Tíminn - 31.12.1978, Blaðsíða 13

12
Sunnudagur 31. desember 1978.
Sunnudagur 31. desember 1978.
13
Enn eru komin áramót. Vegferð ársins 1978
er að Ijúka. Síðasti dagur þess er runninn upp
og er brátt á enda. Þá er það kvatt: gengið úr
hlaði: horfið á braut og kemur aldrei aftur.
Dyrunum að baki þess er læst. Það er liðin tíð
og heyrir sögunni til. Atburðarás þess verður
eftir það í engu breytt. En minningin um það
vakir.
En um leiðog gamla áriðer kvatter nýju ári
heilsað. Dyr standa opnar og inn um þær
gengur gestur — árið 1979. Enginn veit hvaða
boðskap sá gestur hefur að flytja. En allt um
þaðer honum fagnað og hann boðinn velkom-
inn. Og hann gerir sig brátt heimakominn.
Nýja árið verður ekki lengi gestur. Áður en
varir er það orðið árið sem er að líða. Tíminn
stendur ekki eitt andartak í sömu sporum. Það
stöðvar enginn tímans þunga straum. Það er
staðreynd sem enginn ætti að gleyma.
Við áramót staldra menn gjarna við og líta
yfir farinn veg: reyna að átta sig á atburða -
rásinni/orsökum og afleiðingum: hvers vegna
þessi leið var valin en ekki einhver önnur:
hvort eitthvað hefði mátt betur fara: hvort
hér eða þar hafi ekki verið stigin víxlspor og
þá hvers vegna. Þannig mætti lengi telja. En
engu verður um þokað. Það sem gert hefur
verið verður aldrei sem ógert.
Jafnframt skyggnast menn fram á veginn:
reyna að gera sér grein fyrir hinu ókomna:
spá í það sem letrað verður á hið óskrifaða
blað: átta sig á því hvernig við skuli bregðast,
einsetja sér að gera eigi aftur sömu mistökin
og áður, o.s.frv. o.s.frv. Já, áramótin eru tími
góðra áforma og hollra heitstrenginga.
Það er stundum sagt, að sagan endurtaki
sig. Það er rangt. Sagan endurtekur sig aldrei
nákvæmlega. Framvindan verður aldrei aftur
nákvæmlega sú sama og áður. Samt má finna
margar hliðstæður og af reynslunni geta menn
lært og eiga að læra. Þess vegna er e.t.v. ekki
alveg gagnslaust að stjórnmálamenn rif ji upp
stjórnmálaviðburði liðins árs: reyni að brjóta
þá til mergjar: draga af þeim ályktanir:
reyna að vísa til vegar um ókunna stigu eftir
því sem þeir hafa getu eða köllun til.
Sé litiö yfir viöburöi liöins árs af pólitiskum sjónarhóli,
einkennist áriö ööru fremur af miklum pólitiskum
sviptingum. Þaö má trúlega kalla þaö ár hinna miklu póli-
tisku umskipta. Sumir vildu kannski heldur nefna það ár
hinna pólitfsku umskiptinga.
Tvennar kosningar — sveitarstjórnarkosningar og Al-
þingiskosningar — settu svip sinn á áriö.
1 báöum þessum kosningum lá strlöur straumur til fyrr-
verandi stjórnarandstööuflokka, Alþýöubandalags og Al-
þýöuflokks, og þó mun meir i Alþingiskosningunum. 1
sveitarstjórnarkosningunum voru stærstu tlöindin þau, aö
Sjálfstæöismenn misstu meirihluta sinn I borgarstjórn
Reykjavlkur, en borgin haföi veriö á þeirra valdi svo
lengi, sem elstu menn muna. Sllkt gæti reynst örlagaat-
buröur I Islenskum stjórnmálum, ef sigurvegararnir
kunna fótum sinum forráö. Úr því sker reynslan.
1 Alþingiskosningunum uröu enn meiri straumhvörf.
Stjórnarandstæöingar unnu stóran sigur. Stjórnar-
flokkarnir töpuöu. Sigur Alþýöuflokksins varö sérstaklega
mikill og athyglisveröur. Sá sigur .er mér og mörgum
öörum óskiljanlegur. Meö hverjum hætti var hann unn-
inn? Voru ekki starfsaöferöirnar byggöar á hinni gömlu
reglu, aö tilgangurinn helgi meöulin? Ég ætla ekki aö
þessu sinni aö fara nánar út I þá sálma. En þó vil ég segja
þaö aö sigur er stundum keyptur of dýru veröi.
