Atuagagdliutit - 07.01.1987, Síða 10

10
ATUAGAGDLIUTIT/GRØNLANDSPOSTEN
NR. 2 1987
Isumaliutersuut- Kronik
Naalagaaffiup
sinikataarfia
J.F. Ingerlatassanik tigusisaqattaarneq sukkasimaqaaq namminer-
sornerulernerup eqqunneqarnerata kingornagut. Siorna KGH tigu-
arput ukioq mannalil GTO ineqarnermullu tunngasut. Peqqinnissa-
muttunngasut aatsitassanillu ingerlatsiffik kinguleruppavut. Taava
namminersornerulernermik inatsisip pisinnaatitaaffii tamakkerne-
qassapput.
Tiguneqartussanut pilersaarusiaq eqqortissimavarput. Allaammi
tigusassat ilaat pilertornerusumik pisarsimapput, GTO-lu tigoq-
qammerparput, taaneqarsimanngitsorluunniit namminersorneru-
nermik ataatsimiititarsuit isumaliutissiissutaanni. Namminersorne-
rulernerup eqqunneqarnerata kingorna GTO pillugu immikut ataat-
simiititaliat siunnersuutigaat taanna aamma ukiut ingerlaneranni ti-
gusassanut ilanngunneqassasoq.
Qularnanngilaq arlalippassuit isumaqartut tigusisaqattarneq tua-
viuussaavallaartoq, maannalu malugillualissagipput nammineq
naalagaalerniarnerput noqqaagivallaarsimagipput. Ukiortaaq taar-
poq aningaasarsiornikkut isigalugu. Akileraarutit qaffaangaatsiaq-
qammerput, akitsuutit nutaat atulerput ukiorlu manna 75 mio. kr. a-
migaatigisussanngorpavut. Akissaatinik isumaqatigiinniarnissat i-
maannaassagunanngillat. Qanormi aaqqinniarneqarpat ilinniartitsi-
sussaqarniarnermut tunngasut?
Taamaammat kissaatiginarsimasinnaagaluarpoq ukiut tigusiffiu-
sut sivisunerulaarsinnaanissaat. Taamatuttaaq isumaqarpoq ator-
fillit ilaat namminersornerulermut tunngasunik paasisimasaqarluar-
toq. Taannali oqarpoq naalagaaffik aamma pisuusoq taama sukka-
tigisumik ingerlasoqarsimammat. Naalagaaffiummi pissuseraa ani-
ngaasartuutini ikilisikkiartortarlugit ingerlataminik Namminersorne-
rusut tigusisussaanngoraangata. Tamanna malunnarluarsimavoq
Schluterikkut naalakkersuisuuneranni. Tamatumuuna takussutis-
sat kingullit tassa taakku 75 mio. kr. pinngitsuukkavut.
Taamaammat namminersornerulerneq naalagaaffimmut sinika-
taarfiusimavoq. Naalagaaffiup aningaasartuutini ikilisikkiartortarsi-
mavai tapiissutissani ikinneruniassammata.
Tamannaluuna pissutaasoq Namminersornerusut noqqaa-
vallaarmata peqqinnissamut tunngasut aappaagumiit tiguniar-
lugit. Ukiunimi makkunani naalagaaffiup nunatsinni peqqin-
nissap tungaatigut aningaasartuutini amerlisarpai. Soormilu
periarfissaq taanna iluatsinniarneqassanngila namminersorne-
rulernermik inatsisip periarfissarititaata kingulliup tigupallan-
neqarnissaanut?
I
Sovepude for staten
J.F. Det er gået stærkt med at overtage områder, siden hjemmesty-
rets indførelse. Sidste år overtog vi KGFI og i år GTO og boligsekto-
ren. Vi mangler kun sundhedsvæsenet og råstofforvaltningen. Så
er alle hjemmestyrelovens muligheder udtømt.
Vi har overholdt tidsplanen for overtagelser. Vi har ovenikøbet
været foran for nogle områders vedkommende, og vi har netop
overtaget GTO, som slet ikke er nævnt i hjemmestyrekommissio-
nens betænkning. Et specielt GTO udvalg foreslog efter hjemme-
styrets indførelse, at dette område ad åre overgår til hjemmestyret.
