Tíminn - 04.01.1977, Side 8

8
Þriðjudagur 4. janúar 1977
Wímvm
Nýársræða forseta Islands:
Markorðin eru þrjú:
Land, þjóð og menning
Góðir áheyrendur.
Um áramót eru menn oft á það
minntir að þau séu timi
reikningsskila. Þá gera menn upp
ársreikninga sina og margir
reyna að gera upp hug sinn um
höpp og slys liðins árs og vonast
til að geta dregið af sliku lær-
dóma sem að gagni mega koma á
þvi ári sem i hönd fer. Og menn
spyrja spurninga: Hvernig er ég
staddur með lif mitt á þessum
timamótum? Og land mitt og
þjóð, spyrja aörir þetta samfeiag
sem ég er borinn til, hvernig er
þaö á vegi statt? Eða mannkynið
allt? Hvaö mun veröldin vilja,
hún veltist um svo fast, kvað
Skáld-Sveinn forðum, einn af
mörgum gagnrýnendum aldar-
farsins, sem ævinlega risa upp
öðru hverju og hrópa vei vei.
Slfkar og þvilikar spurningar
eru varla til þess fallnar að gera
mönnum létt i skapi. Margir vitr-
ir menn eru uggandi um framtið
mannkynsins. Þvi veldur margt
og þó ekki sist hið mikla djúp
milli örbirgðar og og gnóttar,
þjáningar milljónamanna i fá-
tæktarheimilumannars vegar, en
hins vegar vigbúnaður rikra og
voldugra þjóða, svo ofboöslegur
að nær yfirgengur mannlegan
skilning. Hingað kom fyrir
skemmstu merkur maður sem
fékk friðarverðlaun Nóbels 1974. f
ræðu við það tækifæri sagði hann
að þá væru til i heiminum kjarna-
vopn sem nægðu til að tortima
öllu h'fi á jörðinni tuttugu sinnum.
Ekki hefur sá óíögnuður minnkað
siðan, og ekki var þessi reyndi og
ábyrgi maður trúaður á að þessi
dómsdagsvopn, sem hann svo
kallar, mundu kyrr liggja og ó-
notuð um aldur og ævi.
Hvaða andsvar er til við slikum
firnum og ódæmum? Hvað getum
vér islendingar sagt eða gert, fá-
menn þjóðog litils megnug? And-
spænisneyð og þjáningum manna
i öðrum heimshlutum samir oss
það eitt að hlýða kalli til liðs við
málstað réttlætisins með virkri
hjálp eftir getu vorri og með at-
kvæði voru á alþjóðavettvangi. A
sama hátt getum vér léð atfylgi
vort hverri tillögu sem fram er
borin með friði og gegn striði. En
viðbrögðin við þeim röddum sem
spá mannkyninu dauða eru ein-
faldlega þau að búa sig af kappi
undir lif, svo þversagnarkennt
sem það kann að hljóma. Það er
eigi að siður samkvæmt heil-
brigðu mannlegu eðli. Nýjárs-
dagur er hátiðisdagur og bendir
fram á veg, dagur gleði og vonar.
Vérmunum á þessum nýjársdegi
gleðjast við góðar minningar lið-
ins árs og hugsa með vongleði til
þess sem nú gengur i garð. Vér
eigum enn sem fyrri verk að
vinna, mark að keppa aö . Vér
munum heilsa ári meö bjartsýni
en hafna bölmóði, fagna þvi sem
unnist hefur og i hag gengið og
taka siðan til óspilltra málanna
við það sem er hálfgert, vangert
eða ógert.
Ekki má það gleymast i ærustu
daganna- að áriö 1976 var sigurár,
nýtt ártal handa islenskri skóla-
æsku að leggja á minnið, eins og
árið sem verslunaránauð var létt
af þjóðinni eða þegar landið fékk
heimastjórn eða þegar islending-
ar urðu fulivalda þjóð. Það mun
verða kallað árið sem vér fengum
óskoruö yfirráð yfir fiskimiðun-
um á landgrunninu. Þeir islenskir
varðskipamenn, sem horfðu á
bresku siglutoppana hverfa við
hafsbrún hinn fyrsta desember
siðastliðinn, urðu vitni að miklu
sögulegu sjónarspili. Engir voru
betur að þvi komnir en þeir, þvi
að þætti landhelgisgæslunnar i
þessu islenska þrjátiu ára striði
eða vel þaö verður með hófsam-
legum orðum svo lýst að hann
hafi verið með sæmd og prýði.