Framsóknarflokkurinn galt mikið afhroö. Yfir þaö skal
engin fjööur dregin. Úrslitin komu okkur á óvart. Viö töld-
um okkur geta státaö af ýmsum góöum verkum, sem fyrr-
verandi rlkisstjórn beitti sér fyrir eöa átti sinn þátt I, svo
sem landhelgisútfærslu.byggöamálum, atvinnuöryggi og
nokkrum bata i efnahagsmálum, þótt þar væri vissulega
ekki náö settu marki. En þaö var ekki litiö á þessi verk.
Þau voru gleymd eöa talin úr sögunni svo aö ekki þyrfti um
þau lengur aö hugsa. En einu gildir, þó að viö sjálfir telj-
um niöurstööuna ranga og óveröskuldaöa. Þaö tjóar ekki
aö deila viö dómarann — I þessu falli kjósendur. Viö
verðum aö horfast I augu viö staöreyndir — ósigurinn.
Sjálfsagt má finna ýmsar skýringar á tapi flokksins ef
aöstæöur allar eru brotnar til mergjar. En allt um þaö
megum viö umfram allt ekki loka augunum fyrir sjálfra
okkar sök — sjálfra okkar veikleika og andvaraleysi.
Fyrir okkur er ekkert aö gera annaö en taka ósigrinum af
þeim manndómi, sem aldrei gefst upp, sem aldrei flýr af
hólmi og ekki biöst griöa. Aöeins eitt dugir og þaö er aö
gera betur næst. Viö þurfum aö taka starfsháttu okkar,
stefnu og skipulag til endurskoöunar. Þaö erum viö aö
gera. Viö munum sækja fram af kappi, en meö forsjá. Þá
veröur undanhaldi snúiö I sókn.
Viö skulum láta verkin tala.en viö skulum llka tala sjálf-
ir. Þaö eru þau nútímalegu vinnubrögö, sem tlmarnir
krefjast, þótt ekki séu þau öllum aö skapi.
Eftir kosningaúrslitin sagöi rlkisstjórnin af sér, svo sem
reyndar haföi þegar fyrir kosningar verló lýst yfir, hver
svo sem niðurstaöa kosninganna yröi. Slöan hófust
stjórnarmyndunartilraunir. Stóöu þær lengi. Reyndu allir
flokkar aö mynda stjórn. Loks var svo núverandi stjórn
mynduö á elleftu stundu undir forystu Framsóknarflokks-
ins. Er af þessu öllu mikil saga, en flestum I fersku minni
og hiröi ég eigi um aö rekja hana hér.
Núverandi rlkisstjórn hefur sett sér stefnuskrá. Sú
stefna hefur verið birt og kynnt öllum landsmönnum. Ég
geröi grein fyrir henni i stefnuræöu á Alþingi 19. október
s.l. Þar sagöi ég m.a.:
„Rikisstjórnin telur þaö höfuöverkefni sitt á næstunni
aö ráöa fram úr þeim mikla vanda sem viö blasir I at-
vinnu- og efnahagsmálum þjóöarinnar. Hún mun þvl ein-
beita sér aö þvl aö koma efnahagsmálum á traustan
grundvöll og tryggja efnahagslegt sjálfstæöi þjóöarinnar,
rekstrargrundvöll atvinnuveganna, fulla atvinnu og
treysta kaupmátt launa.
Rikisstjórnin mun leggja áherslu á aö draga markvisst
úr veröbólgunni meö þvl aö lækka verölag og tilkostnaö og
draga úr vlxlhækkunum verðlags og launa og halda
heildarumsvifum I þjóöarbúskapnum innan hæfilegra
marka. Hún mun leitast viö aö koma I veg fyrir auösöfnun
I skjóli veröbólgu.
Rikisstjórnin mun jafnframt vinna aö hagræöingu I
rikisrekstri og á sviöi atvinnuveganna, meö sparnaöi og
hagkvæmri ráöstöfun fjármagns.
Rlkisstjórnin mun vinna aö félagslegum umbótum. Hún
mun leitast viö aö jafna lifskjör, auka félagslegt réttlæti
og uppræta spillingu.misrétti og forréttindi.
