Tíminn - 20.09.1978, Blaðsíða 15

Miðvikudagur 20. september 1978
15
Kjarnorka í
leikhúsi
í Dramaten
í Stokk-
hólmi
• Meginþátturinn i allsherjarleikhúsi Dramaten er leikritið „Sjöunda spurningin” sem er e.k. „heim-
ildarverk”. Hér er leikarinn Mathias Henrikson I hlutverki Olofs Palme iyfirheyrslu.
Ef reyna ætti að lýsa
því sem fram fer í
Dramaten leikhúsinu í
Stokkhólmi um þessar
mundir með einu orði,
yrði það allsherjarleik-
hús. „Stormurinn" er
leikverkið kallað og
stormasamt er nú og
verður í leikhúsinu út
þennan mánuð. Frum-
sýningin var næst síðasta
föstudag.
Allt leikhúsið hefur verið tekið
undir og þvi breytt. Allir 350
starfsmennirnir taka virkan
þátt i sýningunni, en Stormur-
inn er árangur gifurlega mikils
hópstarfs þeirra undanfarið ár.
Húsinu hefur veriö breytt — að
utan sem innan. Framhliöin
hefur verið gerð að stórum sól-
spegli. Leiksvið , áhorfenda-
svæði og aðrar vistarverur eru
gjörnýttar á nýjan hátt.
Viðfangsefnið er kjarnorka.
Leikhússtjórin-leggur áherslu á,
að hér sé ekki um að ræða um-
ræöu i þágu ákveðinna skoðana,
en þó er hvergi að finna minnstu
visbendingu um að notkun
kjarnorku sé verjandi. t staðinn
er fjallað um samfélag i vist-
fræðilegu jafnvægi. Einn
þeirra, sem ber ábyrgð á
sýningunni, Jan öquist segir:
„Meginatriði verksins er
þetta: Hvaða möguleika hefur
einstaklingurinn á að hafa áhrif
á þróun málefnis, sem kemur
honum við? Þetta atriði setjum
við á oddinn þegar við fjöllum
um það mikilvæga viðfangsefni
kjarnorkuna.” Leikhússtjórinn
Jan Olof Strandberg bætir við:
„Þessi tilraun er tiltölulega litill
hluti sýningarinnar og við ger-
um okkur ekki vonir um að geta
veitt svar. Við viljum spyrja,
vekja umræður. Við getum litið
á þetta sem framlag hóps
skelfds en virks fólks, sem vill
fá aðrar skelfdar mannverur til
að fara að ihuga betur mikilvæg
mál eins og umhverfi, lif,
dauða. Það er ástæða til að taka
skelfda mannveru, sem spyr,
alvarlega.
Sýningartími lengdur um
tvær vikur
Griðarmikill áhugi var á sýn-
ingunni meðan hún var i undir-
búningi. Allir miðar á fyrstu tiu
sýningarnar — 7.400 talsins á
1.750 kr. hver — seldust upp á
fimm klukkutimum. Þess vegna
var ákveðið að lengja sýninga-
timann á þessu verki, sem er
það umfangsmesta sem unnið
hefur verið i Dramaten, um
tvær vikur. Til þess þurfti
mikla samningagerð þvi allt
starfsfólk leikhússins er með i
spilinu og sumt i allt öðru en sin-
um venjulegu störfum. Danska,
norska, finnska, þýska óg
sænska sjónvarpið tilkynntu
fyrirfram áform um að sjón-
varpa frá fyrirtæki þessu, og
fræðslufulltrúi leikhússins, Ber-
it Gullberg, fór i hringferð til
Osló, Helsinki og Kaupmanna-
hafnar til að kynna verkið.
Atta leikrit eru flutt i einu i
leikhúsinu, ásamt ýmsum
smærri atriðum og upplestrum.
Ahorfendum er skipt i hópa,
sem eru leiddir um leikhúsið
eftir átta mismunandi leiðum.
Allir sjá sem sagt ekki allt, en
allir sjá kjarnasýninguna, „Sjö-
undu spurninguna” eftir Carl
Johan Seth. Það leikrit er flutt á
aðalsviðinu og þar er öll starf-
semin dregin saman, en sýning-
in er rofin með flutningi styttri
verka, t.d. „Frankenstein”
þeirra Jans öquist og Lars
Forssell.
Líka i sjónvarpi
„Sjöunda spurningin” er
samtimis á sviði Folkteatret i
Gautaborg i annarri útgáfu og i
þriðju útgáfu kemur leikritið I
sænska sjónvarpinu, undir
stjórn höfundarins sjálfs, Carls
Johans Seth, i sérstakri sjón-
varpsgerð hans. Hún er áhrifa-
mikil og hefst á beinni útsend-
ingu úr þinghúsinu, en siðan
vikur sögunni til leikhússins. í
litla Klaraleikhúsinu, sem er i
þinghúsinu við Sergelstorg, er
jafnframt verið að sýna um-
ræðuverk um kjarnorku. Og
einmitt á þessum vikum mun
sænska rikisstjórnin taka
ákvörðun i kjarnorkumálum.
Margir spá þvi að þeirri
ákvöröun fylgi stjórnarkreppa.
Margir ráðherranna sænsku sáu
sýninguna.
Vitleysisleg og kitlandi
Þessi fjögurra tima sýning
hefst úti fyrir leikhúsinu. Þar
hefur verið reist markaðstorg
með tónlist, vindmyllum, ljósa-
spili og tjöldum.þar sem selt er
náttúrulega ræktað grænmeti.
