Atuagagdliutit - 07.06.1989, Blaðsíða 9

Avanersuarmiu - Amerikami alliartorsimasoq
Atuakkiortoq Philip Lauritzen - Nutserisoq Marianne Petersen - Imm. 8-
at naaneralu
ETAH - aprilimi - Axel Hei-
bergip Ellesmere Islandil-
luunniit avannaanni Croc-
ker Landeqanngilaq! Pearyp
takusaa tassaasimanngilaq
puikkarneq - tamakkumi is-
sittumi qaqutigoortuun-
ngimmata - imaluunniit ilu-
liarujussuarsuaq saatsersoq
- imaluunniit Crocker Land
takusimanerarsimasinnaa-
vaa sumik arlaannik nassaa-
qarsimaniutigiinnarlugu
taamaaliortoqartarnerami
takornartaanngilaq tusaa-
maneqalernissaq aningaa-
satigullu tapersersorneqar-
nissaq anguniarlugu.
llisimasassarsiortut an-
guniagartik angusimavaat,
inuilli tamarmik Piuvaat-
sup toqusimaneranik oqaa-
tigineqartut tupigusuuti-
gaat. Tamarmik nalunngi-
laat Piuvaatsoq misilittaga-
qaqalunilu pikkorilluartuu-
soq. Aamma tamarmik na-
lunngilaat Greenip Peary
ilaarlugu Piuvaatsup nulia
Aleqasina ajuutigilersima-
gaa. Greenip Aleqasina arla-
lissuariarlugu ilagisarsima-
vaa, Aleqasinap uini ilisima-
sassarsiortunut qimusser-
saasoq Etahmeeqatigisarsi-
m allu gu. Taamaattumik
Aleqasina meeqqani kisiisa
ilagalugit qimataajuartarsi-
mavoq. Meeraata aappaa,
Pearymik ernera, akutar-
suuvoq.
Peter Freuchenip Navara-
nallu, Piuvaatsup eqqarleri-
saata oqaluttuarsiartik
aamma tupigaat, Freuche-
nilu kingusinnerusukkut
isumaqalersimavoq Greenip
Piuvaatsoq toqussimassa-
gaa Aleqasina kisermaakku-
mallugu; taamatut isuma-
qalersimavoq MacMillanip
oqaluttuaa tusareerlugu.
Aleqasina Greenip kiser-
maakkumasimassavaa qa-
qutigut uianiit atuinnassa-
nagu.
Freuchenip ukiorpassuit
qaangiuttut atuakkiamini
Green inuartuunerartaler-
paa.
llisimasassarsiortut an-
guniagartik angusimagalu-
arlugu, apummilu sisoorfi-
gitittoqarsimaneranik oqaa-
tiginiarneqartut upperine-
qanngikkaluartut MacMil-
lan Avanersuarmi ukeeq-
qikkusuppoq. Pissanganar-
nerulaartunik paasissutis-
sanik angerlaassaqarusup-
poq - puikkarnerit naamma-
ginagit - pilersaalerporlu
Etahmiit aallarluni Cana-
dap avannaa paasisassar-
siorfiginiarlugu.
Minik suli peqataavoq,
tassaagunarlunilu Piuvaat-
sup qanoq pisimaneranik
amerikarmiut oqaluttuari-
saannik upperinninngin-
nerpaajusoq. Amerikarmiut
ilagiuarlugillu Inuhhuit
inooqatigigamigit nalunn-
geqaa Greenip Aleqasina qa-
noq pilerigitigigaa.