Hér eru meginatriöi stjórnarsamstarfsins dregin saman
i hnotskurn. Siöan er svo gerö grein fyrir þvi.hvernig
ætlunin er ab ná þessum markmiöum, og er þá fyrst vikið
aö sjálfri forsendu stjórnarsamstarfsins, þ.e. samstarfinu
viö aöila vinnumarkaðarins. Segir um þaö svo:
Rlkisstjórnin leggur áherslu á aö komið veröi á traustu
samstarfi fulltrúa launþega, atvinnurekenda og rikis-
valdsins sem miöi m.a. aö þvi að treysta kaupmátt launa-
tekna.jafna lífskjör og tryggja vinnufriö.
Unniö veröi aö gerö þjóöhags- og framkvæmdaáætlun-
ar, sem marki m.a. stefnu I atvinnuþróun, fjárfestingu,
tekjuskiptingu og kjaramálum. Jafnframt veröi mörkuö
stefna um hjöðnun verðbólgu I áföngum og ráöstafanir
ákveönar sem nauðsynlegar eru I þvl skyni,m.a. endur-
skoöun á vlsitölukerfinu, aðgeröir I skattamálum og ný
stefna i fjárfestingar- og lánamálum.”
Aö sjálfsögöu hafa rlkisstjórnir áöur haft þaö á stefnu-
skrá sinni aö leita eftir samstarfi viö aöila vinnu-
markaöarins og hafa við þá samráö. Samt held ég aö
segja megi aö hér sé fariö inn á nýja braut.
1 fyrsta lagi er lagður meiri þungi á þetta atriði en
nokkru sinni fyrr, þar sem þaö er beinlinis gert aö for-
sendu stjórnarsamstarfsins. 1 annan staö hefur stjórnin
eigi hér látiö sitja viö oröin tóm. Hún lét þaö veröa sitt
fyrsta verk aö koma formlegri skipan á þetta samráö viö
aöila vinnumarkaðarins, og það er fyrst eftir aö sllkt sam-
ráö haföi átt sér staö, aö sett voru bráöabirgðalögin um
kjaramál frá 8. september s.l. Reyndar má segja, aö til
þessa samráös hafi verið stofnaö þegar áður en stjórnin
var mynduö/Og þá alveg sérstaklega viö helstu launþega-
samtökin. Var einmitt með þeim hætti lagður grundvöllur
aö ýmsum efnisatriðum stjórnarsáttmálans.
Reynslan ein fær úr þvl skoriö,hvernig til tekst um þetta
samráö, og hvort þaö ber tilætlaðan árangur. Ég verö aö
segja, aö mér finnst mörg launþegasamtök hafa tekiö
ráöstöfunum rlkisstjórnarinnar meö velvilja og skilningi.
Ég skal þó fúslega játa, aö samráðiö er enn ekki komiö I
nægilega fastan farveg og hefur ekki náö til nægilega
margra. Samráö af þessu tagi kostar mikla vinnu og þaö
er sýnilegt aö þvi veröur á næstunni aö finna aö einhverju
leyti nýtt form, ef unnt á aö vera aö framkvæma þaö svo
sem ætlunin er. Vitnisburð til handa samstarfsflokkunum
læt ég biöa betri tlma og þangað til viö meiri reynslu er að
styöjast.
Þau bráöabirgöaúrræði sem rlkisstjórnin hlaut aö gripa
til og nefnd eru i samstarfsyfirlýsingu flokkanna.bráöa-
birgöaaögeröir, hafa þegar öll komiö til framkvæmda. En
markmiöiö var og er aö taka upp gerbreytta stefnu I efna-
hagsmálum. Tilveruréttur rlkisstjórnarinnar I fram-
tiöinni byggist beinlinis á þvi aö henni takist aö hrinda
slikri stefnu I framkvæmd.Mig langar að vitna aftur til
stefnuræöunnar, þar sem þessum framtiöarmarkmiöum
voru gerð skil. Þar sagöi svo:
„1 þvl skyni aö koma efnahagsllfi þjóðarinnar á traust-
an grundvöll, leggur rlkisstjórnin áherslu á breytta stefnu
I efnahagsmálum. Þvi mun hún beita sér fyrir eftirgreind-
um aögerðum:
I samráði viö aðila vinnumarkaöarins veröi gerö áætlun
um hjöönun verðbólgunnar I ákveönum áföngum.