Einu sinni var orðið sægarpur
meira notað i máli voru en verið
hefur um sinn. Nú er timi til að
bera sér þetta gamla orð i munn,
þegar islenskum landhelgis-
Dr. Kristján Eldjárn
gæslumönnum eru færðar skyldu-
gar þakkir, án þess þó að þvi sé
gleymt að fleira þarf en góða sjó-
menn til að vinna islenskt þorska-
striö. Fleiri en þeir hafa þurft að
sigla krappan sjó og stýra milli
skers og báru i baráttu islendinga
fyrir þeim sigri sem vér hrósum,
enda skal nú öllum þakkað, sem
traustir stóðu hver á sinum rétta
stað, bæði á sjó og landi.
„Föðurland vort hálft er hafið
/helgað margri feðra dáð / þang-
að liísbjörg þjóðin sótti / þar
mun verða striðið háð, ” kvað Jón
Magnússon fyrir löngu. Þetta
hljómar næstum þvi eins og spá-
sögn, nú þegar atburðir siðustu
ára eru hafðir i huga. Liklega
hel'ur þó skáldið verið að hugsa
um lifsstriðið, hina aldalöngu
og ævarandi nauðsyn islendinga
aö sækja björg sina i greipar
harðskeyttra náttúruafla. Nú er
vonandi svo komið að sjósókn á
islenskum fiskimiðum þurfi
aldrei framar að jafna við strið i
einum eða neinum skilningi. Nú
erekki strið fyrir höndum, heldur
fyrirhyggjusöm ráðsmennska,
ráðdeildarsöm nýting bjarg-
ræðislindanna i hinni nýju fisk-
veiðilögsögu. Engum hefur dulist
hve heilladrjúgan þátt islenskir
visindamenn á sviði fiskifræði og
haffræði hafa átt i öllum mál-
flutningi vorum á undanförnum
árum. Það er starfi þeirra að
þakka hversu ört skilningur
manna á háska ránýrkjunnar
hefur vaxið á allra siðustu tið, svo
og hvað gera þarf til að bægja
voðanum frá. Héðan i frá verður
að lita á islenska fiskveiöilögsögu
sem einn stóran akur. I fornum
sögum er sagt frá akri sem kall-
aður var Vitaðsgjafi og var að
sögn aldrei ófrær. Nú er að visu
einnig sagt i fornum spekimálum
að veður ræður akri, og vel má
það vera að höfuðskepnurnar
sjálfar eigi eftir að láta til sin
taka á einhvern þann hátt sem
nútima visindamenn hafa aldrei
séð með eigin augum. En hafi
nokkurn tima verið til sá akur
sem aldrei var ófrær, þá hefur
það verið vegna þess að mum-
önnun hans var i höndum manna
sem af brjóstviti skildu þau lög-
mál liffræði og vistfræði, sem nú-
timavisindi reyna nú að fá mann-
kynið til að beygja sig fyrir. Hvað
sem yfir kann að dynja á hinum
mikla Vitaðsgjafa sjávarins er
alveg vist að gæslu hans verður
hagað i samræmi við fyrirsögn
visindamanna. Með þvi eina móti
verður hann , ef ekki sifrær, þá
að minnsta kosti eins frær og
verða má á hverri tið.
Oft er þess getið með.nokkru
stolti að frumkvæði islendinga
virðist hafa flýtt fyrir þeirri þró-
un sem nú er fram komin i haf-
réttarmálum. Ekkert mælir þvi i
gegn aö á sama hátt getum vér
undir leiðsögn islenskra fiski-
fræðinga orðið öörum til fyrir-
myndar um fiskvernd, forustu-
menn um að vernda og ávaxta
eitt af matforðabúrum veraldar.
Slíkt væri i þágu sjálfra vor, en
einnig má lita það i heimsljósi.
Hungursneyð rikir viða i heimi og
fer sist minnkandi. Matvæla-
framleiðsla ætti að vera talinn
göfugur atvinnuvegur. Þegar vér
skoðum hug vorn i hreinskilni
hljótum vér að viðurkenna að vér
leggjum oflitið fram af gnægtum
vorum tilliknarog hjálpar hrjáðu
fólki i örbirgðarheiminum. En
þótt hvorki sé að þakka dyggð né
hugsjón af vorri hálfu, megum
vérhrósa þvi happi að þurfa ekki
að lifa á að framleiða neitt sem til
drápstækja heyrir, vopn eða eit-
ur, ekkert sem gerir veröldina
verri en hún þó er.
