Tíminn - 15.09.1974, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Sunnudagur 15. september 1974.
sem nti er við að glima. Eða þá
hinnkostinn að athuga möguleika
á samstarfi við Sjálfstæðisflokk-
inn og ég valdi siðari kostinn. Það
var af þeim ástæðum eins og ég
sagði áðan, að ég taldi og tel enn
embættismannastjórn algert
neyðarúrræði. Ég tel það alveg
frumskyldu Alþingis og þing-
manna, sem þangað eru kosnir að
mynda stjórn. Þeir eru kosnir til
þess m.a. Það hefði verið mjög
mikil uppgjöf af hálfu Alþingis á
þjóðhátiðarári, ef svo hefði átt að
fara, að það hefði ekki verið hægt
að mynda hér þingræðislega
meirihlutastjórn.
Samkomulag við Sjálf-
stæðisflokkinn
Það þarf svo ekki að rekja það i
löngu máli, að það hefur orðið
samkomulag við Sjálfstæðis-
flokkinn um myndun nýrrar rik-
isstjórnar. Það hefur orðið sam-
komulag um nauðsynlegar
skammtimaefnahagsaðgerðir, en
talið sjálfsagt, að hafa samráð
um þær við stéttasamtökin eftir
þvi sem hægt er, áður en þær eru
gerðar. Viðræður um það efni
fara nú fram við ýmsa aðila
vinnumarkaðarins. Ég geri
ráð fyrir þvi, að það sé tekið einna
mest eftir þvi, hvað Alþýðusam-
bandið og fyrirsvarsmenn þess
segja i þessu sambandi. Ég tel
það sjálfsagt að hlusta á þeirra
ábendingar, gefa þeim færi á að
koma á framfæri óskum sinum.
Það er algerlega útilokað að
greiða fulla kaupgjaldsvisitölu.
Af þvi myndi leiða algera stöðv-
un, og þaö dettur engum i hug, að
það sé hægt. En þ að, sem menn
eru að hugsa um, er að taka upp
svokallaða launajöfnunaruppbót,
þ.e.a.s. greiða tiltekna prósentu-
upphæð á lægri launin. Hærri
prósentu á þau, sem lægst eru,
stiglækkandi svo eftir þvi, sem
þau hækka og alls enga á hin
hærri laun, sem kalla mætti.
Það er auðvitað teygjanlegt
hvað kalla má lág laun og hvað
miðlungslaun, en það eru hafðar i
huga þarna ákveðnar tölur. Ég tel
sem sagt sjálfsagt að hevra óskir
Alþýðusambandsins og launþega-
samtakanna um þessi efni, og
fara eftir þeim, ef þær eru settar
fram, eftir þvi sem hægt er. Hins
vegar verð ég að játa, að ég hef
aldrei verið trúaður á, að þessi
samtök mundu gjalda einhverju
þessu sitt jákvæði. Spurningin
verður þvi aðeins um það, hvað
þau vilja þola, hvað þau geta sætt
sig við, þegar allar aðstæður eru
metnar af þeirra hálfu.
Málefnasamningurinn
Samkomulag tókst enn fremur
við Sjálfstæðisflokkinn um mál-
efnasamning, sem að visu er
stuttorður, en þar er samt að
finna málefni, sem við framsókn-
armenn höfum mjög borið fyrir
brjósti. Þar er það sett fram, að
það eigi að vinna að þvi, að
skapaður verði heilbrigður
grundvöllur fyrir atvinnuvegi- og
þar með atvinnuöryggi — og að
áframhald velmegunar geti átt
sér stað. Enn fremur er lögð
áherzla á byggðastefnu, og það
undirstrikað svo rækilega með
þvi, að það á að sjá Byggðasjóði
fyrir auknu fjármagni. f hann
eiga að ganga 2% af útgjöldum
fjárl. og við það aukast fjárráð
þessa sjóðs, sem er og getur verið
mjög mikilvægur.
Það er enn fremur fjallað alveg
sérstaklega um áætlanagerðir,
það á að endurskoða lögin um
Framkvæmdastofnun og setja ný
ákvæði um áætlanagerðir og
reyna að koma þeim i fastara
horf en verið hefur og talin eru
upp tiltekin efni, sem áætlanir á
að gera um. Þ.á.m. eru mál, sem
eru mikil áhugamál okkar fram-
sóknarmanna.