Skipa skal nefnd fulltrúa launþega, atvinnurekenda og
rikisvalds til endurskoöunar á viömiöun launa viö vlsitölu.
Lögö verði rik áhersla á aö niðurstöður liggi sem fyrst
fyrir.
Stefnt veröi aö jöfnun tekju- og eignaskiptingar, m.a.
meö því aö draga úr hækkun hærri launa og meö verö-
bólguskatti.
Stefnt veröi aö jöfnuöi I viöskiptum viö útlönd á árinu
1979 og dregið úr erlendum lántökum.
Mörkuö veröi gjörbreytt fjárfestingarstefna. Meö sam-
ræmdum aögeröum veröi fjárfestingu beint I tæknibúnaö.
endurskipulagningu og hagræöingu I þjóöfélagslega arö-
bærum atvinnurekstri. Fjárfesting I landinu veröi sett
undir stjórn,sem marki heildarstefnu I fjárfestingu og
setji samræmdar lánareglur fyrir fjárfestingasjóöina I
samráöi viö rlkisstjórnina.
Dregiö veröi úr fjárfestingu á árinu 1979 og heildarfjár-
munamyndun veröi ákveðin takmörk sett.
Aöhald I rlkisbúskap veröi stóraukiö og áhersla lögö á
jafnvægi I rikisfjármálum.
Rikisstjórnin mun leita samkomulags viö samtök
launafólks um skipan launamála fram til 1. desember 1979
á þeim grundvelli.aö samningarnir frá 1977 veröi fram-
lengdir til þess tlma, án breytinga á grunnkaupi. í þvl
sambandi er rikisstjórnin reiöubúin til aö taka samnings-
réttarmál opinberra starfsmanna til endurskoöunar,
þannig aö felld veröi niöur ákvæöi um timalengd samn-
inga og kjaranefnd.
Dregiö veröi úr veröþenslu meö þvl aö takmarka útlán
og peningamagn I umferö.
Niöurgreiöslu og niöurfærslu verölags veröi áfram
haldiö 1979 meö svipuöum hætti og áformað er I fyrstu aö-
geröum 1978.
Lögö veröi áhersla á aö halda ströngu verölagseftirliti
Olafur Jóhannesson forsætisráðherra:
Við áramót
1978-1979
og aö verölagsyfirvöld fylgist meö verölagi nauösynja I
viöskiptalöndum til samanburöar. Leitaö veröi nýrra
leiöa til þess aö lækka verðlag I landinu. Sérstaklega veröi
stranglega hamlaö gegn veröhækkunum á opinberri þjón-
utu og slikum aðilum gert aö endurskipuleggja rekstur
sinn með tilliti til þess. Gildistöku 8. gr. nýrrar verölags-
löggjafar veröi frestaö.
Skipulag og rekstur innflutningsverslunarinnar veröi
tekiö til rækilegrar rannsóknar. Stefnt veröi aö sem hag-
kvæmustum innflutningi á mikilvægum vörutegundum,
m.a. meö útboðum. Úttekt veröi gerö á rekstri skipa-
félaga I þvl skyni aö lækka flutningskostnaö og þar meö
almennt vöruverð i landinu.
Fulltrúum neytendasamtaka og samtaka launafólks I
veröi gert kleift aö hafa eftirlit meö framkvæmd verölags-
mála og veita upplýsingar um lægsta. verö á helstu
nauösynjavöru á hverjum tlma.
Veröjöfnunarsjóður fiskiönaöarins veröi efldur til aö
vinna gegn sveiflum I sjávarútvegi.
Skattaeftirlit veröi hert og ströng viöurlög sett gegn
skattsvikum. Eldri tekjuskattslögum veröi breytt meö
hliösjón af álagningu skatta á næsta ári og nýafgreidd
tekjuskattslög tekin til endurskoöunar.
Sérstakar ráöstafanir veröi geröar til aö koma I veg
fyrir aö einkaneysla sé færö á reikning fyrirtækja”.
Nokkur meginatriöi þessarar framtíöar-efnahagsstefnu
eru nánar útlistuö og undirstrikuð I athugasemdum þeim,
er fylgdu frumvarpi til laga um timabundnar ráöstafanir
til viönáms gegn veröbólgu en þau lög öðluðust gildi um
siöustu mánaöamót.
Þau meginatriöi sem þar er lögö áhersla á eru þessi:
1.