Aprilimi Thulemut Peter
Freuchenimut oqariartorti-
taavoq. Piitarsuup nioqqu-
tissanik assigiinngitsunik
nassaappaa, allakkanilu
nassartitamini uumasunik
ilisimatooq C. Tanquary Mi-
nik pillugu ima allappoq:
»Menemut nassartippak-
ka kissit karsi. Karsimi alla-
miipput qillertuusat marluk
eertat amitsukujuut, majsit
qillertuusat marluk, naati-
tat aqerlortikkat marluk,
sukkulaatit qillertuusaq,
tyggegummit puussiaq tu-
pallu nuliavit pissai. Amer-
lanerusunik nassikkusuk-
kaluarpakkit Menep qimmii
pitsaanerpaajunngimmata
aammalu qamutai ulikkaar-
pallaas saqim m ata amerla-
nerutinngilakka. I lama ta-
marmik inuulluaqquaatsit,
asasit Tanq.«
Nassiussanut Peter Freu-
chen tulluuteqaaq. Sorsun-
nersuaq siulleq Europami
Navara na - Peter Freuchenip nulia - emini Merqusaq (talerpilleq) ilagalugu.
Na varana - giil med Peter Freuchen - sammen med sin søn Merqusaq (tilhøjre).
suli ingerlavoq, Danmarkilu
sorsoqataanngikkarluartoq
pilersuineq eqqorneqarsi-
mavoq. Niuertarfeqarfimmi
nioqqutissanik pisimanngil-
lat, pissarsigallarnissaallu
ilimanaateqarpallaarani.
Freuchenilli tunineqarni-
ni nuannaarutigigaluarlugu
Crocker Landimut ilisima-
sassarsiortut angerlarnis-
saat qilanaaraa. Pilersaaru-
taavorlumi ilisimasassarsio-
qataasut amerlanersaasa
aasarpat umiarsuarmik aa-
neqarnissaat. MacMillan al-
lallu ataasiakkaannguit ki-
simik ukeeqqinniarput.
MacMillan ilisimasassar-
sioqataalu eskimuunik niu-
eqateqartarput, tamatuma-
lu kinguneranik Thulemi
niuertarfiutillit pisiarisar-
takkaminniit ikinnerusunik
amersisariaqartarsimap-
put. Tamatumalu saniati-
gut aamma niuertarfiutillit,
minnerunngitsumillu Freu-
chen assigiinngitsutigut ili-
simasassarsiortunut ikiuut-
tuartariaqarsimavoq. Tike-
raarteqartarnertik nuanna-
rigaluarpaat, Freuchenilu
tuluttut oqallorissivissima-
voq; ikiorsiiuartariaqartar-
nertilli naammagilersima-
vaat.
Minili alla tut isumaqar-
poq. USA-miik kali arami
Avanersuarmut anger lar-
sertarsimavoq, Avanersuar-
mullu uterami aamma USA-
mut angerlarsertarsimallu-
ni. Amerikarmiut suleqati-
gileriaramigit suli USA-mut
angerlarserneru sålers ima-
voq, isumaliutigisarsima-
vaallu USA-mut uterniarlu-
ni ilisimasassarsiortut an-
gerlalerpata ilaalluni. 24-
nik ukioqarpoq, ukiunilu 12-
nni USA-miissalluni imaa-
liinnarlugu puigorsin-
naanngilaa. Tassa inuuner-
mi affaa USA-miissimagami
imaaliinnarluni puigorsin-
naanngilaa. Misigisimavoq
Avanersuarmiut silarsuar-
millu isiginnittaasiata ava-
taaniilluni.
UUMMANNAQ - augustimi
- »Umiarsuaaq, umiarsu-
aaq« nunaqarfimmiut su-
aartaatilerput. Qangamita
umiarsuaqarami.
»Clueet« umiarsuaaraa-
voq kusanartoq, pingasunik
napparutilik ilaasoraallu ili-
111111111111111111!
Minik qajartortorluni assilisissima voq Thuletoqqami,
Uummannaq.
Minik fotograferet i kajak ved det gamle Thule, Uumman-
naq.
simatooq Hovey. American
Museum of Natural History
sinnerlugu Crocker Landi-
mut ilisimasassarsiortunik
aallersoq. Sikut pissutigalu-
git Etahmut anngussinnaa-
simannginnamik Thulep eq-
qaani North Starip kanger-
liumarnganut ingerlaqqissi-
mapput.
Peter Freuchenip emger-
luni malugaa dr. Hovey an-
gutaasoq eqqumiitsoq. Eski-
muunik nereqateqaru-
manngilaq, patruunikorpas-
suarnillu nassarpoq.
