Atuagagdliutit

Árgangur
Útgáva

Atuagagdliutit - 08.04.1991, Síða 6

Atuagagdliutit - 08.04.1991, Síða 6
6 ATUAGAGDLIUTIT/GRØNLANDSPOSTEN NR. 39 1991 mmmmmmmmmmmmmæm Akisartortoq All.: Karl Møller, Maniitsoq Oqaaseq taanna qanoq isu- maqartoq nassuiassanngila- ra qanorpiaq nassuiarnissaa nalugakku. Kisianni kingu- liini oqaluttuarisassama er- sersikkumaarpaat imaluun- niit paasinarsisikkumaar- paat akisartortoq qanoq isu- maqartoq. Siulitta inuiattulli allatut toqu eqqarsaatigisarlugulu toqumit artorsartinneqar- tarsirnapput. Aammali toqu tassungaannaq killeqartar- sorinngilaat. Isumaqarput inuup toqua tassungaannaq killeqarani, toqusup inuu- nerata ilaa, ilami tamarmi- luunniit allap inunngorne- ratigut nanginneqartartoq. Tamanna toqusup inuune- ranik nangitsineq atsiussi- nerinnakkut ingerlatinne- qarneq ajorpoq, aammali akisartortitsinikkut. Ta- manna akisartortitsisarneq ullumikkut upperisatsin- niinnani siulitta upperi- saanniippoq allaat uagut meeraanerput qaangerlugu ilumoorullugu atorneqar- toq, kimillu ippigineqan- ngitsoq. Allaat qimagaasi- masunut (toqukkut) tuppal- lernermik nassataqartar- toq. Tamatumalu ileqqup inuit qimagaasimasut artor- saateqartullu qiimmaallan- nermik oqiliallannermillu misigilersittarpai. Toqukkut annaasarput tammanngilaq, maangaan- naq aannanngilaq, mee- rannguup uuma inungorne- ragut taassuma inuunera nanginneqarpoq. Taannalu meeraq inuusoq, issumalu asasap toqoreersimagaluar- tup aqqanik atserneqarpat qujarunneqartaqaaq, allaat meeraq taanna atsiaq sua- luppallaamik qujagineqaler- sarpoq; qujagivallaagaq nu- katsitanngorsinnaavoq nammineq pisuussutigin- ngisaminik. Kukkusarneri- lu isornaraluarpata qujagin- nittut oqassapput »Meeraq taanna taama ateqarami taamaattoq«. Soorlu imatut ilaanni eq- qaamavara inuit piniartut ilaat pissarissoq puisimik niisamilluunniit tulaasi- gaangat tamorasaarniartar- tugut. Tamorasaarniarluta sal- liunniuttugut nukappiaqqat ilaat ima atilik tikiuppoq as- sut kallangalluni, sunaaffa kallangallu ni, sunaaffa aki- sartortoq. Asulumi pilattup tamorasaartitsisussap nu- kappiaraq taanna eqqarleri- gaa. Tikiukkami qangali meeqqat ilaat patsiseqan- ngivissoq pikunnerlugu qia- tereerpaa; soorunami qiati- taa annerluni qiammat isi- ginnittut meeraq qiatitsisoq avoqqaarileraat sunngitsu- mullu taamaaliortariaqan- ngissusianik paasisillugu avoqqaarileraat - uuma pi- lattup meeraq taanna mee- raqamminik sunngitsumik qiatitsisoq qatanngurpmi ernerimmagu imalu »ate- qarmat« inertissagaluarlu- gu killormut saatiinnarlugu sernigilerpaa ima oqarluni: »Soqutaanngilaq meeraq taanna qiatitsigaluaruni imak-una ateqarami taa- maattartoq«. Qujaginnittup pilattup meeqqamik sernissaanera meeqqamut iluaqutaanani kusanaatsumik pissusiler- soqqinnissaanut sukasaa- suuginnarpoq meeqqamullu tassunga kukkunerminik takuninnissaraluanut ma- tooriinnarluni. Taamaattut meeqqat ilanngui nammin- neq pisuussutiginngisamin- nik kusanaatsumik pissuse- qalersinnaasarput. Ukioq 1912 decembarip naggataani Maniitsumi na- korsaq C.F. Petersen toqusi- mavoq. Nakorsaq taanna Maniitsormiut taasarsima- vaat»Isussuttorsuaq«. Isus- suinnarluni oqaluttarnera- nut pissutaasimavoq, he- sterlunigooq hestiminit igi- taalluni qungatsimigut an- nersitaasimagami nipiliuu- tini atorsinnaajunnaarlugu isussuinnartunngortoq. Nakorsap taassuma oqa- luttarnera inuit angumerisa ilaartarpaat pingaartumik »Atarsuup« Jens Beck-ip takkullungalu oqaaserisar- tagai ukuupput »kabbii naa- ka - tii - aap, aap.