Atuagagdliutit - 18.12.1989, Blaðsíða 15

NR. 127 1989
ATUAGAGDLIUTIT/GRØNLANDSPOSTEN
15
OQALLINNEQ - DEBAT
ISUMMATSAQQUMMIUGUK- SKRIV DIN MENING TILAG
Eriagisassanik kultiinnaanngit-
sumik aamma allanik peqarpugut
All.: Anna Kuitse Andersen
Anna Kuitse Andersen.
Aallarniutigiumavara
taamanikkut kitaani uu-
liasiorniarneq pilersaa-
rutigalugu aallartisar-
neqarnera. Taamanik-
kut aalisartunit, piniar-
tunit aammalu politikki-
mut soqutiginnittunit
isornartorsiorneqarto-
rujussuuvoq. Inuutissar-
siornikkut aseruisoqar-
sinnaannera pinaveerni-
arlugu misissuinerpas-
suit aallartinneqarsi-
mapput, tamatumalu
kingunerisimallugu, uu-
liaqarneranut misissui-
nerit unitinneqarneran-
nik.
Maanilu tunumi qan-
galili ilisimasassarsior-
toqartarsimaqaaq, inuu-
saasitsinnut allatigullu
paasiniaassunik, taama-
nikkuttaaq aamma aa-
saannakkut »pulaarto-
qartarattali«.
Ullumikkut silaanakkut
aamma attaveqalerpugut,
angallatillu allat atorlugit
angalasoqalerluni, qular-
nanngitsumillu tamakku-
nunnga misissuinermut
atorneqartunittaaq, ukiorlu
kaajallallugu ingerlatsisu-
nik.
Qangalili nunami isorar-
toqisumi inuussutissamin-
nik nassaamiarlutik piniar-
tuusut puigomeqarajuttar-
put.
Taamanikut Jameson
Land-imi uuliamik nassaar-
toqarsimasoq tusaratsigu,
Tunumi innuttaasut oqallil-
lutik aallartissimapput, uu-
liasiornerullu suut nassata-
risinnnaasaannik aperisi-
mallutik. Isummat mar-
luussimapput, ilai isuma-
qarlutik, pitsaanerarlugu
»uummassuseqanngitsu-
nik« iluaqutaasinnaasunik
nu narput peqameranik,
ilaallu isumaqarlutik, uulia-
mik mingutitsisoqassagalu-
arpat kultur-imut nutaa-
mut ikaarsaartariaqartu-
gut, tassami mingutitsiso-
qarneratigut piniagassati-
gut inuussutissaqarsinnaa-
junnaarsinnaagatta.
Immikkoortunik pineqar-
tunik marluusunit imaattu-
mik isumaqarsimasugut pi-
niamerinnaq pinnagu, alla-
tigullu inuussutissarsior-
nikkut isertitassaasinnaa-
sut periarfissaqalerneran-
nik qujamasuuteqartuusu-
gut taakkuugunarpugut im-
map tunniussinnaasaannik
kisimi inuussutissarsiorsin-
naajunnaarsimasuunnitsin-
nik isumaqalersimasut, taa-
maammallu allatut itunik
nassaaarniartariaqartugut.
Taamaakkaluartorlu ulluin-
nami atukkavut puigortu-
artarpavut, soorlu amerla-
vallaat pisortatigoortumik
ikiomeqartariaqalersimap-
put, tassani peqqutigineqar-
poq allatigut ikiuiniarnissaq
ajornakusoorpallaaqimmat.
Imaanngilaq piniagassanik
pigineqartut Kalaallit-nu-
naata Tunuamiunit iluaqu-
tigineqaratik allanit iluaqu-
taaginnalersimasut. Nunat-
ta inisissimanera peqqutiga-
lugu pitsaanerusumik peri-
arfissaqannginnatta pinnia-
gassanik pineqartunik atuil-
luarnissamut, soorlu fabrik-
kinik (suliffissuarnik) il. il.
pilersuinissamut soorlu ki-
taani kommune-qarfinni si-
kuneq-ajortunnik taamaat-
toqartartoq.
Piniartortavut ungasis-
sorsuarmut piniaritarfiliar-
tarput, illoqarfik nunaqar-
fiillu qimallugit, kultur-i
»nutaaq«, tassa pisortanit
taamatuinnaq ikiorneqar-
neq allamillu periarfissa-
qannginneq akuersaarsin-
naajunnaarlugu aallartarlu-
tik.
Tasiilap Kommune-ani pi-
niartut amerlanerpaat
ukiorpassuit ingerlanerini
60-kut aallartinneranniilli
Kangerlussuarmut piniari-
artarsimapput, kisianni eq-
qumiikkaluartumik ukioq
manna tappavunga piniari-
artoqarsimanngilaq. Piniar-
tut oqartuaannaarput pinia-
gassat malittarissallugit.