Það lætur að likum að oss sé
þetta umræðuefni hugleikið um
þessar mundir, „Föðurland vort
hálft er hafið”. En að fleiru er að
hyggja og að fleiru er hugaö sem
betur fer og kappsamlega unnið
að verkefnum sem til framtiðar
horfa. Margs þarf búið við enn
sem fyrri, og' ég leyfði mér að
segja að vér hefðum mark að
keppa að. í áramótaárvarpi
klykkti ég eitt sinn út með þvi að
vitna til orða Guömundar heitins
Finnbogasonar, sem hann ritaði
fyrir meira en hálfri öld. Sum orð
þola að vitnað sé til þeirra hvað
eftir annað „Markmið vort
verður að vera það,” sagði dr.
Guðmundur, „aðþjóðineflistsem
best af landinu og landið af þjóð-
inni, en menningin af hvoru
tveggja.” Þessi gömlu orð verða
naumast betur úr garði gerð sem
einkunnarorð. Markorðin þrjú,
land, þjóð og menning, eru að
visu slik að milliþeirra liggja ótal
þræðir sem tæplega veröa sundur
raktir. En hér er verið að tala
um grunnmúrinn sem lif vort
byggist á, og svo það hús sem á
Framhald á bls. 19.
Áramótaávarp
Geirs Hallgrímssonar, forsætisráðherra
„Það er löng leið frá Islandi til
himnarikis. Þaðmá nú segja, það
er löng og erfið leið”, segir Davið
Stefánssonokkur i Gullna hliðinu.
1 karli og kerlingu birtast þver-
stæður i islenzku þjóðareðli, kost-
ir og gallar, sem við þekkjum af
sjálfum okkur enn i dag.
í sögu þeirra, kerlingar og kot-
bónda, má greina lifsferil fyrri
kynslóða og ráðningu þeirrar
gátu, að islenzk þjóð lifir enn. Lif-
taugin milli lands, fólks og fyrir-
heita brast aldrei.
— O —
Arið 1976 hefur verið okkur gott
ár og mun minnzt svo lengi sem
islenzk þjóð byggir landið.
Viðurkenning 200 milna fisk-
veiöilögsögu hljómar eins og
ævintýri, fullnaðarsigur i langri
baráttu þjóðarinnar fyrir óskor-
uðum yfirráðum yfir náttúruauð-
lindum sinum til lands og sjávar.
Þessi sigur er enn sætari fyrir
þá sök, að hann vannst fyrst og
fremst meö rökum og réttri
málafylgju og að lokum meö
samningum. Að unnum þessum
sigri höfum viðeinnig fagnað þvi
að sjá helztu andstæöinga okkar i
hafréttarmálum snúa frá villu
sins vegar og taka sjálfir upp þá
stefnu, sem við höfum áður lengi
fyigt.
Nú fer saman i fyrsta sinn
nauðsyn okkar og viðurkenndur
réttur til að nýta 200 milna fisk-
veiðilögsögu i eigin þágu. Um leið
er það skylda okkar að rækta svo
miðin, að hámarksnýting fisk-
stofna komi sveltandi heimi i góö-
ar þarfir, engu siður en okkur
sjálfum. Sérhagsmunir, sundur-
lyndi og skammgóður vermir má
ekki spilla skynsamlegum ráða-
gerðum um fiskvernd og fiskveiö-
ar, sem eru á okkar valdi.
Við vitum.að fiskar viröa engin
mörk en synda milli hafsvæða,
svipull er sjávarafli, mengun
flyzt frá einu sjávarsvæði til ann-
ars, eins og fréttir herma,
heimurinn erá hreyfingu, sjórinn
ekki sizt og lifið i honum. Almenn
fiskvernd og umhverfisvernd er i
okkar þágu.
Enginn lifir sjálfum sér. Frjáls
samskipti á jafnréttisgrundvelli
og gagnkvæm áhugamál og hags-
munir eru skilyrði hvers konar
samkomulags og samninga milli
einstaklinga og þjóða. Þegar aö
okkur kemur og timabært þykir,
leggjum við á slik úrlausnarefni
sjálfstætt, fordómalaust mat.
Annað er ekki sæmandi fullvalda
þjóð, sem taka vill ábyrga afstöðu
i samfélagi þjóðanna. Eftir nokk-
urerfiðár,erfiðari en komið hafa
lengi, hefur einnig rofab til i efna-
hagsmálum þjóðarinnar á árinu
1976.
A árinu hafa ráðstafanir okkar
sjálfra og batnandi ytra
verzlunarárferði lagzt á sömu
sveif til þess að rétta verulega
viðskiptahalla landsins og hag-
vöxtur er að glæðast á ný.