Stefnt veröi aö þvi I samráöi viö aðila vinnumarkaðar-
ins að verðlags- og peningalaunahækkanir 1. mars n.k.
veröi ekki meiri en 5 af hundraði.
2.
Leitast veröi viö aö ná svipuðum markmiöum fyrir önn-
ur kaupgjaldsbreytingatlmabil á árinu 1979, þannig aö
veröbólga náist niöur fyrir 30 af hundraöi I lok ársins.
3.
Vfsitölu viömiöun launa veröi breytt fyrir 1. mars n.k.
aö höföu samráöi viö fjölmennustu heildarsamtök
launafólks. Meöal annars verði athuguö viömiöun viö viö-
skiptakjör og fleira.
4.
Heildarfjárfesting á árinu 1979 veröi ekki umfram 24-25
af hundraöi brúttóframleiöslunnar.
Eftir áramótin veröur rikisstjórnin aö einbeita sér aö
þvl aö hrinda þessum stefnuatriðum, og reyndar ýmsum
öðrum, I framkvæmd, aö sjálfsögöu aö höföu samráöi viö
aöila vinnumarkaöarins. Aö þvi þarf aö vinda bráöan bug.
En þó verður um leiö aö sýna þolinmæöi. Vel má hafa I
huga þaö, er hinir fornu Rómverjar sögöu: „sat cito, si sat
bene”, þ.e. nógu fljótt sækist, ef nógu vel sækist.
Verðbólgan I vlöasta skilningi er aöalviöfangsefni þess-
arar stjórnar. Framtlö hennar ræöst af þvl, hvort henni
tekst aö ná þeim tökum á vandamáli, sem aö er stefnt.
Auövitaö þýöir ekki aö loka augunum fyrir þvl, aö utanaö-
komandi atvik geta sett strik I reikninginn.
I áramótahugleiöingum þykir trúlega viöeiga,aö minnst
sé á annaö en efnahagsmál. Skal þaö gert. En sannleikur-
inn er sá, aö flestir eru svo uppþembdir af veröbólgu, aö
þeir geta hvorki um annaö rætt né ritaö. Verðbólgan er
fordæmd af flestum eöa öllum, a.m.k. I oröi. Margar
meinsemdir þjóöllfsins eru taldar eiga rætur aö rekja til
hennar, svo sem brenglaö siöferöismat, fjármálalegt
misferli, margskonar misrétti, ýmiss konar spákaup-
mennska, ringulreiö i þjóöarbúskapnum, gengislækkanir
æ ofan I æ, o.s.frv. o.s.frv. Allt er þetta satt og rétt, og sfst
má úr þessu litiö gera. En hinu má heldur ekki gleyma, aö
veröbólgan er ekki ný af nálinni. Veröbólgudraugur hefur
oft og lengi fylgt þessari þjóö. Hann hefur þó verið mis-
jafnlega umsvifamikill á ýirisum skeiöum sögunnar. Þaö
er svo sem engin málsvörn fyrir veröbólguæöi nútlöar.
En veröbólguflóöiö má ekki veröa til þess, aö viö gleym-
um því, aö viö ýmis önnur vandamál er aö fást. Og þaö er
sannarlega ástæöa til aö minnast á ýmis sllk þjóðfélagsleg
vandamál, þótt e.t.v. veröi ekki talin til stjórnmála I
venjulegum skilningi.
Lifsþægindakapphlaupiö gengur úr hófi. Þaö skapar
rangsnúiö gildismat, þrýstir á um hverskonar kröfugerö,
veldur streitu og taugaveiklun og ýmsum öörum „menn-
ingarsjúkdómum”. Þaöhefur Iför meö sér óhóf i lifnaöar-
háttum. Þvl fylgir engin sæla, heldur sívaxandi áhyggjur.
Alltaf þarf meira og meira til að fullnægja kröfunum og
imynduöum þörfum. Þaö er I sjálfu sér rangnefni aö tala
um „lifsþægindi” I þessu sambandi. Þaö er ekki um neina
lifsfyllingu aö ræöa. Þaö er i raun réttri munaðargræögi.
Oft er þaö svo, aö þetta kapphlaup á rætur aö rekja til
samkeppni viö nágranna, vinnufélaga og kunningja. Menn
vilja halda til jafns viö þá i lífsháttum og eyöslu, hvaö sem
efni og geta leyfa. Auövitaö er þetta oft sýndarmennska af
versta tagi. Þetta óseöjandi hungur I gæöi, sem mölur og
ryö fá grandaö, viröist fylgikvilli gnægtaþjóöfélagsins.
