Tíminn - 16.11.1979, Qupperneq 11

Föstudagur 16. nóvember 1979
11

rauninni lita á sem undirstööu
hinnar sænsku útgáfu á blönduöu
hagkerfi. Þaö, hvaöa leiö Sviþjóö
velur i dag, skiptir máli langt út
fyrir landamæri þessa litla lands
langt noröur I Evrópu. Þaö leiöir
til spurningar, sem hefur mikla
þýöingu fyrir heim, sem finnur til
öryggisleysis vegna misskilnings
og hagsmunatogstreitu: þarna er
ekki siöur um hugsjónir en efna-
hagsmál aö ræöa. Þaö má oröa
þaö þannig, aö spyrja megi, hvort
velferöarkerfiö — öryggi frá
vöggu til grafar — eins viötækt og
þaö er I Sviþjóö, geti haldist i
þjóöfélagi, þar sem svo mikiö aö-
hald er meö framleiöslunni. Eöa
leiöir tilvera séreignastétta meö
forréttindi óhjákvæmilega til
þess aö fullum endanlegum
sósialisma veröi komiö á i lýö-
ræöisþjóöfélagi?
Svörin eru mörg og margvlsleg.
Þar sem skattaálögur eru svo
þungar, aö nánast má likja viö
eignaupptöku, finnst sérréttinda-
stéttunum hlunnindin af þvi aö
eiga eigur nánast horfin. Sænskir
iönjöfrar hafa löngum veriö skap-
andi og haft frumkvæöi, og er þaö
ein ástæöan fyrir þvi, aö á út-
flutningsmörkuöum hafa Sviar
haldiö sinum hlut gagnvart stór-
fyrirtækjum 1 V-Þýskalandi og
Bretlandi. En þeir eru farnir aö
finna til þess, aö lagasetningar,
sem snerta stjórnunarákvaröanir
á vinnustööum, eru svo þröngsýn-
ar og timafrekar, aö þær eru
hemill á allt frumkvæöi I fram-
leiöslu.
Spurningin um jafnrétti fléttast
þarna inn I. Er þaö jafnréttisþjóö-
félag, þar sem hvorki eru til
góöar né lélegar vörur og þjón-
usta, snuröulaust og vel skipulagt
meöaltal á öllum hlutum, allir
búa i eins húsum, eru eins klæddir
og hafa sömu lifnaöarhætti? Þaö
hefur ekki staöist i fortlöinni og
hin dapurlega mynd af jafnréttis-
þjóöfélögum Austur-Evrópu er
nærtæk viövörun.
Sem dæmi getum viö tekiö vel-
launaöan verkamann I Volvo-
verksmiöju, sem á bil og litinn
bát. Siöan er mjög athafansamur
iönjöfur, t.d. Curt Nicolin hjá
ASEA, sem á seglskútu þrisvar til
fjórum sinnum stærri og hraö-
skreiöari en bátur verkamanns-
ins og meö hjálparmótorum. A aö
jafna þessu út á komandi árum
meö sifellt hærri skattaálögum á
eigur? Veröur þaö stefna sósial-
demókrata vegna þrýstings frá
vinstri sinnum? Ég álit, aö svariö
sé neikvætt. Þaö veröur ekki
fram hjá þvi litiö, aö hversu mik-
iö sem sænska þjóöin metur jafn-
rétti, jöfn tækifæri og elliár án
fátæktar, þá hafa þeir löngum
kunnaö aö meta glæsibrag,
skrautmunina, sem gera lifiö
girnilegra en bara kjöt og kartöfl-
ur.
En hluti af vandamálinu er þaö,
sem mætti kalla tilneyddan
sósialisma. Þann skamma
tima,sem borgaraflokkarnir þrir
mynduöu samsteypustjórn, þjóö-
nýttu þeir meira af efnahagskerf-
inu en sósialdemókratarnir nokk-
urn tlma. Þeir geröu þetta meö
afskiptum, sem gáfu rikisvaldinu
valdamikla eignaaöstööu i stór-
iönaöi, svo sem stál-, náma- og
skipasmiöaiönaöi — fyrst og
fremst til aö bjarga þessum iön-
greinum frá gjaldþroti, sem sam-
drátturinn og hnignun útflutn-
ingsmarkaöarins heföi haft I för
meö sér. Þaö var lika gert til aö
verkamennirnir héldu vinnu
sinni, I staö þess aö lenda 1 hinu
opinbera tryggingakerfi. Þetta er
varla samkvæmt kenningum
Marx og Engels. Þetta voru rikis-
afskipti vegna brýnnar þarfar.