Kangerlussuarmut tun-
ng itillugu qularnanngilaq
aamma tamanna ilumoor-
tuusoq, kisianni piniariar-
tarfiit illutallit tappavaniit-
tut imaaliallaanarlugit alla-
mut qimaannarneqarsin-
naanngillat. Piniartummi
ilai ukiut arlallit piniariar-
tarfinniissimanertik pissu-
tigalugu massakku t illoqar-
fimmi nunaqarfinniluunniit
illussaarussimapput.
Ukiorlu 1989/90 piniartut
ilaqutariit ikittuinnaat pini-
ariartarfinnnukarsimap-
put, tamarmillu kujam-
muinnaq.
Piniartut kultiutai
Avannaani uuliamik qilleri-
nerit sajuppillatitsisarnik-
kullu misilittaanerit tusar-
talersimavagut sulili taman-
na eqqarsaatigissallugu
sungiulluannngikkipput,
tusaqqipparput tappavani
tamassumap nalaani kisiat
Kangerlussuarmut qanin-
nerusumi kultinik nassaar-
toqarsimasoq.
Aatsitassanik piiaaneq
aallarnerneqassagaluarpat
Tunumi kommune-qarfiit-
taaq aamma tamanna piare-
ersimafiiginngilaat.
Nalunngilarput piniartut
nannut immamilu uumma-
sut »kultiutitut« isigigaat. -
Nannunniarnermi ataatsi-
mi, nannut amerlanerusut
pisariniarlugit, aallartar-
nemi Kangerlussuarmi pi-
niariartarfimmi piniartut
300-400 kilometer-inik un-
gasissuseqartumut nannun-
niartarput. Taamatut nan-
nunniameq qimussimik pi-
sarpoq, ullorpassuarnik
imaluunniit sapaatip akun-
nerik sivisussusilinnik an-
galasarlutik, 30-40 grad-
inik issitsigisumi. Ullumik-
kut kalaallit piniartuisa
nannut, puisit qilalukkallu
(taanerit taamatut tullerii-
aarlugit) sulimut erlinnar-
tuutigaat, soorlu qanga siu-
litta qissiat erlinnartuutigi-
sarsimagaat.
Nuna manna isikkutoq-
qamittut suli isikkoqaralu-
arpoq, kisiannni ullumikkut
siornatigut immami pisari-
sinnaasat maani naluneqar-
tut allanit piniarneqartaler-
simapput, maangaanniit
nunap sinaaniit takuneq
ajornartumiit piniarneqar-
tartunik - Namminerlu ape-
rinngitsoorneq ajornartar-
poq imaattumik: Tamaakku
piniagassat kikkummita ilu-
aqutigalugit inuussutigai?
Mingutitsinikkut
aserorterneqarsin-
naasut
Immikkoortortaq manna ti-
kikkutsigu: - Kangerlus-
suup avannaani aatsitassar-
siornerup nassataanik min-
gutitsineq. Taannalu sineri-
ak tamakkerlugu mingutit-
sisinnaaalluarpoq - sikor-
suit avannaanniit takkut-
tarmata, tunu tam aat atu-
arlugu ingerlaartarlugu, -
eqqarsaatigileraaan gakku
qanoq aserorterisinnaanera
annilaanganartuutippara,
sunut tamanut aserorteri-
sinnaammat, »piniartuin-
narnuunnngitsoq« kisialli
aamma allanut.
Inunnnik »pigissaartor-
suarnik« oqaartoqarsima-
voq kultimik piiaasoqaler-
pat »piniartut sianiitsut« al-
lamut nuutsiinnartariaa-
qartut, aatsitassat tungaati-
gut ilisimasaqanngimmata.
- Ameriika-mi indianer-it
pineqarnerattut aamma pi-
neqassanerpugut? - Naa-
mik! - taamaatut iliorfigine-
qassanngilaagut periarfis-
sinngilluinnassavarpullu!
Aviisit saqqummersartut
tusagassiuutillu allat kulti-
Ilaatigut pereersixnasut
nuannersorpassuit
aanngqjuttittutut ilile-
raluartut arlaatigut nu-
tartemeqartutut ittar-
put. Aamma taaamaassi-
mavoq L november 1989
Niaqornaarsuup pisini-
arfeqalerneranit ukiut
50-t qaangiussimanerat
nalliussineqarsimasoq
AG-mi atuarakku, quja-
nartumik eqqaamasak-
ka nutarterneqartutut
issimapput.
1939-mi nukappiaraavunga
atualeqqaaq, arfineq-mar-
lunnik (7) ukiulik. Pisima-
soq qulaani taatsiagara taa-
mani uagutsinni meeraasu-
ni, Niaqornaarsummiuaq-
qani pissanganarlunilu tu-
pinnarsimaqaaq, paasilerat-
sigu sunaafTa taama angiti-
gisunik pisiniarfiliortoqar-
lunilu illorsualiortoqarsin-
naasoq, - niuertorutsip illor-
suarsua.