Eskimuut eqqarsaatigigai
nalunanngilaq oqarmat:
»Makkua qillersarpatigik
qillariinnanngussapput,
inuit taamaattut taamaat-
tunik isigisaqarumasa-
qaat,« ilumoorsaarluni
oqarpoq, Peter Freuchen illu
Pearymik nuannaartorin-
neqisup tupigaa, Hoveyp
inuit ukiorpassuami Pearyp
suleqatigisimasai, annertoo-
rujussuamillu katersugaa-
sivimmik sullissisimasut,
qanoq ilisimasaqaqqalaarfi-
gitigalugillu sussarerpa-
sinngitsigigai.
Sivitsorianngitsorli Ho-
vey ilisimasassarsiortunit
Avanersuarmiunillu uumis-
sugaalerpoq. Ilisimasassar-
siortut atortui avannamut
aagamikkik tupernut ise-
qattaarluni ilisimasassar-
siortut eskimuunut tunis-
sutigisimasaat tunisima-
saalluunniit tigooqqarsima-
vai, oqaluutigaluni:
»Katersugaasiviumuku
pii«. »Clueet« aallarmat
Freuchenimut qanga quja-
nannguarsi.
Sunaaffali nuannaamera
sivisussanngitsoq.
PARKER SNOW BAY - sep-
tember imi - »Clueet« inger-
langaatsiarsimanngilaq.
Uum mannap kujataatu-
ngaani sikunut sapersisi-
mapput Parker Snow Bay-
mullu saavitaagamik tassa-
ni sikkussaasimallutik. Ho-
veyp ukiinissartik naamma-
giinnartariaqarpaa. Freu-
chenip Inuhhuillu Hovey
naammagiinnartariaqar-
paat.
Angut ilungersunartoq
pissutaalluni ukiuunera
ilungersunarpoq, Minilu
nutaamik ingerlavinnaaqa-
lerpoq. Tassa Thulep Park-
er Snowillu kangerliumar-
ngata akomanni kujammut
qimussit aqqutaat.
Uteqattaartualerpoq.
Umiarsuullu naalagaa mar-
luullutik ilisarisimavaat Ge-
org Comer, arfanniutip umi-
arsuup naalagaa Quebecimi
inunngorsimasoq, issittu-
milu ukiiuartarsimasoq.
Taamaattumik Parker Sno-
wip kangerliumamgani
ukiinissani takomartarin-
ngilaa. Canadap issittortaa-
sa amerlanersai tikittami-
kuuvai, American Museum
af Natural Historymullu ka-
tersukkani assigiinngitsut
2000-it angerlaattarsimal-
lugit.
Comer arfanniartuin-
naanngilaq. Aamma inuia-
qatigiit pissusiinik nuanna-
riinnarlugu sammisaqar-
tuuvoq pikkorilluinnarluni -
pingaartumik Canadap is-
sittortaani Inuit ilisimasa-
qarfigilluarlugit. 1895-96-
imi aappassaanik ukiiner-
mini American Museum of
Natural History allafKgisi-
mavaa katersugaasivik ne-
qeroorfigalugu »avannaa-
neersunik eriagisariaqartu-
nik ar lalin nik.«
Katersugaasiviup inuian-
nut tunngasunut immik-
koortuata pisortaata Franz
Boasip Comerip allagai tigu-
gamigit, eriagisariaqartuu-
neragaallu misissoreerami-
git, paasivaa nalis saqanngit-
sumik neqeroorfigigaatik.
Boasip paasilertorpaa Co-
mer katersillaqqissuusoq.
1897-imilu upemaakkut
Boasip Peary isumaqatigiis-
suteqarfigimmagu Pearyp
Avanersualiaruni suut uti-
mut nassassanerai, ulloris-
sap anaata Pearykkut aa-
sassaata saniatigut, taava
Boasip Comer isumaqati-
giissuteqarfigisimavaa,
Hudson kangerliumanersu-
aniit uteruni suut katersu-
gaasivimmut nassassanerai.