Hvort hægt er aö koma þessum
fyrirtækjum á réttan kjöl á ný, fer
eins mikiö eftir heimsmarkaön-
um og efnahag Sviþjóöar. Loka-
svariö I jafnréttisvandamálinu
kemur ekki frá Sviþjóö. En þær
ákvaröanir, sem mjög samvisku-
samir kjósendur taka, munu
veröa iönvæddum og verkalýös-
félagavæddum þjóöum leiöarljós.
Eitt er öruggt. Breytingarnar i
Sviþjóö gerast hægt og aö vel at-
huguöu máli. Þaö, sem gert hefur
veriö á nærri fimm áratugum
veröur ekki rifiö skyndilega niö-
ur. Samt sem áöur veröur sú
stefna, sem tekin veröur I náinni
framtiö, visbending, um á hvaöa
leiö þjóöfélagskerfi er, sem þegar
hefur stigiö svo stór skref i þá átt
aö koma á velferöarriki.
L
Byggt og búíð
284
Ingólfur Davíðsson:
Byggtogbúið
í gamla daga —
Flugumýri I Skagafiröi 1930
„Heill þér, gamli Glóöafeyk-
ir”, kvaö Matthias Jochumsson.
Undir norövesturhliöum þess
fjalls, sem er 910 m á hæö,
stendur bærinn Flugumýri.
Glóöafeykir þykir eitt hiö feg-
urstafjallaustan Vatna, ris hátt
og burstamyndaö er þaö voldugt
baksviö bæjarins.
„Þaö er staöarlegt aö lita
heim aö Flugumýri. Bærinn er
aö visu gamall torfbær meö
burstalagi, sem fer alveg sér-
staklega vel viö landslagiö, slétt
tún og grundir, en yfirgnæfandi
fjalliö,” ritar Hallgrimur
Jónasson I Arbók Feröafélags-
ins — Skagafjöröur — 1946.
Litum á mynd Þóru M.
Stefánsdótturaf Flugumýri áriö
1930. Viö sjáum tvibursta torfbæ
meö snjóhvit framþil og
skemmu hjá. Konurnar viö
bæjarþiliö eru: Sigurlaug Sig-
uröardóttir, Brimnesi og Mar-
grét Benediktsson frá Kanada.
Flugumýri er sögufrægt höfö-
ingjasetur. Rifjúm upp nokkur
nöfn tengd staönum: Þórir dúfu-
nef landnámsmaöur og hesta-
maöur, Kolbeinn ungi, sem þar
bjóum skeiö, enáttilika I mestu
sjóorustu á Islandi — Flóabar-
daga— sbr. „En allir vissu aö
Kolbeinn var hinn röskasti maö-
ur og höfuökempa til vápna
sinna.”
Þórir áttí hryssu þá er Fluga
hét og var allra hrossa skjótust.
Hafa Skagfiröingar snemma
gerst miklir hestamenn.
Voriö 1252 flutti Gissur Þor-
valdsson, þá oröin jarl yfir is-
landi, noröur og reisti bú i
Flugumýri. „Atti dýrast ættar-
val áa sinna i Haukadal”, kvaö
Matthias. Haustiö eftir var efnt
til mikillar veislu á Flugumýri,
er Hallur Gissurarson gekk aö
eiga Ingibjörgu Sturludóttur,
kornunga konu og væna. Gissur
vildi meö þessu sætta hinar
voldugu ættir, er lengi höföu átt
i erjum og ófriöi. Húsakynni
voru þá mikil og góö á Flugu-
mýri. Sátu veislugestir sexfalt i
stofu, sem var 26 álna löng, en
12 álna breiö. Veislan fór hiö
besta fram.en um nóttina geröu
fjandmenn Gissurar, er áttu
mikils I aö hefna, aöfór aö bæn-
um. Varö þar hörö orusta og
vöröust menn Gissurar vel. Aö
lokum lögöu óvinirnir eld i bæ-
inn og brann hann til ösku og
margir menn inni (Flugu-
mýrarbrenna), þar á meðal
kona og synir Gissuar. Brúöinni
ungu bjargaöi einn, af fyrirliö-
um fjandmannanna. En Gissuri
var lengra lif ætlaö. Hann
bjargaði lifi sinu i miklu sýru-
keri, er skyrker skyggöi á aö
nokkru. Um bæinn á Flugu-
mýri segiri Sturlungu: „aö engi
var þá jafnviröulegur i Skaga-
firöi, fyrir utan staöinn á Hól-
um. Voru öll hús mjög vönduö
aðsmið, forskálar allir alþiljaö-
ir til stofu aö ganga, skáli al-
tjaldaöur og stofa. Gissur átti
þarna mikla fémuni og Ingi-
björg Sturludóttir gripi góöa.