Það er ekki síöur orsök veröbólgu en afleiðing hennar.
Þetta kapphlaup er, eins og prédikarinn oröar þaö: „hé-
gómi og eftirsókn eftir vindi”. Um þennan þjóöllfsvanda
gnægtaþjóöfélagsins mætti skrifa langan pistil, en ég
nefni hann aðeins I framhjáhlaupi. En hann getur oröiö
mönnum veröugt umhugsunarefni á komandi ári. Ég held
aö gnægtaþjóöfélagiö sé i þessu efni komiö á villigötur.
Þar er kompássskekkja, sem þarf aö leiörétta.
Ég vil nefna hér annað vandamál, sem mér stendur
stuggur af. Þaö er óhóflegur drykkjuskapur þjóöarinnar.
Þar þarf meira hóf aö komast á. Annars erum viö á leiö I
hreina villimennsku. Ég held, aö um þaö hljóti flestir
hugsandi menn aö vera sammála, hvort sem þeir eru
bindindismenn eöa ekki.
Hvort skyldu nú fleiri svokölluö auögunarbrot eiga ræt-
ur aö rekja til veröbólgu eöa drykkjuskapar? Ég er ekki I
vafa um svariö. Og hvaö er um öll slysin og voöaverkin,
sem stafa af ofdrykkju, og tjóniö, sem af þeim hlýst, bæöi
á heilbrigöi og fjármunum? Og ekki má gleyma öllum
drykkjusjúklingunum. Eftirfarandi hjálpar- og lækninga-
ráöstafanir eru góöra gjalda veröar, en fyrirfa’randi aö-
geröir eru betri.
Ég veit, aö þaö eru mörg samtök, sem berjast gegn
þessu böli, t.d. allsherjarsamtök eins og Landssambandiö
gegn áfengisbölinu, að ógleymdri sjálfri góötemplara-
reglunni. Þaö eru farnar herferöir gegn ýmsum ósóma.
Mér finnst full þörf á aö hefja herferö gegn ofdrykkju og
tiskudrykkju. Nauösyn þeirrar herferöar er brýnni en
margra annarra. Menn þurfa aö sjá hluti og stærðir I réttu
ljósi. Ég ætla ekki aö hafa um þetta alvörumál fleiri orö,
en hér þarf aö stinga viö fótum.
Eitt er þaö umhugsunarefni, sem oft sækir á hugann,
ekki hvaö slst þegar staldraö er viö um áramót. Þaö er sú
spurning, hvort velferöarþjóöfélag okkar ali upp mann-
dómsmenn, sem vilja bjarga sér sjálfir, sem gera fyrst
kröfur til sjálfra sin en ekki annarra.
Eða elur vélferöarþjóöfélag okkar fyrst og fremst upp
dekurbörn, sem sl og æ gera kröfur til samfélagsins? Elur
þaö upp einstaklinga, sem ætlast til þess, aö samfélagiö
veiti þeim fóstur frá vöggu til grafar? Þessar spurningar
eru áleitnar og ekki aö tilefnislausu. En ekki er vert aö
vera meö neinar fullyröingar aö órannsökuöu máli. En á
komandi ári þyrfti aö gera úttekt á ýmiskonar opinberri
þjónustu, og þá ekki hvaö slst á skóla- og kennslumálum.
Til þeirra mála og ýmissa annarra málaflokka ermiklu
kostaö af opinberu fé. Þaö er þvi eölilegt, aö rækilega sé
kannaö, hvernig þessu fé samfélagsins sé variö, og hver
sé árangur starfseminnar, bæöi fyrir einstaklinginn og
þjóöfélagiö. En auövitaö er uppeldi og kennsla ekki ein-
göngu I höndum skóla. Hér fara heimilin enn meö mikiö
hlutverk, sem betur fer. Hvernig rækja þau sitt hlutverk I
velferðarþjóöfélaginu? Þaö er sannarlega spurning, sem
ástæöa er til aö rannsaka. Og I þessu sambandi má einnig
spyrja um þátt kirkjunnar. Er hún þaö lifandi afl 1 þjóöllf-
inu, sem þörf er á? Allstaðar takast á jákvæö og neikvæö
öfl. Þaö eru jákvæöu öflin, sem þurfa að sigra. Þvf mega
menn hvergi liggja á liöi slnu þeim til stuönings.