Skipting ráðuneyta
— Þegar kom að sjálfri stjórn-
armyndunni, þá var það eins og
gengur og alltaf á sér stað i sam-
bandi við myndun samsteypu-
stjórnar, að það var nokkur
ágreiningur, — þó ekki mikill —
um skiptingu ráðuneyta. Það,
sem ég fyrir mitt leyti lagði
mesta áherzlu á, var það, að þessi
stjórn væri mynduð á jafnræðis-
grundvelli, — að við værum
viðurkenndur jafnrétthár aðili, og
það kæmi fram, þótt við séum
fámennari sem þingflokkur, þá
værum við nauðsynlegir til þessa
starfs engu siður en þeir. Það
kæmi fram með þeim hætti, að
viö fengjum jafnmörg ráðuneyti
og Sjálfstæðisflokkurinn og jafn-
marga ráðherra, — og þdtta náð-
ist. Það hafa sjálfsagt margir
óskað eftir þvi. að við gætum
haldið forsætisráðherraembætt-
inu áfram og mönnum hefði þá
meir fundizt þeir sigla áfram
undir sama merki og áður, og ein-
hverjum finnst kannski, að það
hafi kennt of mikillar eftirgjafar
af okkar hálfu i þvi að leggja ekki
enn þá meiri áherzlu á að halda
forsætisráðherraembættinu. Ef
til vill eru einhverjir, sem imynda
sér það, að ég hafi verið hrakinn
úr þvi gegn vilja minum. En til
þess að fyrirbyggja allan mis-
skilning, þá vil ég segja það, að
þetta var einmitt samkvæmt
minni tillögu. Og ég álit án þess
að ég fari nú, eða vilji fara nánar
út i það á þessu stigi, að það hafi
verið skynsamlegt að skipta
verkefnum á þá lund, sem gert
var, að Sjálfstæðisflokkurinn hafi
forsætisráðuneytið og fjármála-
ráöuneytið.
Hins vegar fengum við i okkar
hlut ráðuneyti, sem ég tel mjög
mikilvæg, eins og til dæmis
menntamálaráðuneyti, sam-
göngumálaráðuneyti og við-
skiptaráðuneyti, sem sjálf-
stæðismenn höfðu talsverðan
áhuga fyrir að fá, auk svo ann-
arra ráðuneyta, sem við höfðum
fyrir.
Fyrstu aðgerðir ! efna-
hagsmálum
Þessi stjórn er þannig komin á
laggirnar og tekin til starfa. Hún
hefur þegar gert nokkrar ráðstaf-
anir. Þær hafa mönnum nú ekki
þótt sérstaklega gleðilegar. Að
visu var og er sumt af þeim
ráðstöfunum aðeins ráðstafanir,
sem vinstri stjórnin var búin að
leggja til að gerðar yrðu, eins og
verðjöfnunargjald á rafmagni, og
benzinskattur til þess að hafa
eitthvað til þess að leggja vegi
fyrir, en hins vegar er nú hækk-
unin á söluskattinum, sem er i
raun og veru aðeins.fjáröflun til
dýrtiðarráðstafana, til þess að
hafa eitthvað upp i þær niður-
greiðslur, sem hefur orðið
að halda áfram lengur en gert
var ráð fyrir i upphafi.
Blandnar tilfinningar
Það eru sjálfsagt blandnar
tilfinningar hjá framsóknar-
mönnum i garð þessarar rikis-
stjórnar, og ég efast ekkert um
það, að meiri hluti framsóknar-
manna hefði fyrirfram kosið, að
það væri hægt að halda áfram
eins konar vinstra stjórnarsam-
starfi. En ég held, að þegar menn
átta sig á þvi, að sá möguleiki var
ekki fyrirhendi, og það var i raun
og veru ekki um neitt annað að
ræða heldur en þetta, ef átti að
vera hægt að mynda þingræðis-
lega stjórn, þá sjái menn, að þetta
varö að gera. Alþingi gat ekki
skotið sér undan þvi að mynda
þingræðislega stjórn. Segjum, að
þetta sé tilraun. Það er langt
siðan við framsóknarmenn höfum
unnið með Sjálfstæðisflokknum,
18 eða 20 ár. En við höfum unnið
með öllum flokkum sitt á hvað.
Þannig verður okkar pólitik að
vera.
Ekki pólitik — heldur
heimska
Ég er á móti þvi, að þvi sé yfir-
lýst af hálfu Framsóknarflokks-
ins I eitt skipti fyrir öll, að hann
muni bara vinna i þessa átt en
aðrar ekki. Ég er á móti þvi, að
þvi sé lýst yfirleitt yfir fyrir
kosningar — nema alveg sérstak-
lega standi á, — að svona muni
flokkurinn vinna og ekki öðruvisi.
Sllkt er ekki pólitik. Slikt er
heimska, þvi að hann er þá alveg
úr leik á annan veginn og getur
litla kosti sett á hinn veginn.