Der er sikkert mange her landet, der mener, at det er gået alt for
stærkt, og at vi rigtigt skal til at mærke, at vi har været alt for ivrige
med at blive herre i vort eget hus. Det nye år tegner sig sort, rent ø-
konomisk. Skatten er netop steget betydeligt, nye afgifter er kom-
met og nu kommer vi til at mangle 75 mio. kr. i det nye år. Der bliver
sikkert blæst om overenskomstforhandlingerne. Flvordan vil man
løse lærernes situation?
Det kunne således være ønskeligt, at overtagelsen af områderne
strækker sig over en længere årrække, end det har været tilfældet.
Det mener også en embedsmand med forstand på hele
hjemmestyreproblematikken. Men vedkommende siger, at staten
har sin andel i det hurtige tempo. Staten har nemlig den praksis at
nedtrappe udgifterne, når et område står for overtagelse. Det har
været meget mærkbart nu under Schluter-regeringen. Det seneste
eksempel herpå er de 75 mio. kr., vi kommer til at mangle.
Fljemmestyret har med andre ord været en sovepude for staten.
Staten har med vilje nedtrappet sine udgifter for at tilskuddene skal
være så små som muligt.
Det er på den baggrund, man skal se hjemmestyrets iver for
at overtage sundhedssektoren fra næste år. Netop i disse år op-
trapper staten sine udgifter til sundhedsvæsenet i Grønland.
Og hvorfor skal man ikke benytte sig af den gunstige lejlighed
og overtage det sidste område, som hjemmestyreloven tilla-
der?
I
Tusagassiortutut sulineq
naqisimaneqassanngilaq
Tusagassiortut pisussaatitaapput sapinngisamik sukumiisumik tusagassiinissamut,
soorunamili akisussaaffitsik imaannaanngitsoq sumiginnarnagu sianigalugulu
Aningaasarsiornermut naalakker-
suisoq Hans Pavia Rosing Atua-
gagdliutini nr. 49-imi 1986-imi al-
laaserisaqarpoq, aningaasat pillu-
git 1987-imi inatsisissamik, tamatu-
manilu uparuagassarsiorfigalugit
tusagassiorffiit miiineriinngit.su-
millu Radioaviisi.
Hans Pavia Rosing ilaatigut al-
lappoq:
»Kqqumiiginartipparali ani-
ngaasanut inatsisissamut siunner-
suutip saqqummiunneqannginne-
rani naalakkersuisut pasillernis-
saannul nukissaqarsimanera, ki-
ngornalu aningaasanut inatsisissa-
mut siunnersuutip imarissavaa pi-
viusut oqallisiginissaannut nikissa-
qarsimanani. Tamanna isumaga
naapertorlugu piumamik ingerla-
neruvoq.«
Imalu nangippoq: »Tusagassiuu-
tit — pingaartumillu Radioaviisi —
illuatungiliuttutorluinnaq iliorput:
Qalliinarsiuisumik ilaannikkullu
kukkulluinnartumik tunngaveqar-
luni pasileeriarluni pissutsit piviu-
sul saqqummiunneqaraangata
nammineq pasilliissutit ilaleqqissa-
nagit. Tamatuma kinguneraa in-
nuttaasut paatsiveerutitinneqarne-
rat.«
Hans Pavia Rosing, nammineq
oqarneratuut: »piumamik« inger-
laleqqunagu, oqaluttuutilaassavar-
put aningaasat pillugit inatsisissaq
Radioaviisimi qanoq saqqummius-
simagipput.
Tusakkat siulliit
Aningaasat pillugit inatsisissatut si-
unnersuut uagut, Hans Pavia Ro-
singitulli, isumaqarfigaarput innut-
taasut tamarluinnarmik inuuneran-
nut attuumassuteqartutut, 1987-
imilu inatsisissaq taanna pillugu i-
lanngutassiarput siulleq nalunaaru-
tigaarput septemberip aallaqqaa-
taani. Namminersornerullutik O-
qartussani atorfillit tamatuminnga
tusarfigalutigik taamanikkut oqa-
luttuaraarput aningaasat isertitas-
sat atugassallu pillugit missiliuusi-
aq suliarineqalersimasoq, ileqaaru-
tissanillu nassaartoqanngippat a-
migartoorutissaqarfiujumaartoq
450 mili. kr-inik, Ulloq taanna, tu-
sagassiarput taanna tunngavigalu-
gu, taamanikkut naalakkersuisu-
nut siulittaasuugallartoq Moses Ol-
sen oqaaseqarpoq ilisimat itsissuti-
galugu naalakkersuisut allaffimmi-
ullu aningaasatigut pissutsit tamaa-
sa ataatsimut isigalugit misissua-
taarileruttortut.