Margir mennhöföulika lánaö til
veislunar klæöi og aöra gripi.
Brann betta allt.
Gissur haföi keypt Flugumýri
af Heinreki biskupi, er haföi
umboö á jöröinni. Gissur hefndi
grimmilega brennunnar.
Siöar tiökaöist lengi aö halda
kennimannafundi á Flugumýri,
þá er vöröuöu Hólabiskups-
dæmi. Stórbú hefur þar jafnan
veriö.
önnur mynd Þóru M. Stefáns-
dóttur sýnjr Arbæ i Mosfells-
sveit um 1930, reisulegan
burstabæ. Úti fyrir er húsmóö-
irin Margrét aö tala viö gest.
Hún var siöasti ábúandi á Arbæ.
Lengi var þarna gisti- og án-
ingarstaöur. Var oft mjög gest-
kvæmt. Austanmenn gistu þar
iöulega á leiö til Reykjavikur,
og feröalestir lögöu upp þaöan.
Nú erþarna Arbæjarhverfi, spöl
innan viö Elliöaárnar.
A þriöju myndinni, korti
Helga Árnasonar, sést gamli
Þingvallabærinn og kirkjan.
Þekkir nokkur bátverjann og
fólkiö á vatnsbakkanum?
Myndin „Tyllt undir hest”,
sem birtvari siöasta þætti, mun
vera úr Reykjavlk. Þar sér i
gaslukt og vegg hlaöinn úr grá-
steini. Myndina af Theódóru
Thoroddsen og syni mun Olafur
Oddsson ljósmyndari hafa tek-
iö.
Nr.gv^’Ur.
Gamli Þingvallabærinn.
Arbær f Mosfellssveit um 1930. Hiismóöirin, Margrét, aö tala viö
gest. Hún var siöasti ábúandi á Arbæ
SAMTÖL M.
Af
bókum
Matthias Johannessen: M sam-
töl III.
Aimenna Bókafélagið 1979.
271 bls.
Almenna Bókafélagið sendir
nú frá sér þriöja og siöasta
bindiö i ritröðinni, sem hefur aö
geyma samtöl Matthiasar
Johannessen. Samtölin hafa öll
birtst i Morgunblaðinu og eru
þar merkt höfundarstafnum M.
Þaðan er heiti ritraöarinnar.
Æðsta stig
blaðamennsku.
Þekktur kanadiskur ritstjóri
ku hafa látið svo um mælt aö
þaö væri æðsta stig blaða-
mennskunnar að geta átt gott
samtal viö menn, sem maður
hitti á förnum vegi, undir-
búningslaust að sjálfsögðu.
Ekki skal dómur lagður á þessi
ummæli hér, en hitt er vist, aö
Matthias hefur oft tekiö góö við-
töl við menn og var tvimæla-
laust full ástæöa til aö gefa út
úrval þeirra samtala.
Engum mun dyljast, að
hversu hátt stig blaðamennsk-
unnar viðtöl eru, þá eru það
vafalitið ein erfiðasta grein
blaðamennskunnar. Það er
mikil list að fá aðra, oftast
ókunnuga til þess að tjá sig i
blaðaviðtali og ekki siður að
hafa hemil á frásögn þeirra.
Margir hlaupa innundir sig
þegar þeir eru beðnir um blaða-
viðtal, vilja helst ekkert segja,
sem haft verði eftir þeim, aðrir
ryöja úr sér spekinni og flýtur
þar margt með, sem lítið erindi
á fyrir almennings sjónir. Matt-
hiasi Johannessen er einkar
lagið að fá viðmælendur sina til
þess að tjá sig um viðkvæm efni,
og hann hefur gott lag á þvi að
láta þá aldrei sleppa fram af sér
beislinu, heldur þeim við efnið.