Þannig geta menn ekki spilað.
Það er eins og að leggja spilin á
börðið fyrir andstæðinginn, áður
enfarið eraðspila úrþeim.En það
er náttúrlega eftir að sjá hvernig
okkur kemur saman eftir öll þessi
ár. Það getur gengið á ýmsu og
það sést ekki nú eftir fyrstu vik-
urnar. Það var llka margt, sem
skildi að okkur og t.d. Alþýðu-
bandalagsmenn og gátum við þó
unnið saman þennan tima, og ég
vil segja nokkuð heils hugar.
Skylda við umbjóðendur
Það getur vel verið, að menn
áliti þetta hættuspor fyrir flokk-
inn, vegna þess hugarfars, sem sé
rikjandi almennt hjá framsókn-
armönnum. En þá vil ég benda á
það, að það var um þetta að velja
eða standa utan við og vera
áhrifalaus.
Hvernig rækjum við okkar
trúnað gagnvart okkar umbjóö-
endum bezt? Með þvi að segja
nei, við viljum ekki koma nálægt
þessu, við viljum ekki koma
nálægt ráðstöfun á sameiginlegu
búi þjóðarinnar? Við viljum ekki
hafa þar áhrif á, við látum það
afskiptalaust, — drögum okkur út
úr pólitik, eins og einn flokkur
gerði á sinum tima? Eða er það
skylda okkar gagnvart umbjóð-
endum okkar að gæta hagsmuna
þeirra með þeim hætti, sem við
getum og koma fram þeim
áhugamálum þeirra, sem þeir
hafa mestan áhuga á i hvaða
stjórnarsamstarfi sem er? Ég
svara þvi játandi. Ég vel þann
kostinn, ég tel það skyldu okkar
gagnvart kjósendum. Og sag-
an sýnir okkur reyndar, að Fram-
sóknarflokkurinn hefur yfirleitt
heldur farið betur út úr þvi, að
taka þátt I stjórn heldur en vera i
stjórnarandstöðu. Sannleikurinn
er sá, að ég held, að kjarni Fram-
sóknarflokksins sé þannig fólk, að
það vill heldur vera i ábyrgri
stöðu og axla byrðar, þegar þvi er
að skipta, heldur en vera i
stjórnarandstöðu sem hér á landi
— þvi miður — virðist oft fara út i
það að vera heldur neikvæð, og
vera bara á móti. Það er nú ekki
farið að örla litið á þvi hjá fyrr-
verandi samherjum okkar, þegar
þeir ganga á móti sinum eigin
málum og vilja reyna aö fella
þau.
En sem sagt, það er ekki hægt
aö spá um það hvernig þetta
tekst. Úr þvi verður reynslan að
skera. Þetta er einnig tilraun að
öðru leyti, mjög merkileg tilraun.
Þetta er sterk stjórn að þvi leyti
til, að hún hefur á bak við sig háa
þingmannatölu. Hún hefur á bak
við sig mikið kjósendafylgi,
yfirgnæfandi i landinu. Og meira
en 2/3 þingsins.
Prófsteinn á
þingræðið
En það er sagt, að þessi stjórn
muni ekki geta stjórnað, af þvi að
launþegasamtök, og verkalýðs-
samtök, muni snúast gegn henni
og hér muni allt fara i verkföll, og
vinnufriður haldist ekki. Þvi segi
ég það, þetta er prófsteinn á það,
hvort réttkjörin, sterk,
þingræðisleg stjórn, — Alþingi, —
á að ráða þeim málum, sem það á
að ráða samkvæmt okkar
stjórnskipun, eða hvort það eru
önnur öfl i þjóðfélaginu utan
Alþingis. Ég skal engu spá um
það, hvernig það fer. Það er ekki
gott aö segja á þessu stigi. En það
er alveg vist, að ef það fer á þann
veginn, þá verður það hnekkir
fyrir þingræðið og lýðræðið I
þessu landi. Það er von min, að
ábyrgð öfl, i stéttasamtökum
hugsi sitt ráð og meti málin af
skilningi.