—Aningaasat isertitassat atugas-
sallu sapinngisaq tamakkerlugu o-
qimaaqatigiissinniassagatsigik ani-
ngaasartuuteqarfissatigut tunuar-
simaarniarnikkut, Moses Olsen i-
laatigut taama oqarpoq.
Taamali oqarnera uatsinnut naa-
laartartunulluunniit paasissutis-
saavallaanngitsutut isumaqarfi-
gaarput. Taamaattumik aqaguani,
septemberip aappaanni, Nammi-
nersornerullutik Oqartusssani ator-
fillit paasiniaaffigeqqillugit, tusa-
gasseeqqippugut naatsunnguamik
nalunaarutigalugu pisortaqarfinni
assigiinngitsuni sipaarutissaasin-
naasut siulliit 250 mili. kr.t nassaa-
rineqarsimasunngooq, ileqqaaru-
tissalu sinneri 200mili. kr.-t nassaa-
riniarumallugit suliarineqalissasut
sipaarutissaasinnaasutut eqqarsaa-
taasinnaasut. Partii Atassut tama-
tumunnga tunngatillugu nalunaar-
poq soorlu Inuutissarsiornermik
Pisortaqarfik 33 miil. kr-inik ileq-
qaaruteqaqqullugu peqquneqarsi-
masoq.
Soormitaava Atassut tamatu-
minnga nalunaarpa?
Tassa Inuutissarsiornermut Pi-
sortaqarfimmiut arlaannaalluun-
niit oqaaseqarumanngimmat, ua-
gullu aviisiliortutut suliassarigatsi-
gu tusagassiiumasut tusagassiorfi-
ginissaat, aammalumi patsisissa-
qannginnatta illuatungiliuttut par-
tiiata oqaasiisa qularutiginissaan-
nut.
»Millionerpaaluit«
Aalisarnermut Suliffissuaqarner-
mullu Naalakkersuisoq Moses Ol-
sen erseqqissuliornerulaarpoq sep-
temberip qulinganni oqarami 1987-
imi aningaasat missiliuusigaane-
ranni Naalakkersuisut isumaliutigi-
gaat kinguppannik nioqqutissior-
nermut akileraarutit qaffanneqar-
nissaat, oqaatsinilu ilavai aningaa-
sat tamakkunatigut isertitassat i-
nunnik isumaginninnermut atorne-
qarnatik inussutissarsiornikkut i-
neriartortitsinermut atorneqaru-
maartut.
Aqqaluk Lynge, inunnik isuma-
ginninnermut inissaqartitsinermul-
lu naalakkersuisoq, aqaguani er-
niinnaq tamatuminnga uparuaa-
voq oqarluni Landskassemut iserti-
tassat inuussutissarsiornermik ine-
risaanermut atugassaannartut inni-
minnerneqareersinnanngitsut, ka-
laallisullu Radioaviisimut Aqqaluk
Lynge oqarportaaq pisortaqarfik
nammineq naalakkersuisuuffigisa-
ni 43 mill. kr.-inik ileqqaaruteqas-
sasorooq.
Ilageeqarnermut piorsarsimas-
sutsimullu atuartitsinermullu naa-
lakkersuisoq Steffen Heilmann suli
erseqqissuliunnginneruvoq sep-
temberip 24-ianni paasiniaaffigi-
gatsigu, tassa tusaratsigu Aasianni
Ado Lynge-p Atuarfiani immik-
koortortaqarfik »Misissuisarfik«
matuneqaratarsinnaasoq 1987-imi
ileqqaarniarnissaq pissutigalugu.
»Misissuisarfik«-mi tassani nunat-
sinni kisiartaasumi meeqqat im-
mikkut ikiortariallit ikiorneqartar-
put angajoqqaavi sulisuilu aamma
ilagalugit.
Stephen Heilmannip miserrati-
ginngilaa nammineq naalakkersui-
soqarfimmi missiliuusiamini siul-
lermi inassutigisimagaa taanna ma-
tuneqassasoq, tassuunakkut sipaa-
rumallugit 1,5 mill. kr-t. missaat.
Aperigatsinnilu nammineq naalak-
kersuisoqarfia qassit missaannik i-
leqqaaruteqassanersoq akivoq si-
paarutissaqangaatsiassaqalutik.