« isussullu- ni iggissi attorlugu issuarta- ramiuk. Taamani niviarsiaasoq arnaasimavoq angisooq su- kannersumillu periaasilik. Maniitsormiut eqqaagaan- gamikku taasarpaat »suu- stu Maararsuaq« (søster Maren). Anaanama eqqaa- gaangamiuk nuannarerpa- sinneq ajorpaa. Ilaannigooq nipittuullugu ima oqartar- poq »meeraq nallinnanngi- laq naakkinanngilaar«. Taa- ma oqameragut suna kina- luunniit pineqartoq eqqori- arneq ajornanngilaq taama- nikkut juumuussaasimap- put uku: 1. Maniitsormioq Karen Lyberth, ukiorpassu- arni Maniitsumi juumuuju- soq. 2. Sarfannguarmioq Gerda Kreutzmann. 3. kan- gerluarsummiu Frederikke Berthels. Tassa nakorsarsuaq 1912-imi ukiutoqqami to- qummat 1913-mi januaarip 14-ani inuusimavunga su- naaffa inuit iluanngitsut ilassaat. Uumalu juumuus- sap Gerdap pernartarisima- vaanga. Ulloq 16. februar 1913 qaasimavoq qatsungalluni anoreqanngivilluni nuiallu- nili. Qaammartorlu anaana- ga nukanilu Rakel Saviit qo- oruannut issuisorlutik aal- larsimapput, qooroq taanna aamma taaneqartarpoq »Is- suatsiaartarfiup qoorua«. Aallarsimatsiaannartut ittuallariutaa avannaq ka- nannarsuaq pitorarsimavoq persersuaq iluamilluunniit anersaarfiunani. Taamaat- tormiaasiit tingitiusaannaq issuisorfitik qangattarsuaq tikissimavaat. Pitoraruttortoq ataataga kapitsersorluni illunut qa- ninnernut kalerriisimavoq kalerritaasalu angutitaasa tullitik kalerrittarsimavaat naggataagullu niuertoqar- fiup kiffai kalerrissimallu- git. Piterarsuaq inoriaqquu- milermat takuniaasussat misiliisarsimagaluarput an- orersuarli nikorfaffiunanilu persorsuarmik iluamik an- ersaartorneq ajornaqimmat uniinnartarsimapput. Aatsaalli ullup qeqqa qaangeraa anorersuaq inori- aqqulermat angutit piunnat niuertoqarfiullu kiffai suka- lanerit nivaatserlutik akiu- tillu arlariit nassarlugit napparsimavimmillu qipiit il.il. tigoriarlugit ilummut aallarsimapput, aallalerlu- tillu ataatama qimmerput »Kajo« qungasiagut pituut- seriarlugu tasikummissius- simavaa. Takuniaasut aal- larput taamaassagamimmi apussuaq assut paamaaruti- galugu, taamaallunimi er- siumisalersorlu anorilu imarsuaq sukalajunnaartoq ilutsinnut pisimapput. »Ilutsinnik« taasarparput maanna utoqqaat illuata avannaa tungaa kangia tun- gaalu naqillaamaneq. Tamaanga pisullu qim- mitta Kajup aput tamaat- saat assalersimavaa, assak- kaa, assakkaa, kiillugu am- muteriallaraa anaanama kamiata Ulua, taanna tigori- arlugu aallaqqikkamik pil- lutik, pillutik, qangattarsu- aq silataa ujaqqanik qam- magaq issuisorfiat tikissi- mavaat. Iluanut iserput an- aanaga qioreersimasoq qe- rereersimalluni peqenjjus- suarluni illuanik kami- laanngarmi toqungasoq. Tassa