Tíminn - 19.10.1979, Blaðsíða 9

Föstudagur 19. október 1979
9
Rít um Snorra og Jón forseta
á dagskrá hjá Sögufélagínu
Rætt við Einar Laxness,
forseta Sögufélagsins,
um félagsstarfið að
fornu og nýju
AM — 1 kjallara hússins aö
Garöastræti 13 b er Sögufélag til
húsa. Inngangurinn er þö frá
Fischersundi og þegar inn kem-
ur er komiö f verslun féiagsins,
en inn af henni er svo fundarsal-
ur stjórnar og velunnara, sem
þarna eru tföir gestir. Þeir eru
auk nafntogaöra sagnfræöinga
þjóöarinnar stúdentar i sögu viö
Háskólann og svo fólk, sem býr
yfir veikleika gagnvart sögu-
legu efni, án fyrirætlana um
diplóm i greininni.
Þaö félag sem starfar f þess-
um lágreistu húsakynum státar
af viröulegri aldri en flest önnur
Islensk félög, þvl þaö er stofnaö
áriö 1902 og þaö hefur forseta,
eins og Alþingiö. Forseti Sögu-
félags nú er Einar Laxness og i
fyrradag mæltum viö okkur mót
viö hann I Fischersundinu, til
þess aö ræöa um starf þess og
útgáfu. Starfsmaöur Sögu-
félagsins, Ragnheiöur Þorláks-
dóttir, átti sinn hlut i þessu viö-
tali, þótt viö látum Einar tala
fyrir bæöi, I trausti þess aö þau
fyrirgefi okkur þaö, enda von-
andi engin hætta á aö þau séu
ekki á einu máli um þaö, sem i
þessu rabbi kom fram
Hvert var tilefni aö stofnun
sögufélagsins?
,,Nú, félagiö er stofnaö 1902, I
mars þaö ár, og ætlunin var aö
þaö gæfi út bækur og heimilda-
rit um sögu Islands, einkum
eftir siöaskipti. Þetta timabil
má segja aö hafi veriö vanrækt
til þess tíma, en Bókmennta-
félagiö helgaöi sig einkum forn-
öldinni og miööldunum. Félagiö
hefur svo gefiö út fjölda heim-
ildarita frá þessum tima og
stærsta verkiö er Alþingisbækur
Islands, sem hafa aö geyma
skýrslu um þaö sem á Alþingi
geröist eftir siöaskipti, þegar
fariö var aö rita þaö niöur, en
þaö var á 17. öld. Þessi útgáfa
hófst skömmu eftir aö félagiö
var stofnaö og er henni ekki lok-
iö enn. Nú eru komin 14 bindi og
llklega eru tvö eftir. Þessi tvö
eiga aö brúa biliö frá 1765 til
1800, þegar Alþingi er lagt
niöur. Þessi útgáfa er kostuö af
Alþingi nú hin siöari ár.
Hvernig seljast sllkar bækur?
„Akveöinn hópur manna
kaupir þetta, en þetta eru frum-
heimildir og þeir sem alvöru
fræöimennsku stunda, leggja
sig eftir aö eignast sllkar bækur.
Salan gerist þó ekki nema á
löngum tima og óneitanlega
mætti salan ganga betur I
hvert sinn sem nýtt bindi kem
ur út. Veröiö veröur ekki sagt aö
sé hátt, þvi þær niu bækur sem
fáanlegar eru og viö höfum nú
látiö binda i smekklegt band,
kosta ekki nema f jörutíu þúsund
krónur.
Svipuöu máli gegnir um
Landsyfirréttar- og Hæsta-
réttardóma frá 1802 til 1873, aö
þaö eru ekki dýrar bækur. Af
þeim eru komin út niu bindi, en
tvö eftir, eins og af Alþingisbók-
unum. Fjögur hin fyrstu eru
uppseld.
Auk þessara tveggja stóru
verka höfum viö gefiö út fjölda
annarra rita bæöi stór og smá.