Ég minni hér aö lokum á tvö mál eöa málaflokka, sem
framtlö þjóöarinnar veltur mjög á, aö farsællega sé til
lykta ráðiö. Þaö eru annars vegar landverndar- og land-
nýtingarmál, og hins vegar vernd fiskimiöanna og hag-
nýting þeirra. A hvorugu sviöinu má stunda rányrkju. A
báöum sviöum þarf aö koma viö skynsamlegri hagnýtingu
og hagræðingu, þannig aö sem bestur afrakstur fáist meö
sem minnstum tilkostnaöi. Ég læt nægja aö leggja áherslu
á þessi málefni, sem flestum öörum eru mikilvægari fyrir
hagsæld þjóöarinnar. Þaö þýöir ekki þaö, aö ég gleymi
iðnaöi, verslun og samgöngum. En hér yröi of langt mál
aö gera grein fyrir hugleiöingum minum um þær atvinnu-
greinar. Orölengi ekki frekar um þann þátt.
Liöiö ár hefur minnt á, hve hagur okkar íslendinga, sem
þurfum mikiö aö flytja út og margt nauösynja til annarra
aö sækja, er háöur viöskiptaaöstæöum á heimsmarkaöi,
sem viö fáum. ekki ráðiö.
Framundan er veruleg hækkun á verði ollu, sem siöan
færistyfir á allan varning, sem hefur tekiö á sig ollukostn-
aö. Vert er aö gefa þvl gaum, af hveriu hækkun olluverös
um hartnær sjöunda hluta einkum stafar. Þar kemur bæöi
til framleiöslutap vegna uppnáms I einu oliulandi og verö-
bólga I iönrlkjum, þar sem olluframleiöendur kaupa
varning fyrir mestan hluta tekna sinna. Svo dreifast áhrif-
in af þessum atvikum um heimsbyggöina, og þar fer Is-
land ekki varhluta. Aöur en ákvörðun olíurikja um verö-
hækkun kom til, höföu viöskiptakjör gagnvart umheimin-
um raskast okkur I óhag vegna gengisbreytinga banda-
riska dollarans og helstu evrópskra gjaldmiöla innbyröis
Báöar aöalbreytingarnar, sem áriö lætur eftir sig á meg-
inþáttum heimsviöskipta, oliuveröhækkunin og gengissig
dollarans, rýra viðskiptakjör lslands og auka á vanda,
sem þykja má nógur fyrir.
1 alþjóöamálum geröust þau stórtiöindi á slöustu vikum
ársins, aö Bandarlkin og Klna uröu ásátt um aö koma
sambúö sinni I eölilegt horf, hartnær þrem áratugum eftir
aö samband rofnaöi milli þessara helstu velda viö Kyrra-
haf. Fyrr á árinu höföu Klna og Japan gert meö sér friöar-
samning. Báöir stuöla þessir atburöir aö fastari skipan
mála á Kyrrahafssvæöinu en áöur rlkti. Slikt skiptir máli,
þegar ekki veröur annaö séö en aö til enn eins ófriöar
dragi I Suöaustur-Asiu.
A Noröur-Atlantshafssvæöinu er leitast viö aö finna
slökunarstefnu I afstööu Atlantshafsbandalagsins og
Varsjárbandalagsins hvors til annars, en meö litlum sýni-
legum árangri til þessa, nema helst I viöræöum Banda-
rikjanna og Sovétrlkjanna um hömlur á framleiöslu á og
nýjungum I smiöi gereyöingarvopna. Þótt þar sé frekar
um aö ræöa viöleitni stórveldanna til aö létta af sér byröi
hernaöarútgjalda en grundvallarbreytingu á viöhorfi
þeirra hvors til annars, er þaö vissulega vlsir I þá áttina ef
árangur veröur af viðræöum, sem nú eru á úrslitastigi.
Vel sést af reynslunni I friöarviöræöum Egyptalands og
tsraels, hve torvelt er aö yfirstlga á skömmum tlma rót-
gróna tortryggniog fornan fjandskap I skiptum rlkja, þótt
bæöi ásetningur og rlkir hagsmunir reki á eftir sáttum.
Þar hefur á slðustu stundu komiö afturkippur I friöargerö,
sem vel virtist á veg komin.