Ólikir viðmælendur.
Viðmælendur Matthiasar i
bók þeirri.semhér er tilumræöu
eru margir og ólikir. Flest eru
viðtölin fróðleg, veita okkur
upplýsingar um ævi viðmæl-
enda, einstök æviatriði þeirra,
eða viðhorf þeirra til einstakra
málefna. Gott viðtal er gjarnan
sem örstutt ævisaga, þar sem
viðkomandi segir frá ævi sinni
og störfum og margir eru
nefndir til sögu. Kann þetta að
vera meginástæða þess hve vin-
sæl þessi grein blaðamennsku
hefur verið á tslandi.
Mörg viðtalanna i þessari bók
eru mjög fróðleg. Þar vil ég
fyrst nefna fyrsta viötal bókar-
innar, sem höfundur átti við
Aka Jakobsson fyrrverandi ráð
herra. Aki segir þar mjög hrein-
skilnislega frá viöskilnaði
sinum við Sósialistaflokkinn og
munu játningar hans trúlega
koma mörgum I opna skjöldu.
Sá sem þessar linur ritar vill þó
benda lesendum á, aö svona
horfðu málin við frá sjónarhóli
Aka, og harla óliklegt að flokks-
bræður hans fyrrverandi hafi
verið á sama máli.
Þá skal bent á samtal við
annan. fyrrverandi ráðherra,
dr. Björn Þórðarson, forsætis-
ráðherra einu utanþings-
stjórnar, sem setið hefur á
Islandi. Það samtal segir okkur
harla litið um pólitik, en lýsir
dr. Birni mjög vel. t næstum
hverri setningu blasa við viö-
horf embættismanns af gamla
skólanum, manns sem alinn var
upp i anda 19. aldar.
Enn má nefna viðtölin við sjó-
mennina þrjá: Eyjólf Jónsson,
Guðmund E. Guðmundsson og
Guðmund Jóhannsson. Þau
fjalla öll um siglingar i striðinu,
harmleiki á hafinu þegar ráðist
var á Fróða og Reykjaborgina.
Og athyglisvert er það sem þar
kemur fram, að ef til vill hafi
Bretar veriö að verki en ekki
Þjóðverjar.
Samtal Matthiasar við Hlin
Johnson er i senn sérstætt og
skemmtilegt og loks skal bent
að samtölin við tónsnillingana
dr. Pál tsólfsson og Yehudi
Menuhin. Þessi samtöl þóttu
mér athyglisverðust þeirra,
sem hér eru birt.
En það verður að segja hverja
sögu eins og hún er og ég get
ekki látið hjá liða, að benda á
tvö samtöl sem ýmislegt má að
finna, við Gisla J. Johnsen og
Kristmann Guðmundsson. Sam-
talið við Gisla er mjög fróðlegt
og skemmtilegt, en þar eru mis-
sagnir, sem höfundur eða út-
gefendur hefðu þurft að leiö-
rétta. I fyrsta lagi segir (bls. 72-
73), að GIsli hafi átt frumkvæði
að þvi að fyrsti mótorbáturinn
var tekinn i notkun hér við land
áriö 1904. Þetta er ekki rétt.
Fyrsti mótorbáturinn var
gerður út frá tsafirði áriö 1902. 1
öðru lagi kemur fram (bls. 73),
að Gisli telur sig hafa orðið
fyrstan íslendinga til þess að
senda fisk beint til Spánar.
Þetta er einnig rangt, Vestlend-
ingar stunduðu fisksölu til
Spánar mestalla 19. öld.
Um samtalið við Kristmann
gildir öðru máli. Það er einfald-
lega of efnisrýrt. Kristmann
hefur ekkert að segja og þess
vegna verður samtalið likast
skvaldri, semálltiö erindi i bók
sem þessa. Þaö er leiöinlegt aö
segja það, en þetta viötal heföi
betur verið látið liggja.
Allur frágangur bókarinnar
er með miklum ágætum og út-
gáfa flestra þessara samtala
var mjög þörf.
Jón Þ. Þór