nukaa ajaaraq uuma- voq qiianermilli pisinnaa- junnaarluni imminut angal- lanneq sapilersimalluni. Ataatannut artornaruna- qaaq eqqaasaasagooq ila- gaannga aatsaammi inuu- ninniit qaammat ataaseq sinnnilaarmagu. Milugaa- runnissara eqqaallugu taa- manimi immuit panertut atugaanngikkallarmata. Akiartaatinut ikeriutaa taanna uumasoq siullin- ngorlugu silammut aalla- russimavaat tuaviorsinnaa- nertik tamaat, apussuarb maagarnaqaaq, aqqutissaat nivikkaluarpaat paamaar- naqaarli, piloorlutik nap- parsimmavik angusima- vaat. Søster Maarallu ajaa- rara erniinnaq eqqutitissi- mavaa, anaanagalu toqusut inaannukaateqqullugu. Ataatamali oqarfigisima- vaa taamak peqingatigisoq - tassami niui illuttut peqissi- mapput tallinilu illuttut peqqissinnaaneri tamaasa ukutsermi nalaanut peqi- gussimammagit issorareer- simallunilu - oqarsimavoq taamaalillugu toqusup iller- fianut ikineqarsinnaanngit- soq - aammalu illunnguar- put mikeqimmat illunngu- atsinni aasserarluarpat me- eqqat qiajuassammata. (Taamani angajullersarput 16-nik ukioqassaaq) nappar- simmavimmi aasseqqullugu - aappat isivippallu toqusut inaannut annikkumaarmat. Søster Maararsuaq nangaa- sunnguamik akuersisima- voq, immaqa akuersinermi- nut pissutigaa una qinusoq sapiippaloqimmat naag- gaassallugulu mersernar- luinnarunarmat. Tupinnartorli nassuiar- neq ajornartoq, pingaartu- mik taamani nalliuppoq. Unnuaq takisooq ingerlavoq - anaanaga aakkiartorpoq, aakkiartorpoq, aqaguanilu ullaakkut arferngup eqqaa- ni aalluariarami anersaar- poq, anersaarlunilu uippoq massa ippassarli qerrutere- ersimagalugit. Suli tupin- narnerusoq pilerpoq - anaa- naga anerterilerlunilu silani ativaa avatangiisinilu kik- kuusut nalujunnaarlugit, taamaalisorlu nukaa ajaa- raq inimi allamiilluni anga- jumi qanoq pineqarneranik suli sianigisaqanngitsoq pi- leriallaraat toqusimasoq. Inuit Qassiit uagullumi tupigisarparput anaanaga utoqqarsuanngoraluarluni tappiillisimanngivimmat sunngiffini tamaat atuar- tarpoq Atuagagdliutitoqqat nutaallu takkuttut atuartu- artarlugit. 1873-imi inuu- voq Itillimiillutalu nuallus- suaqartoq 1953-miussagu- nartoq nuallummik toqu- voq. Taamani peqaanngua- ma Maniitsumi radioleri- suulluni Hans Christianse- nip kalerrippaanga anaana- ga toqusussanngorunartoq, toquvorlumi. Nuup kanger- luamiuuvoq nunaqarfiit ataasiinnanngitsut nunagi- sarsimallugit. Oqaluttuarpassuaqarlu- nilu oqalungusiarpassua- qarpoq taamaanneralu Ma- niitsormiut angumersisima- sut eqqartortuarlugulu tu- pigisarpaat, utoqqarsuan- ngorluni oqaluttuaq tusaq- qaakkani minutsit arfineq- pingasut qulillu missaani si- visussuseqartoq oqaluttua- risarpaa sisamaninngooq ukioqarluni tusaqqaakkani. Ilaanni tupigisarpara eqqaa- mallaqqillunilu issuaallaq- qissusia. Nalimini Nuummi qallu- naaqarfunmiut ileqqui, pis- susai quianartuilu oqaluttu- aralugillu issuartarpai, asi- mioqarflmmiunullu naleq- qiullugit nuannersortai tis- sinartuilu qulaartarlugit. Eqqaamallaqqikkall arami radiokkut immiussiartortut tikippallakkaangata anaa- nana oqaluttuai, oqalungu- siai, naliminilu