Þar á meöal má telja Biskupa
sögur og Skólameistarasögur,
Ævisögu séra Jóns Steingrims-
sonar, sem hér var gefin út
upphaflega, moröbréfabækl-
inga Guöbrands biskups Þor-
lákssonar, bók um galdur og
galdramál á tslandi, bók um
Tyrkjarániö og Þjóösögur Jóns
Arnasonar, sem á sínum tlma
voru gefnar út I tveimur bind-
um. Félagsmönnum I Sögu-
félaginu fjölgaöi mikiö, þegar
þjóösögurnar komu út, en frum-
útgáfan var þá uppseld fyrir
löngu.
Þiö hafiö haldiö úti timariti
lengst af?
Okkar fyrsta timarit kom út á
árunum frá 1918 og til 1950, en
þaö var Blanda. Þetta var rit
sem geymdi ýmsar stuttar
greinar og ritgeröir um marg-
vísleg efni og þegar útgáfu þess
var hætt, var byrjaö aö gefa út
timaritiö Sögu. Saga hefur veriö
ársrit og hefur komiö út nær
samfellt frá 1950. Hún má segja
aö hafi veriö kjarni okkar út-
gáfustarfs og þeir sem kaupa
ritiö hafa veriö taldir félagar
Sögufélagsins og geta valiö
aörar bækur eftir þvl sem þeim
sýnist.
Hve margir eru félagsmenn i
Sögufélaginu?
„Þeir munu vera um 1200 nú.
Þetta er nokkru meiri fjöldi en
þegar félagatala komst áöur
hæst, þegar þjóösögurnar komu
út, en þær komu út I heftum á
árunum 1925 til 1939. Auövitaö
þyrftu félagar aö vera fleiri, þvl
þetta er harla veikur grundvöll-
ur, aö hafa ekki aö minnsta
kosti 1500 til 2000 manns i félag-
inu. Viö höfum veitt þvl athygli
aö þegar litiö er yfir félaga-
skrána, viröist vanta menn úr
heilum sýslum. Okkur vantar
augljóslega góöa umboösmenn
úti I strjálbýlinu, sem vilja
kynna félagiö þar og taka aö sér
útbreiöslu og viö viljum nota
tækifæriö til þess aö auglýsa
þessu viötali eftir slikum
mönnum.
Nú er langt frá þvi aö upp séu
taldar þær bækur, sem félagiö
hefur gefiö út?
„Já, þaö er langt frá þvi. A
siöustu árum hafa komiö út rit
sem vert er aö vekja athygli á
og þar á meöal er saga
Ragnheiöur Þorláksdóttir og Einar Laxness f verslun Sögufélags. Vtgáía þess á vönduöum og
mikilsháttar bókum um sagnfræöi heföi veriö óframkvæmanleg, án áhuga og eiju hinna mörgu vina
þess.
Stjórnarráösins, I tveim bind-
um, sem kom út fyrir tlu árum
og má teljast undirstööurit I
sögu 20. aldar. Þetta er jafn-
framt mjög vandaö og fallegt
rit, sem viö höfum hér á boöstól-
um. 1975 gáfum viö út mjög
merkt verk eftir Jón Steffensen
sem heitir Menning og mein-
semdir og fjallar um sjúkdóma
og plágur hér á landi.
Enn má nefna Safn til sögu
Reykjavikur, en þaö rit er gefiö
út i samvinnu viö Reykjavlkur-
borg og eru komin út fjögur
bindi þegar, þaö slöasta,
Reykjavlk miöstöö þjóölifs,
kom út I fyrra. Þá er aö nefna
Islenska miöaldasögu eftir
Björn Þorsteinsson, sem m.a. er
notuö i skólum, þótt hér sé fyrst
og fremst um aö ræöa almennt
fræöirit um Islandssöguna
fram til siöaskipta. Þá má ekki
láta hjá liða aö nefna Grænland
I miöaldaritum eftir ólaf Hall-
dórsson, en þessar bækur komu
út á sl. vetri. Auk miöaldasög-
unnar höfum viö gefiö út tvö
önnur rit eftir Björn Þorsteins-
son, Tiu þorskastrlö og rit-
geröasafn I tilefni af sextugsaf-
mæli hans á s.l. ári.
Hafa aöferöir og markmiö
Sögufélagsins tekiö breytingum
meö tfmanum?
