjóðinni
betur að meta eigin eign sina”.
Þessir þættir mynda allir sam-
stæða heild, er kynna land vort
og þjóð að fornu og nýju meðal
enskumælandi þjóða, einkum
sögu vora og bókmenntir.
Dr. Richard Beck hefur dreg-
ið efni viðs vegar að i þætti
þessa og segir vel og skemmti-
lega frá. Koma margir frægir
landar vorir þarna við sögu,
einkum 19. aldar mennirnir, en
allmargir yngri. Þá eru og
nefndir fjölmargir erlendir
fræðimenn. auk þeirra sem
þættirnir fjalla um. Það eru þvi
engar ýkjur'. að efni nefndrar
bókar sé ba'ði fjölbreytt og fróð-
legt. Þvi til sönnunar vil ég
kynna hvern þátt lltillega.
I. Gcorg t’. Marsli var fjöl-
fróður gáfumaður. lögfræðingur
að mennt. Hann dvaldi um tima
i Kaupmannahöfn og las hjá
hinum þekkta fræðimanni C.C.
Rafn. Og Marsh varð svo vel að
sér i islenzku og norrænum
fræðum, að hann gaf út, fyrstur
manna, islenzka málfræði á
ensku. Dr. R. Beck dregur upp
mjög skýra mynd af þessum
einlæga lslandsvini og skýrir
vel hvað mikla þýðingu starf
hans hafði fyrir útbreiðslu nor-
rænnar menningar vestan hafs.
II. Henry VV. Longfcllow,önd-
vegis skáld og siðar prófessor
við Harvard háskóla. Hann er
kunnur hér á landi m.a. af
kvæðum þeim, sem Matt.
Jochumsson o.fl. þýddu, m.a.
hið ágæta kvæði Lifshvöt. Um
hann hefur litið verið ritað hér á
landi, en i þessum þætti segir
höfundur sögu hans mjög itar-
lega og ræðir kynni hans af is-
lenzku máli og norrænum bók-
menntum. Hann getur þess t.d.
að ritdómarar vestan hafs telji
Longfellow hafa öðlazt mikinn
þrótt og djörfung við kynni sin
af norrænum bókmenntum,
enda átti hann mikið safn nor-
rænna bóka. Er allur þessi þátt-
ur hinn skemmtilegasti.
III. Bavard Taylor, rithöfund-
ur og Íjóðsikáid. glæsilegur
gáfumaður, er ungur að árum
fékk áhuga á norrænum fræðum
og dvaldi við nám i Kaup-
mannahöfn. Hann var fréttarit-
ari stórblaðsins Tribune á þjóð-
hátið vorri 1874. Kynntist þá
mörgum góðum tslendingum og
skrifaði blaði sinu fróðleg bréf
og sannorð. Er allur þessi kafli
siórfróðlegur.
IV. Willard Fiskc, hinn al-
kunni fræðimaður og tslands-
vinur, stofnaði sem kunnugt er
Fiskesafnið við Cornellháskól-
ann i tþöku, en það er nú eitt
stærsta safn islenzkra bóka,
sem tii er i heiminum. Saga
hans hefur áður verið rituð á is-
lenzku. en i þessum þætti dregur
dr. R. Beck einkar vel saman
höfuðatriðin i ævi og starfi
þessa stórgáfaða og stórgjöfula
tslandsvinar. Er mjög hugnæmt
að iesa frásögn dr. Beck af
ferðalagi Fiskes hér um landið
og afskipti hans af islenzkum
málum, t.d. stofnun fornleifafé-
lagsins. bókasafns latinuskóla- ,
pilta, tþaka, o.fl. sem engin tök
eru á að nefna hér. Og ánægu- '
legt er að lesa um hvað Fiske
var vel tekið á landi hér. og um
það hvilikur afbragðsmaður
hann var i alla staði.