Eftirleikur erfiöu áranna er þó
svo vandasamur að við verðum
að gæta hófs i kjaramálum á
næsta ári. Á okkur hvilir þung
byrði erlendra skulda og við
glímum við verðbólguna, sem nú
má kalla „landsins forna
fjanda”, og enn er siður en svo að
velli lögð.
Geir Hallgrimsson
Reynsla liðins árs hefur sýnt
okkur, að efnahagslegt and-
streymi dregur ekki dug úr þjóö-
inni til langframa, og húnkann að
mæta vanda af þvi tagi, þegar á
herðir.
Fremur hefur verið dregið i
efa, að við værum þess megnug
að leysa vandamál velmegunar-
innar og að við kynnum okkur
hóf, þegar birti i lofti.
Ljóst er, að það er prófsteinn
sjálfstæðrar þjóðar að standa i
skilum og vera óháð lánardrottn-
um sinum. Annar prófsteinn bið-
ur þjóðarinnar. Verðbólgan er
slikur vágestur að allra áliti, að
fyrir löngu er timi til kominn að
sýna að alvara fylgir orðum og
reka hann á dyr með samstöðu og
sjálfsaga landsmanna á nýju ári.
Þriðji prófsteinninn er að
skipta þjóðartekjunum með rétt-
sýni og samkomulagi milli lands-
ins barna, þannig að meiru sé
ekki skipt en aflað er og þeim sé
fyrst og bezt sinnt, sem minnst
hafa fyrir sig að leggja.
— oOo —
Hér hef ég rakið gamalkunnan
þráð úr þjóðmálaumræðunni,
sem ég spinn ekki frekar á þessu
siðasta kvöldi ársins. Mörgum
finnst raunar nóg um, hve matar-
áhyggjur eru þungar i umræðum
manna á meðal. Það skiptir Is-
lendinga fleira máli en efnisleg
gæði.
Óneitanlega hefur falliö skuggi
á liðið ár af ýmiss konar alvarleg-
um afbrotum og vafasömum við-
skiptum, sem hafa verið, og eru, i
umfangsmikilli rannsókn. Menn
tala um siðferðilega upplausn og
spyrja um orsakir. Sá skortur á
siðgæðisvitund, sem er undirrót
þessara mála, á að minni hyggju
að nokkru upptök sin i þeirri
tizkutrú, að mannlegur þroski fel-
ist i þvi að láta allt eftir sér, veita
öllum tilfinningum og hvötum
útrás, án tillits til þess hverjar
þær eru og hvort þær horfa til
góðseða ills. Með þessari afsökun
gefa menn sig gjarnan á vald
hömlulausri neyzlu vimugjafa og
fikniefna.
Sú upplausn, sem vart hefur
orðið i þjóðfélaginu, stafar einnig
af annarri tizkustefnu sem kenn-
ir,að menn fái engu áorkað nema
með aðgangshörku, ofbeldishótun
eöa hreinni valdbeitingu.
Menn hafna löglegum leiðum,
vegna þess að þær séu of sein-
farnar, og brjóta leikreglur lýð-
ræðisins af þvi að tilgangurinn
helgi meðalið. Menn skortir þol-
gæði til þess að leggja liðsinni sitt
til að breyta og bæta lögin og flýta
ogeinfalda framkvæmd þeirra og
gripa þá til örþrifaráða.
En með þessu er lýðræðinu
sjálfu stefnt í háska. Ef menn
virða ekki lögin, brjóta þeir niður
réttarrikið. Þá kann eftirleikur-
inn að verða óvandaður og hitta
upphafsmennina sjálfa fyrir.
Æskufólki og lausung þess er
öðru fremur kennt um það, sem
miðurfer.Ener það rétt? Er ekki
nær að kenna fullorðna fólkinu
um það, sem aflaga hefur farið?
Er ekki ástæða til að lita i eigin
barm og kanna, hvaða uppeldi
unglingar fá i foreldrahúsum og i
skólunum?
Höfum við, fullorðna fólkið,
verið æskunni nauðsynleg fyrir-
mynd með þvi að leitast við að
lifa i samræmi við grundvallar-
atriði kristins siðgæðis? Höfum
við beitt okkur sem skyldi og
kennt æskunni þann sjálfsaga,
sem ábyrgð er samfara, þeirri
ábyrgð að vera maður?
Þessum spurningum er nauð-
synlegt að við svörum hvert og
eitt i verki, áður en óáran er kom-
in i siðu þjóðarinnar og háttu. Að
sjálfsögðu verðum við að tryggja
Framhald á bls. 19.