„A aöalfundi okkar I vor voru
samþykkt ný lög fyrir félagiö,
þar sem þau eldri frá 1919 voru
oröin úrelt. Þá má segja aö
nokkur breyting hafi veriö gerö
I samræmi viö útgáfustarfsemi
undanfarinna ára, þannig, aö
útgáfan er nú ekki eingöngu
bundin viö timabiliö eftir siöa-
skiptin. I fyrstu grein segir til
dæmis á þessa leiö:
Stjórnarmenn úr Sögufélagi og Fræöafélagi f Kaupmannahöfn.
Forseti Fræöaféiagsins, Jón Helgason, prófessor, situr hér hjá
Einari Laxness. Standandi frá vinstri: Heimir Þorleifsson, (Sögu-
félagi), Svavar Sigmundsson (Fræöafélagi), og Helgi Þorláksson,
(Sögufélagi). Sögufélagiö hefur nú tekiö viö umboöi fyrir rit Fræöa-
félags.
Bækistöövarnar aö Garöastræti 13 b.
„Nafn félagsins er Sögufélag.
Hlutverk þess er aö gefa út
hvers konar rit um sagnfræöi,
einkum sögu íslands: Heimilda-
rit, fræöirit, yfirlits- og kennslu-
bækur og tímaritiö Sögu.”
Þetta er semsé markmiöiö. A
siöustu árum hefur lika oröiö
örlagarik breyting á högumokk-
ar viö þaö aö félagiö eignaöist
sinn fasta samastaö hér. Ahugi
á sagnfræöi, er lika oröinn veru-
lega meiri en var, og sýnist okk-
ur Sögufélag njóti þar góös af.
Hafa aöferöir sagnfræöinga
breyst?
„Jú, ætli það megi ekki segja
þaö. Menn eru orönir miklu
gagnrýnni á fornar heimildir en
áöur var. Þaö tel ég ótvlrætt og
ég held aö sögukennsla hafi lika
breyst aö ýmsu leyti til batnaö-
ar. Viö eigum nú marga ágæta
unga sagnfræöinga, sem á-
reiöanlega lofa góöu. Sagn-
fræðistúdentar hafa og sýnt
starfi okkar I Sögufélagi mikinn
áhuga. Ahugi á nútlma sögu er
lika mikill og þaö kom best I
Sögu 1976 birtum ritgerö um
nasistaflokkinn Islenska, en sú
ritgerö vakti feikna áhuga.
Hvaö er á döfinni I útgáfumál-
um á næstunni?
„Nú I september gáfum viö út
Söguslóöir, sem helgaö er ólafi
Hanssyni, prófessor, sjötugum.
Þetta er stór og mikil bók og i
hana rita 25 höfundar um ýmis
áhugasviö Ólafs bæöi I Islands-
og mannkynssögu og fleira. 1
bókinni er langur heillaóskalisti
meö um þaö bil 1000 nöfnum og
ennfremur er ritaskrá um rit
ólafs Hanssonar.
Brátt er væntanleg, jafnvel I
þessum mánuöi, ritiö Sýslu- og
sóknarlýsingar Arnessýslu I út-
gáfu Svavars Sigmundsonar,
lektors I Kaupmannahöfn. Þaö
fjallar um Arnesþing á 19. öld
og er samiö aö tilhlutan Bók-
menntafélagsins. Jónas Hall-
grlmsson, skáld, gekkst fyrir
þvi ab samin yröi Islandsslýsing
og menn fengnir til þess aö rita
um einstakar sýslur. Prestar og
sýslumenn unnu þetta verk viöa
um land og sumt af þessu hafa
ýmis áttahgafélög gefiö út.
Verði þessu vel tekiö af Arnes-
ingum, sem viö höfum raunar
frétt aö muni veröa, gæti svo
fariö aö viö réöumst I aö gefa út
eitthvað fleira af þessum lýs-
ingum, sem enn liggja i hand-
riti.”
Nýtur félagið ekki opinbers
stuönings við útgáfustarfiö?