Nuup eqqaa- ni pisartut tamakkulu Anto- oralakkut qajavissuup ileq- qui nakorsiarnera allallu immiutilaarusukkaluaraan- gakkit, sullutik qiviassa- vaannga, tamassa immaqa kiisa puigorpakka. Meeraagallaratta februa- rip 16-at puigunaattaqaaq, ulloq taanna niviarsiaqqat marluk pingasut uatsinnut isertarput qilertilerlutik sa- panngavinnik sapangalerlu- tik issunik nammallutik erngusersuarmullu kaffe. Ukulu eqqaamasarpakka. Ujuaansersuakkut Siisallu paniat »Angani«. Seth Ber- thelsen-ikkullu paniat »Darnga«. Taakku tamar- mik Rakel-imik ateqaramik. Issunik nammattukasiullu- tik iseraangata oqartarpu- gut »akisartortut«. Inuit-uku ilaat tupinnar- tumik qasusuittartut taa- mani qangattamiit akiarlu- git silammut aallarukka- mikkit akiartaatini siullerni siullersaasimavoq inuk an- ginngitsunnguaq David Heilmann Nuummiup Peter K.S. Heilmannip akkaa. Issuatsiaartarfiup qooru- anit silammut aallarlutillu taanna inuaraq akiartaatit siulliit siornani akiarsima- voq mannalu aput maaga- liornaq. Akiartut ilaat taar- serteqattaartut Daaveeraq taarsertinngivilluni, taar- sertikkumanerooq ajorami taarsertiganilu napparsim- mavimmut apuussimapput. Qanga nunannguarput taa- marsuaq ukiumi ilaannik- kut piterartarsimavoq ukiut tamaasaarnagit. Ersinar- nersaasimavoq »avannaq kanannaq«. Ilaannilu niger- suaq, soorlu 1908 nigersual- larmat Kangaamiuni qaan- nat arfinillit ajunaarfigaat. 1917-mi Nuummi juulli- aqqami nigersuaq avanna- mut atasoq pimmat taamani Maniitsumi piniartorsuup Daniel Skiftep illorujussua- ta qalia tingippoq. Kangaa- miunilu peqqarsimannge- qaaq qungujunnartoqarlu- nilu. 1930-p kingornagut ukioq sunarpiaassanersoq 34-35-luunniit Kangaamiu- ni aasakkut anorersuaru- jussuarsimavoq taamanilu angut immakkut nunakkul- lu pissarsuaq David Som- mer toqusimavoq anorlin- gaarmat ilaatigut arajutsi- neqarluni. 1940-kkunni aasami im- maqa 1942 kangerlussuarmi Putup ataani anorersuarsio- rujussuarput, pavannga qaqqaniit anorersuaq aq- qarsaarami issuminersuar- nik attataqarluni tikiutil- laataa tuperput qissoqutaa- nut allaat sequmippai, im- mami kaavittubortorsuit soorlu tissiartorpassuit. 1950-miilli 1980-p ingerla- neranut imatut sinerissap qeqqani soorlu taamanitut anorersuit sakkortuut tam- martutut ipput. 1937-imi Avigaaniillunga inuisa ilaata piniartup Aa- dup amiilaarsimarpasilluni inngerut una ilaanni ator- tarpaa: Avannaq kanannaq pite- raleqaaq piteraleqaaq avannaq kanannaq pite- raleqaaq piteraleqaaq ii-ii, ii-ii. Erinnerlugu soorlu suli tusaagiga. Nuummigooq apummit illuikkiamit nutsertoqartalersimavoq. I Nuuk er man begyndt at Hytte ind i snehuler. - Anaana, aamma uanga taamaattumut nuukkusuppunga! - Ilaana, Antuunnguaq. Alliguit, taamaattumut nuukkumaarputit! - Mor, jeg vil også bo i en snehule! - Jaja, lille Anton. Når du bliver stor, når du bliver stor! (Titartaasoq/tegnet af: Preben Harkamp, Kangaamiut)

x

Atuagagdliutit

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Atuagagdliutit
https://timarit.is/publication/314

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.