Sipaarutissatut eqqarsaatit
Akissutaa taanna soqutiginarpor-
mi, kisianni uagut isumarput naa-
pertorlugu erseqqarloqalunissaaq.
Taama Stephen Heilmann, Mo-
ses Olsen, Aqqaluk Lynge Atassu-
tillu siulittaasua Otto Steenholdt
tusarfigereerlutigik aamma nalu-
naarfigineqarpugut aningaasat pil-
lugit inatsisissatut siunnersuut
1.800-inik quppernilik Namminer-
sornerullutik Oqartussat naqiterti-
leraanngooq, taavalu aqaguani
septemberip 25-ianni — tamatuma
tungaatigut paasismasavut katiter-
lugit ilanngutassiaraavut, ullualuil-
lu qaangiummata, tassa oktoberip
aallaqqaataani tusagassiaraavut si-
paarutissatut eqqarsaatit naalak-
kersuisut katersortissimasaat, tas-
salu Hans Pavia Rosing-ip appisa-
luuppaatigut eqqarsaatit tamakku
saqqummiussat ilanngutassiornit-
sinni aallaavigisimagatsigik.
Soorunami nalunngivipparput
tamakku tassaaginnarmata ileq-
qaarniutissatut eqqarsaataasinnaa-
sut, ilanngutassiatsinnilu tamanna
aamma erseqqissumik ilisimatitsis-
sutigaarput. Eqqarsaatillu saqqu-
miussat tamakku soqutiginartuup-
put. Assigiinngitsunik nutaarsias-
sartaqarput, soorlu: Namminersor-
nerullutik Oqartussat kommunillu
akornanni aningaasat agguataarne-
qarnerata allanngortinneqarsin-
naanera, kattuffinnut peqatigiif-
finnullu tapiissutaasartut ikilisin-
neqarsinnaanerat, sanaartugassat
ilaasa — soorlu inatsisartut ataatsi-
miittarfissaata Radioahusillu —
kinguartitaanissaat, suliffissaarun-
nermullu aningaasaateqarfissamut
aningaasaliinngikallarnissaq.
Aap, isumassarsiorfiusinnaap-
put, imaannaangitsutulli isigaavut,
aningaasaqarnermut pisortaqar-
fimmi atorfillit suliarimmatigik,
Taamaattumik tusgassiassatut ila-
ginnarneqarsinnaanngillat.
Kalaallit Nunaanni Kommune-
qarfiit Kattuffiattaaq imaannaan-
ngitsutut isumaqarfigigai paasivar-
put, tassa ulloq taanna erniinnaq o-
qaaseqarfigimmagit. Aqqaluk
Lynge taamaaliorportaaq, taamani
unnukkut Radioavisiimut nalunaa-
ruteqarami A-Kasse (suliffissaa-
runnermut aningaasaateqarfik)
1987-imi aallartissasoq, Nammi-
nersornerullutik Oqartussallu pia-
reersimajuassasuttaaq ulluunerani
paaqqinnittarfiit tapiissuteqarfigi-
sarnissaannut.
— »Schliitter-ikkutut ittunik nu-
natsinni naalakkersuisoqanngin-
natta«, Aqqaluk Lynge ilaatigut
taama oqarpoq.
Kinguarsagaq
Aqaguani Hans Pavia Rosing Ra-
dioaviisip naalaartartuinut Køben-
hvaniminngaanniit tusagassiivoq
tamatumuuna erseqqissumik nalu-
naarutigalugu 1987 aningaasanik a-
migartooruteqarfiussasoq, taman-
nagooq takuneqarsinnaalermat i-
natsisissatut siunnersuummi, sa-
paatip akunnerani tullermi tama-
nut tusagassiarineqarumaartussa-
mi.
Oqaatsinilu ilavai inuit taava
aamma ilisimatinneqarumaartut i-
leqqaarniutissatut siunnersuutit
suunerinik. Neriorsuivorlu aviisi-
liortut katersortinneqarumaartut
erseqqissumillu oqaluttuunneqar-
lutik — tusatsiakkat, eqqoriaanerit
taamaassangatitsinerillu qaanger-
neqarniarumaarmata.
Qanorli pisoqarpa?
Radioaviisip paasiniaasaqattaar-
nini kipputinngilaa, soorunalimi.
Aarillumi, oktoberip arfineq- aap-