„Sögufélagiö hefur fengiö 500
þúsund krónur á ári á f járlögum
og þaö getur varla kallast mik-
iö, þegar þess er gætt, aö út-
gáfufyrirtækjum, sem opinbers
stuönings njóta er skylt aö af-
henda fjölda eintaka til opin-
berra safna'. Þá borgum viö aö
sjálfsögðu milljónir I söluskatt
til rikisins. En viö minnum á,
allrar sanngirni vegna, aö
Alþingisbækurnar hefur Alþingi
staöiö straum af útgáfukostnaði
á. Rekstur félagsins er byggöur
á sjálfboöaliösstarfi enn sem
fyrr, en auövitað þyrfti forlag,
sem gefur út margar og stórar
bækur á ári hverju aö geta haft
launaöa starfsmenn. Þaö hefur
gert okkur mögulegt aö ráöast i
verkefni, sem ella heföu aldrei
veriö framkvæmanleg, aö ýms-
ir höfundar hafa látib okkur
handrit sln i té, af einskærum á-
huga á aö koma þeim út.
Hefur komið til álita að gefa
út sagnfræðirit i aiþýðlegri stfl?
„Já, þaö hefur komiö til álita
og reyndar er þaö á döfinni. Viö
höfum I undirbúningi ab gefa út
bækur, sem liklegt væri ab al-
menningur vildi kaupa, vegna
framsetningar og búnings. Þar
er annars vegar um aö ræöa rit
um Snorra Sturluson, sem gefib
veröur út i tilefni af 800 ára af-
mæli hans. Þaö veröa sex rit-
gerðir ásamt myndum, bæöi
myndir af handritum og teikn-
ingar. Þetta rit er samiö af
fimm starfsmönnum HI, þeim
Bjarna Guðnasyni, Gunnari
Karlssyni, Ólafi Halldórssyni,
Helga Þorlákssyni og loks er
birt ræöa Halldórs Laxness,
sem hann flutti á Snorrahátiö i
sumar.
Enn er i undirbúningi útgáfa
ritsins Jón Sigurösson, forseti
og kemur út I tilefni þess, aö
aldarártiö hans er hinn 7. des-
ember n.k. Þetta veröur yfirlit
um ævi hans og störf bæöi i máli
og myndum og er ég aö vinna aö
þessari bók nú, en vonast til aö
hún komist út fyrir jólin. Segja
má aö I báöum þessum bókum
veröi meira lagt upp úr mynd-
efni, en nokkru sinni hefur verið
gert hjá Sögufélagi áöur. Til
gamans má nefna aö viö höfum
vibab aö okkur heimildum um
þaö hvernig Snorri Sturluson
mun hafa litið út, en sumt af þvi
erleyndarmál, sem geymist um
sinn, eöa þar til bókin kemur.
Þið eruð að taka við umboði
fyrir Fræðafélagið I Kaup-
mannahöfn um þessar mundir?
„Já, /iö erum aö taka viö um-
boöi fyrir þetta félag, en þaö var
stofnaö áriö 1912 og er heimilis-
fast I Kaupmannahöfn. Þaö kom
á sinn hátt i staö Hafnardeildar
Bókmenntafélagsins, þegar
félagiö var aö fullu og öllu flutt
til tslands. Þetta félag hefur
gefiö út fjölmörg rit og nýlega
var hér kynning á bókum þess i
Norræna húsinu.
Hvaö kostar að vera félagi i
Sögufélaginu?
„Eins og ég sagöi áður þá telj-
ast þeir félagar, sem leysa út
Sögu, og siöast kostaöi þaö 3500
krónur. Eins og af framan sögöu
veröur séö eru nýir félagar
mjög velkomnir, þvl á traustum
félagsmannahóp byggist þetta
allt fyrst og fremst. En áhuginn
er llka aö aukast á félaginu ár
frá ári og viö bindum auövitað
miklar vonir viö það.”_
Hverjir eru I stjórn Sögu-
félagsins?
„Auk min eru þaö Helgi Þor-
láksson, sem er ritari, Petur
Sæmundssen, gjaldkeri, og
meðstjórnendur þeir dr. Gunnar
Karlsson og Sigrlöur Erlends-
dóttir. Varamenn eru Heimir
Þorleifsson og Sigurður
Ragnarsson.