Það sem framundan er
Hvað er fram undan eða hvað
er að segja um stjórnmálavið-
horfið á næstunni? Það er nú
heldur erfitt að svara þvi, hvað sé
fram undan. Það má þó segja
það, að það eru framundan
aðgerðir, óhjákvæmilegar að-
gerðir til viðbótar þeim, sem
þegar hafa verið gerðar. Þær að-
gerðir verða ekki vinsælar,
a.m.k. ekki i bili, en hitt er
vonandi, að fólk taki þeim af
skilningi. Það er sem sé alveg
staðreynd, sem ómögulegt er að
komast hjá, að þegar viðskipta-
kjör þjóðar eins og okkar
íslendinga, sem erum háðari
viðskiptum við aðrar þjóðir
heldur en flestar aðrar, versna,
og versna jafnstórkostlega eins
og þau hafa gert á þessu ári, þá er
alveg sama, hvaða stjórn situr
að völdum að þvi leyti til,
að hún getur ekki afstýrt
þvi, að það komi til skerðingar
á lifskjörum frá þvi, sem verið
heföi, ef engin viðskiptakjara-
breyting hefði átt sér stað.
Það er alveg sama hvaða
pappirsboð eru send út,
þetta er lögmál, sem er ekki hægt
aö komast fram hjá. Og þess
vegna verður ekki komizt hjá þvi,
að það verður að draga eitthvað
saman seglin og úr lifskjörum
okkar á næstunni það þýðir ekki
annað en segja þetta hreinskilnis-
lega. En ég held, að lífskjörin hér
á landi almennt séu það góð, að^.
það ætti engum að vera ofraun að
minnnka ofurlitið við sig I bili.
Ég sagði það áðan, að þróunin á
þessu ári hefði orðið lakari og
verri heldur en menn gerðu sér
grein fyrir um síðustu áramót,
jafnvel þótt þeir gerðu sér grein
fyrir, aö þá hallaði mjög á
ógæfuhlið. Og þetta kemur fram i
mörgum myndum.
Þetta kemur t.d. fram i þvi, að
,jafnvel eftir þá gengislækkun,
sem búið er að gera, þá bera
frystihús og fiskvinnslu-
stöðvarnar sig almennt illa.
Auðvitað eru þau misjafnlega á
vegi stödd. Þið hafið e.t.v. tekið
eftir nýlegri samþykkt, sem
frystihús kaupfélaganna hafa
látiö frá sér fara. Þau telja sig
ekki of sæl, og ég er hræddur um,
að það sé þvi miður sú raunin á,
að þó að árið i fyrra væri gott ár
hjá þeim, þá munu þau hafa
heldur litið af lausafé nú yfir að
ráða. En jafnvel þó að aðstaðan
hjá frystihúsunum sé slæm og það
slæm t.d., að þau hafi ekki getað
borgað það hráefni, sem skipin
hafa aflaö þá sé aðstaðan þó hjá
skipastólnum enn þá verri og
lakari og þar verði að gera
ráðstafanir sem geta orðið
erfiðar viðfangs, þvi að allar milli
færslur þýða það, að það verður
að færa frá einhverjum, ef það á
að færa til einhvers. Og þó að
þessi gengishagnaðarsjóður sé nú
nokkur, sem myndazt hefur við
þessa gengisfellingu, þá er ég
hræddur um, að það muni fljótt
ganga á hann. Enn fremur er það,
að þaö hefur verið reynt að vinna
gegn veröbólgunni með þvi að
beita mjög aðhaldssamri stefnu I
alls konar verðlagningu á verði, á
þjónustu gagnvart bæjarfélögum
og sveitarfélögum. Afleiðingin er
sú, að flestir þessara aðila eru
komnir með lausar skuldir og
langan skuldahala i bönkunum. .
Bæjarfélögin, alls konar fyrirtæki
og einkafyrirtæki og opinberir
aðilar lika.
Verður rikisstjórnin
langlif
Ég skal ekki gerast neinn
spámaður um það, hversu lengi
þessi stjórn kann að standa. Það
fer eftir mörgum
atvikum. Það er heldur ekki neitt
aðalatriði, hversu lengi stjórnir
standa, og má ekki vera neitt
aðalatriði. Auðvitað verða
samsteypustjórnir að byggjast á
málamiðlun en lika á skilningi á
þvi, að það hljóta alltaf að vera
einhver takmörk fyrir þvi, hvað
langt er hægt að ganga i mála-
miðlun, og þess vegna getur alltaf
kontið til þess, að upp úr slitni hjá
samsteypustjórnum. Við þvi er
ekkert að segja. Þar verður að
láta málefni ráða. Ég skal heldur
engu spá um það, hvort þessari
stjórn, þrátt fyrir það þó að hún
sé þetta sterk eins og hún er, tekst
að ráða við þessa erfiðleika, sem
óneitanlega er við að glima og
framundan eru. Erfiðleika: , sem
mörgum gengur enn þá illa að
skilja af þeirri ástæðu, að menn
hafa haft handa á milli mikið fé
og eytt miklu t.d. i utanfarir, og
þarmeðl dýrmætum gjaldeyri og
fleira af þvi tagi. Ég fyrir mitt
leyti held, að þurfi að gera vissar
ráðstafanir til þess að hafa
einhvern hemil á sliku. En
reynslan mun léiða þetta allt i ljós
og mér finnst, að við verðum að
bíöa a.m.k. nokkurn tima, áður
en við fellum dóm um þetta
stjórnarsamstarf.
