Atuagagdliutit - 04.01.1993, Blaðsíða 11

NR. 01 1993
ATUAGAGDLIUTIT/GRØNLANDSPOSTEN
11
>X-X-XvXvXwXvX'X-X-XvX\vXvXvXvXvX'X"X\vX-X'X-X
sssmssmsm
Xv/XwX-XwXw;

Qaallunaatsiaat Kujataani Nuullu eqqaani illukorpassuaqarput, qanorli ilillutik nungussi-
manerat sulipaasissaanani. Nakorsap politiini paasiniaasartup Niels Lynnerupip nalunar-
toq tamanna paasiniagaraa.
Nordboerne har efterlad sig mange minder i Sydgrønland og omkring Nuuk, men deres
forsvinden er stadig et stort mysterium. Retsmedicineren Niels Lynnerup prøver at knække
den vanskelige nød.
Qallunaatsiaat qanorooq
Saarngit sinnerinik misissuinermi qallunaatsiaat pillugit nalunartumik paasisaqarneq
NUUK(EH) - Arkæologit
maanna nakorsanit ikiorne-
qalerput Kujataani qallu-
naatsiaqarfikuni saarngit
sinnerinik misissuinermi
kiisalu iliveqarfiit uuma-
suuteqarfiusimasullu
maannamut sianigineqarsi-
manngitsut nassaariniarne-
rini.
Antropologisk Laborato-
riumimi Panum Instituti-
miittumi Københavnimi
retsmedicinerip Niels Lyn-
nerupip saanikut sinneri
300-500 miss. amerlassuse-
qartut misissorlugit immik-
koortitaarlugillu aallartip-
pai. Erik Aappalaartup nu-
na qorsuk avaniittoq pillugu
pilerisaarisimanerujussua-
nit qallunaatsiaat sunnertil-
lutik, tassa Islandimiit
Grønlandimut nunasiartor-
simasut saaneraat. Qallu-
naatsiaat tikissimapput
ukioq 1000 missaani tam-
maaneqarlutillu ukioq 1500
missaani.
Saarngit pisoqaassusiat
aalajangerneqarpoq kulstof
14-analyse atorlugu. Misis-
sueqqissaarnerni naammas-
sisat ilaatigut ilaqarput
maannakkut 80ingajannik
ukiullip Nationalmuseumi-
mi museumsinspektør C.L.
Vebækip aamma Niels Lyn-
nerupip qallunaatsiaat pil-
lugit allaaserisat, ukiamut
saqqummertussami atuak-
kamut »Meddelelser om
Grønland«imi (Kalaallit Nu-
naat pillugu nalunaaruti-
nut) ilanngussassat paasis-
sutissat ullumimut naleq-
quttut tuaviinnaq allattari-
aqarsimammatigik.
Kingulliunngilaq
Iluarsiinerit ilaatigut peq-
quteqarput qallunaatsiamik
aalajangersimasumik qanga
Qaqortup eqqaani illukumi
Vatnahverfimi nassaarine-
qarsimasoq.
Tassami ukiorpassuarni
arkæologit isumaqarsima-
galuarmata taanna qallu-
naatsiaani kingullerpaasi-
masoq.
C.L. Vebækip nammine-
erluni 1949mi sioqqani nas-
saarisimavaa. Taavalu kri-
stumiutut qallunaatsiaat
pingaarteqisaattut iliverne-
qarsimanngimmat arkæolo-
git imaassorisimavaat taan-
na i lamini kingullerpaajusi-
massasoq. Tassa uppiinnar-
simasoq Kujataani inuuni-
arnermi atukkat sakkortuut
sapilersimallugit, taavalu
ilivemeqartussaqarani ili-
verneqarsimanngitsoq.
Atortorissaarutilli nutaat
takutippat qallunaatsiaq
taanna ukiup 1275ip mis-
saani toqusimasoq, taavalu
soorlu taaneqareersutut
ukioq 1500 tikillugu Kai.
Nunaanni qallunaatsiaqar-
simasoq taava taanna qallu-
naatsiaanit kingullerpaasi-
masinnaanngilaq.
Suliaq Niels Lynnerupip
maannakkut suliariligaa,
tassa saarngit misissorlugit,
nakorsatut ilisimatuussut-
sip iluani immikkoortorta-
miniinnannguuvoq.
- Assorsuaq pissanganar-
poq tassami suliaq assi-
giinngitsunut tunngassute-
qaqimmat. Suliaq una pis-
sutsit assigiinngitsut tun-
gaanniit takuneqarsinnaa-
voq. Tikinneqarsinnaapput
oqaluttuarisaaneq qangani-
sarsiornerlu, kiisalu allar-
luinn armut tunngatillugu
ilinniarsimasat atomeqar-
nissaannut periarfissaqar-
luni, Niels Lynnerup oqar-
poq.