V Arthur M. Reevers, fræði-
maður og rithöfundur, nemandi
Fiskes i Cornell. Fékk ungur ást
á tslandi og norrænum bók-
menntum, las um þau efni i
Kaupmannahöfn. Lærði m.a. is-
lenzku hjá dr. Valtý Guðmunds-
syni og þýddi Pilt og stúlku á
ensku. Það er gaman að lesa
þennan þátt, m.a. um ferðalag
Reeves um lsland 1879, ásamt
Fiske. Frásögn dr. Beck er á þá
lund, að Reeves verður manni
hugþekkur eftir lesturinn og
maður verður þakklátur fyrir
allt sem hann kom i verk á
skammri ævi.
VI. Cliarles V. Hilcher,
ástralskur biskup og skáld, sem
byrjaði að læra islenzku 15 ára
gamall, tilsagnarlaust, en varð
svo vel að sér i málinu og jafn-
framt svo hrifinn af islenzkum
helgiijóðum og sálmum, að
hann þýddi á ensku mörg feg-
urstu ljóð vor um þau efni. Þessi
þáttur, sem er að miklu leyti
nýr fjallar um þessar þýðingar
og eru tilgriend mörg sýnishorn
til fróðleiks þeim, sem ensku
kunna. Eru þar erindi úr Sólar-
ljóðum. Lilju. Passiusálmunum
o.fl. Lýkur dr. Beck lofsorði á
þýðingar þessar svo og manninn
sjálfan. er hann þekkti persónu-
lega. Minnist hann þess m.a., að
þýðingar dr. Pilcher prýða nú
sáimabækur kristinna safnaða
bæði i Vesturheimi og Astraliu.
Óglevmanleg er frásögn höf-
undar um ferðalag dr. Pilcher
til tslands. Hann var svo mikill
aðdáandi Hallgrims Pétursson-
ar. að hann vildi engan greiða
þiggja á tslandi fyrr en hann
væri búin að fara pilagrimsför
að Saurbæ á Hvalfjarðarströnd.
Hvað skvldu margir landar vor-
ir hafa farið pilagrimsför þang-
/ að?
VII. Vilhjáimur Stefánsson,
iandkönnuður. Þessi þáttur um
hinn heimsfræga landa vorn er
nýr að mestu. Höfundur dregur
saman helztu æviatriði i stuttu
og skýru máli, en annars fjallar
ritgerðin einkum um ritstörf
Vilhjálms varðandi tsland og
islenzkar bókmenntir. Það efni
hefur ekki verið ritað um sér-
staklega.
Þarna má segja að sé ritskrá um
þetta efni, bæði mikinn fjölda
ritgerða i heimsfrægum tima-
ritum og nokkrar bækur. Er öll
frásögn dr. Beck bæði fróðleg og
skemmtileg. Einkum fannst
mér ánægjulegt að lesa um
skólaár dr. Vilhjálms Stefáns-
^onar, ást hans á íslándi, skáld-
'skap hans, þýðingar á islenzk-
um kvæðum og fjölbreytt rit-
störf hans á yngri árum. Ferða-
lög dr. Vilhjálms Stefánssonar
og öll ritstörf hans um heims-
kautalöndin liggja utan efni
þessa þáttar. — En að þeim
loknum skrifaði hann mikils-
verðar bækur um tsland sögu
þess og menningu að fornu og
nýju, kosti þess sem ferða-
mannalands o.fl. o.fl., sem
höfundur þáttarins lýsir ágæt-
lea. Og hann endar þáttinn um
störf dr. Vilhjáims Stefánsson á
þá leið ,,að með störfum sinum
hafi hann unnið landi voru og
þjóð mikið og nytsamt land-
kynningarstarf. janframt þvi
sem hann sýndi fagurlega i
verki ást sina á tslandi og rækt
arsemi við ætterni og erfðir.
Fyrir allt þetta fáum vér
tslendingar seint fullþakkað
Vilhjálmi Stefánssyni og von-
andi verður hann oss að sama
skapi seinglevmdur”.------
Að lokum flyt ég svo dr. R.
Beck beztu þakkir fyrir þessa
ágætu bók, sömuleiðis útgef-
andanum. Það eitt þykir mér á
skorta, að ekki fylgja mvndir af
mönnum þeim. er þættirnir
fjalia um. — Ingimar Jóhannes-
son.