Hvers vegna féll
vinstri stjórnin?
Ég vil aðeins að lokum nefna
hérna örfá atriði, sem ég held, að
hollt sé að menn hafi i huga, og
spurningar, sem menn eru
spurðir og velta gjarna fyrir sér.
Það er i fyrsta lagi þessi: Hvers
vegna féll vinstri stjórnin? Ég lét
þess getið á sinum tima, að ég
ætlaði að reyna að halda svo á
málum I þeirri stjórn, að það væri
ekki hægt að saka Framsóknar-
flokkinn um það, ef upp úr
slitnaði. Ég tel, að það hafi
staðizt. Framsóknarflokkurinn
stóð heils hugar að þvi stjórnar-
samstarfi, og hann verður aldrei
sakaður um að það hafi verið
honum að kenna, að vinstri
stjórnin féll. Auvitað á öllum að
vera ljóst, hvers vegna vinstri
stjórnin féll. Hún stóð ekki, vegna
þess að eitt hjólið undir henni
bilaði: fyrst með brottför Bjarna
Guðnasonar, og seinna með brott-
för allra Samtakamannanna, að
Magnúsi Torfa undanskildum.
Þetta er mjög einföld skýring, og
það þarf ekkert að leita að þvi,
hver ber ábyrgð á þvi, að vinstri
stjórnin féll
Af hverju tókst ekki
að mynda nýja vinstri
stjórn?
Og þá er það hin spurningin:
Hvers vegna var ekki mynduð
vinstri stjórn nú? Þeirri
spurningu hef ég reynt að svara
hér, og vil aðeins segja það, að
Framsóknarflokkurinn gerði sitt
ýtrasta til þess að svo mætti
verða, og reyndi að miðla málum
á milli þeirra aðila, sem þar
áttust við og andstæðastir voru,
en það tókst ekki. Og það er alveg
sama, þó að á okkur séu bornar
þær sakir, t.d. i Þjóðviljanum, að
við höfum staðið I vegi fyrir
myndu vinstri stjórnar. Það er þá
gert gegn betri vitund.
Sannleikurinn er sá, að Alþýðu-
bandalagið mun frá öndverðu
hafa verið mjög tviátta i þvi,
hvort það vildi axla þær byrðar,
sem fylgdu þvi, og fylgja þvi nú,
að taka sæti i rikistjórn. Ég verð
að segja það, og skal bera þvi
vitni hvar sem er, að af einka-
viöræðum við ráðherra Alþýðu-
bandalagsins að dæma, þá held
ég, aö þeir hafi viljað halda
vinstri stjórn áfram. En það voru
einhver önnur öfl á bak við þá i
flokknum, sem voru á annarri
skoðun oggerðu þeim erfitt fyrir.
Lokaorð
Og svo að lokum: Hvers vegna
var mynduð samstjórn Sjálf-
stæðisflokksins og Framsóknar-
flokksins, þessara tveggja höfuð-
andstæðinga og höfuðandstæðna i
islenzkum stjórnmálum, að
mörgu leyti a.m.k.? Það er blátt
áfram af þvi, að það var ekki
annar möguleiki til þess að
mynda þingræðislega meirihluta-
stjórn, og það hefði að minum
dómi verið óbætanleg niður-
læging fyrir Alþingi, ef ekki hefði
tekizt að mynda þingræðislega
meirihlutastjórn. Og sumum
finnst nú vist, að Alþingi megi illa
við þvi að hrapa I áliti. Og ég
endurtek það, aðég tel það tvi-
mælalaust réttara af
Framsóknarflokknum að gera
þessa tilraun og taka þátt i þessu
samstarfi, heldur en að ætla sér
að standa álengdar og eiga ekki
þátt i þvi að leysa málin og eiga
ekki aðild að stjórn. Og að þessu
samstarfi, sem til hefur verið
stofnað, mun Framsóknar-
flokkurinn standa af fullum
drengskap.
Reykvíkingor
Sækið opna klúbbfundinn okkar að Hótel
Borg mánudagskvöld kl. 20,30.
Umræður — Verðlaun — Veitingar —
Ný umferðarlitkvikmynd.
Allir alltaf velkomnir!
KLÚBBURINN ÖRUGGUR AKSTUR
REYKJAVÍK