Fagnaöarefni er þaö öllum, sem lýðræöi unna, aö Spánn
hefur fengiö lýöræöislega stjórnarskrá og skipar sér i hóp
Evrópuþjóða, sem búa viö lýöfrelsi. Standa öll efni til, aö
þar með sé fasismi úr sögunni I evrópskum stjórnarhátt-
um.
Skipan fiskveiöa á miöum nágrannaríkja Islands hefur
áhrif á markaösskilyrði fyrir islenska framleiöslu. Er þvl
ástæöa til aö vel sé af okkar hálfu fylgst meö þvl, sem þar
vindur fram. En viö bætist, aö eftir þaö, sem á undan er
gengiö, mun mörgum Islendingi finnast kaldhæöni örlag-
anna vera aö verki, þegar Bretar eru komnir i þá stööu aö
baka sér ámæli meginlandsþjóöa I Efnahagsbandalaginu
fyrir að vilja tryggja fiskimönnum frá Bretlandi ótvlræö-
an forgangsrétt til aö veiöa á miöunum umhverfis eyju
sina.
Viöræöur Norömanna viö Efnahagsbandalagiö annars
vegar og Sovétrikin hins vegar um veiðisvæöi og aflamörk
eru enn óútkljáöar og ekkiauövelt fyrir þá, sem álengdar
standa, aö eygja þar samkomulagsgrundvöll. Norsk
stjórnvöld hafa vlsaö á bug kröfum hagsmunaaöila um aö
taka fiskveiöilögsögu umhverfis Jan Mayen á dagskrá, en
aö þvi kemur fyrr eða siöar, aö þar þarf aö gæta
Islenskra hagsmuna.
Tvö eru þau orö, sem oft hafa heyrst á liðnu
ári. Það eru orðin kröfur og mótmæli. Hver
kannast ekki við setningar eins og þessar: fé-
lagið gerir kröfur um, fundurinn krefst,
stjórnin mótmælir o.s.frv. Aftur á móti hafa
orð eins og t.d. þakkir og fögnuður verið fátíð-
ari. Það heyrir fremur til undantekninga að
heyra eða sjá setningar eins og t.d. fundurinn
fagnar, stjórnin þakkar o.s.frv. Þó höfum við,
ef að er gáð, sitthvað að þakka og sitthvað til
að lýsa ánægju yfir.
Það er of algengt, að litið sé á mál frá
þrengsta hagsmunasjónarmiði einstaklings,
félags eða stéttar. Það er minna horft á
almannahagsmuni — á hagsmuni heildarinn-
ar, samfélagsins alls. Þó eru hagsmunir sam-
félagsins alls hagsmunir okkar allra. Á þessu
sviði þyrfti að verða breyting á komandi ári.
Það væri mikil framför, ef breyting yrði á
þessum viðhorfum, og menn gætu staðið
saman um mál, er horfa til heilla fyrir heild-
ina„ í stað þess að láta stjórnast af sundur-
lyndi, þrætugirni og óbilgjarnri flokkshyggju.
Ég held að stefna núverandi ríkisstjórnar
horfi til réttrar áttar, ef stjórnarflokkarnir
bera gæfu til að standa saman, ef unnt reynist
að hrinda stefnuskránni í framkvæmd að
höfðu samráði við samtök launþega og vinnu-
veitendur. Að sjálfsögðu er óhjákvæmilegt, að
árekstrar eigi sér af og til stað á milli ríkis-
stjórnarflokkanna, sem hafa ólík sjónarmið á
ýmsum málum. Miklu varðar, að þessum
samstarfsflokkum takist að jafna ágreining
og samræma sjónarmið sín. Þeir þurfa að
setja þjóðarheill ofar flokkshyggju og lltil-
mótlegri viðleitni til að afla sér einhverra
atkvæða á kostnað samstarfsflokkanna.
Áuðnist þeim að sameina kraftana og vinna í
einingu að settum markmiðum, má vænta
góðs af samstarfinu. Reynslan ein fær úr því
skorið, hver framvindan verður á komandi
ári. Vonandi getum við að því liðnu svarað ját-
andi hinni gamalkunnu spurningu: „Höfum
við gengið til góðs götuna fram eftir veg".
Ég lýk svo þessu spjalli með því að þakka
Framsóknarmönnum fyrir samstarfið á liðnu
ári.
Landsmönnum öllum óska ég árs og friðar á
komandi ári.
ö£i/vii