Emiinnaq paasisimavar-
put niuertoruserput qallu-
naaq Hjalmar Andersen (Qi-
lanngaq) aamma kalaalimi-
ninngersuusoq. Taamaattu-
mik nunaqqatitsitut allatut
ilillugit neqinik pajuttarpa-
vut. Aa, ullumikkut pisima-
sutut eqqaamalluartigaara
niuertussakkunnut neqinik
pajuttarnerput. »Illorsuaq«
- taamani taamatut taasa-
garput - palliliinnarlugu,
Uami suli ungasiartukasiul-
lugu tipigersuaq/qallunar-
nersuaq naamalereertarat-
sigu. Iggaviannut iseria-
raanni nulianngua uittaa-
risseruloorluni. Tunniuttta-
gaalu kaagiarannguit, su-
naaffa Marie Kiks-it tamua-
leriarlugit seqqulaanngui,
aa, m am arneri! Ila eqqaa-
masakka amerlangaaraluar-
put.
Pisimasut qulaani taatsi-
mik nassaartoqarneranik
atatillugu saqqummiussi-
sartut aamma ingasallutik
soqqusaatsumik nipilimmik
saaqqummiussisalerput so-
orlu, »Tunumi kommune-
qarfiit marluk kultisiortor-
suullutik ulapputileqaat« -
Kisianni uvagut tunumiuu-
sugut nalunngilarput kik-
kut taamatut kultisiortor-
suusut.
akkakka taanngisarpassu-
akkalu pisimatillugit joorlip
qaammataa aallartiinna-
qaaq. Nalunngereerpara
atuartutut allatut joorlimut
atu agassinneqassallu nga
nikuillunga, alemngaarlugu
atuagassannik. Anaanama,
ataatama, qatanngutitua-
malu aleqama, atuartoqati-
ma, nunaqqatittalu naalagi-
artut tusarnaagassaannik.
Oqaatigeriiginnarniarpara,
versinnguaq, taamanikkut
uanni atualeqqaami anner-
toorsuartut isigisimasara
atuartuss£mut tamanut jo-
orlimi pilluaqqussutiginia-
rakku.
Takorloorsinnaavarsi nu-
kappiarakasik oqalufiimmit
atuarfiuutigisumit aniuti-
galuni illumik tungaannut,
anaanaminut, ataatagami
ullukkut angerlarsimasan-
ngilaq - arpassuataartoq,
tussiutini atuagassani nalu-
naaqutserneqarsimasoq
pakkulluarsimallugu.
Kialluunniit aperippanga
sooq taamatut oqarsinnaa-
sunga, imatut akerusuppa-
ra: Tamakkiisumik pinia-
gassat maaniittut ullutsinni
uagutsinnut iluaqutaan-
ngillat, allanilli iluaqutaal-
luartuullutik, soorlu »Tu-
numiut raajaat«-nik taa-
guutillit taamaatut pineqar-
tut, tassa taakku allanit ilu-
aqutigineqamerummata.
»Inoqatikka ukorsii
tipaatsu ngaarlu si
nillerniaru maarpu si
inuummat Jiisusi«
Joorlip qalliartornerani
versersuaq taanna sungiu-
sartuarpara. Qasseerpassu-
ariarlungali anaanaga ula-
pittuartoq akornusertar-
nerpara oqaasertaasa ilai
paarlaallugilluunniit pui-
gortarakkit. Anaanamalu
tamatigut oqarfigisarpaan-
ga ima: Tassa illit nammi-
neq nipit atorlugu joorlimi
unnersiutiginneqataania-
lerputit ilinniarniaruk!
Qujanartuumik ilikkarlu-
arpara, oqaluftimmilu »ul-
lulleeqqaarninni« atuarlua-
qalugu. Aamma ullumikkut
joorlimi unnersiutiginnittu-
nut peqataaniarpunga, pin-
gaartumik inuusunnerugal-
larama, naak erinagis-
suunngikkaluarlunga.
Inoqatikka tamassi joorli-
mi ukiortaassamilu pillua-
ritsi.
rvice
Tlf. 21033 . P.O. Box 152.3900 Nuuk Fax 23039
Levering af fyringsolie.
Vi leverer også brændstof samt
smøremidler på havnen.
Telf. 2 10 33 - Telefax 2 38 39
Uuliamik ikummatissamik aatsineq.
Ikkumatissamik uuliarterutissamillu
aamma umiarsualivimmut aatsisarpugut.
Joorlimi pilluaritsi
All.: Marius Petrussen, A.L.A., Aasiaat