Ammut alliartortut
- Qallunaatsiaanik paasisas-
sarsiorneq tupinnarluinnar-
poq, tassa asseqanngitsu-
mik paasiniaallutik Grøn-
landimut »nuussimamma-
ta«. Soqutiginavissunik ila-
qarput. Soorlu assersuuti-
galugu taakku akornanni
nappaatit tunillaassuuttut
qanoq pisarsimanersut ti-
millu pissusiisigut allann-
gortarsimanerat, Niels Lyn-
nerup oqarpoq.
Niels Lynnerupip saam-
git maannamut qaammatini
qulingiluani misissorpai.
Misissuinermini suli ukiup
aappaa avillugu piffissaraa.
Maannakkuugallartorlu
takuneqarsinnaasorujus-
suuvoq Kujataani qallu-
naatsiaat ammut alliartorsi-
masut (milliartorlutik). Siu-
sinnerusukkut arkæologit
antropologillu akornanni
taamaassorinninnerit tun-
gavigalugit tamanna nalu-
naaqqutaassangatinneqar-
poq qallunaatsiaat »qjor-
tunngoriartorsimaneran-
nut«, Niels Lynneru pili isu-
maqarpoq tamanna nalu-
naaqqutaasoq naleqqutunn-
gorsarsimanerannut neri-
sassakilliorneq peqqutigalu-
gu.
Niels Lynnerup isuma-
qarpoq qallunaatsiaat Kuja-
taani atukkatik ajornakuso-
oraluartut ingerlalluarsi-
maqisut. Nunaateqarner-
mik inuussuteqarsimapput
aammali immamit, soorlu
puisit aalisakkallu. Eski-
muutulli atsiginngitsumik.
Nuttartuunngltsut
Kulturit taakku assigiinn-
gilluinnartut imminnut sa-
nileriillutik atuussimapput.
Naggataanut eskimuut ino-
oriaasiat ajugaasimavoq.
Inuuginnarsimapput, qallu-
naatsiaalli tatineqarsimal-
lutik tammarsimallutil-
luunniit. Qanorpiaq pisima-
nersut ilisimaneqanngilaq.
- Qallunaatsiaat nungul-
lutik toqorarsim anerat
ataaserpiamik pissuteqar-
tinniarneqartarpoq, kisian-
niliuna pissutsit assigiinn-
gitsorpassuit naatsorsuuti-
gineqarsinnaasut. Ilaat aal-
lararsimapput allamullu
nutserlutik al lal li nerisaki-
laarnermit nappaatinillu
toqquteqarsimallutik, Niels
Lynnerup oqarpoq.
- Qallunaatsiaat aamma
puisitorlutillu aalisagartor-
tarsimanerisa takutippaat
issittumi atugarliornartu-
milu inuuneq sungiunniara-
luarsimagaat. Sapingajassi-
mavaalli, tassami isumagiu-
aramikku nunamik naggo-
rissaanissaq. Tamannami
Islandimit ilisimagamikku.
Klimalu allanngormat al-
lanngoriarneq sapersima-
vaat. Tassami inuussutissat
malillugit nuuinnarsin-
naanngillat eskimuutut ilil-
lutik, Niels Lynnerup oqar-
poq.
Satellltip assilisai
Pilersaarusiami alla Niels
Lynnerupip ilanngussaa
tassa iliveqarfiit nunaate-
qarfiillu maannamut tak-
unngitsoomeqarsimasut
nassaariniarnissaat. Taa-
maattumik Niels Lynnerup
Qassiarsummiissimavoq
immikkoortuni arlalinni
qallunaatsiaallu biskorpe-
qarfitoqaanni Igalikomi.
- Soorlu assersuutigalugu
takuniartarparput pifliit
ilaat allanit naggorinneru-
nersut. Imaasinnaammat
nuna assallatserneqarsima-
soq, Niels Lynnerup oqar-
poq.
Qallunaaq USAmi naju-
galik ilisimatooq suleqatiga-
lugu qaammataasanit assili-
sat Kujataaneersut qarasaa-
siakkut misissorneqassap-
put assit paasisallu Niels
Lynnerupip tamaaniittar-
nerminit paasisaanut naleq-
qersuunneqassallutik.
Niels Lynnerupip Kuja-
taaniinnermini katersugaa-
sivilerisut tamaani najugal-
lit qanimut suleqatigisima-
vai aamma Nunatta Kater-
sugaasivianeersut Toqqorsi-
vianeersullu.
- Tamanna ikiuutaasoru-
jussuuvoq, tassami maani
tunngassuteqartunut paat-
suuinerit kukkunerillu ilu-
arsineqarsinnaammata. Ka-
tersugaasivilerisut immik-
koortortat uatsinnit anne-
roqisumik nalunngilaat, ua-
gummi suliariniaraluarlugit
ungaseqigatsigik, Niels Lyn-
nerup oqarpoq.