Vinnupallar og stigar hafa verið
reistir fyrir framan húsið, eins
og hjá menningarhöllinni i
Paris, og eftir þeim er hægt að
komast upp á aðra hæð. Blaða-
maður sem fór að sjá sýninguna
lenti.i hóp E, og það er mikil-
vægt að muna i hvaða hópi mað-
ur er. Leiðsögumenn með labb-
rabbtæki og stór skilti leiða hóp-
ana frá einni sýningu til annarr-
ar og ferðinni lýkur á allt öðrum
stað i leikhúsinu en hún hófst. A
eftir er liðanin einna helst eins
og maður hefði lent i þvotta-
vindu. Maður er ruglaður i koll-
inum og margt kitlandi er að
meltast með manni, út kemur
hreinþveginn, næstum heila-
þveginn andstæðingur kjarn-
orku a.m.k. um sinn.
Það er ánægjulegt og hug-
myndaauðgandi að ganga um
þetta mikla hús leikaraskap-
arins sem nú i fyrsta sinn
keyrir allar vélar sinar á
fullu. Þá hugmynd geta leik-
hús notað sér við marg-
vislegustu viðfangsefni. Heildin
skal ekki metin fagurfræðilega,
né heldur leikhúslega. Henni er
ætlað að ná til siðferðiskenndar-
innar — og þaö er nánast veik-
leiki sýningarinnar, þvi fulltrú-
ar yfirvalda, tækninnar, visinda
og stjórnmála eru svo ýktir og
fráleitir i satiru sinni, að menn
geta naumast trúað þvi að slik-
ar persónur gæti náð kjöri sem
endurskoðendur iþróttafélags
fivað þá heldur meira. Engla-
vængir andstæðinga þeirra
stækka hinsvegar i sifellu jafn-
framt þvi sem skarpar gáfur
þeirra og ósviknar mannlegar
tilfinningar verða meiri.
,, Heimildarverk"
Við byrjum á þvi að sjá helm-
inginn af „Sjöundu spurning-
unni”, velleikið heimildarverk
um kjarnorku, sem er rofið af
markvissum köllum og innleggi
úr sal og hart er vegið að sænsk-
um sósialdemókrötum, einkum
þó Olof Palme. Ljóðræn og lit-
auðug innlegg með Harlekin,
Columbine og Pjerrot, sem
syngja og túlka vantraust á vis-
indum og sérfræðingum, fýlgja
með.
Ahrifamikiðer atriði, þar sem
þau þrjú túlka leikrit Brechts
um Galileo Galilei á nýjan hátt.
Hann viðurkennir að hafa selt
uppfinningu sina valdhöfum og
þvi verðskuldi hann ekki lengur
að heita visindamaður.
Samtimis er lesið upp bréf frá
ameriskum kjarnorkusér-
fræðingi sem sagði upp stöðu
sinni vegna ótta um öryggis-
mál.
Skyndilega opnast stóra
sviðið bókstaflega út á götu. Við
sjáum stórhýsið á móti yfir
þetta mikla svið. Nú er komið að
hinu sterka verki þeirra Lars
Forssell og Jan öquist,
„Frankenstein”. Sviðið verður
hvitara og hvitara, kalt og
dautt.
Öfreskjan Frankenstein eyðir
öllu lifi og verður siðast ein með
visindamanninum, sem skóp
hann úr dauða og eyðingu, Siðan
er komið að gönguferð. Farið er
framhjá veggspjaldasýningum,
bókasöfnum, búðum þar sem
selt er jurtate. t einu horni les
leikkona útdrátt úr ritum ölvu
Myrdal. t stiga stöðvar leikari
hópinn, og reynir í gervi
prófessors að mæla á móti rök-
semdafærslunni. Alls staðar
eru undarlegar eftirlikingar af
rannsóknastofum og vaxmyridir
af kjarnafjölskyldu með ótrú-
lega orkunotkun. Sýnd er hálf-
tima löng revia — hermenn,
visindamenn, pólitikusar á geð-
veikrahúsi, sem er fullt af leik-
föngum, gera áætlanir um
mannkynið og þriðju heims-
styrjöldina. Siðan koma þrjár
smástúlkur, sem eru að rifast
um hvort þær eigi að ýta á
kjarn'orkuhnappinn. Þeim
kemur saman um að gera það
ekki, en siðan koma þær af stað
ragnarökum fyrir mistök. Siðan
kemur Guð og nánustu sam-
starfsmenn hans og halda minn-
ingarræðu um horfið mannkyn
við mikla skemmtun.
Ruglingslegt
Svo endar maður aftur á stóra
sviðinu og sér „Sjöundu spurn-
inguna”. Leikritið leysist upp i
óspektir. „Ahorfendur” sjöundu
spurningarinnar taka völdin og
spurt er, en ekki svrrað: Getur
kjarnorkuveldi jaf’.framt verið
lýðveldi?
Þessi frásögn kann að virðast
ruglingsleg. Það er lika rugl-
andi, að visu öðruvisi, að snúast
i risaþvottavél. En það er lika
spennandi. Frásögnin er lika
einhliða, og verkefnið er ein-
hliða, en það vekur samt svo
margar spurningar og vanda-
mál, að það orkar á hugmyndir
áhorfandans um siðfræði.
Blaðamaðurinn kom i leikhúsið
meðmæltur notkun kjarnorku
og kom út sem slikur, en var
orðinn hræddur við kjarna-
kljúfa. Verulega hræddur.
Endursagt SJ

Hvað
ertu
að
segja?
Hvað ertu að segja? Ég trúi
þér nú bara varla, — gæti sá
sem á veggnum situr verið
að segja við þennan bros-
leita kunningja sinn, þegar
þeir hittust á Lækjartorgi á
dögunum.