Ísafold - 01.10.1874, Síða 1

I, 2.
Fiinmturiag' I. október
1874.
— Hið fjöruga, hátiðlega og fagnaðarrika þjóðhátiðarsumar
er nú á enda liðið; glaumurinn er þagnaður, gestir vorir farnir
fyrir nokkru síðun, mannfundum lokið, og nú er komið haust-
ið, sem er undanfari hins kyrlátlega, kalda og alvarlega velrar-
tíma. Vjer erum komnir í ró, og getum nú í næði safnað fyrir oss
og tekið til íhugunar áhrif þau hin ýmislegu, er hugir vorir
hafa orðið fyrir á umliðnu sumri, og aldrei hefði fremur átt að
vera tilefni fyrir oss en einmitt nú, er vjer höfnm nýstigið von-
arríkt stig yflr hin merkustu tímamót í sögu vorri, aldrei meiri
hvöt en nú tii þess að hugleiða hvar vjer stöndum, hver um-
hugsunarefni og verkefni liggja næst fyrir oss, og ( stuttu máli
hvað til vors friðar heyrir. Vjer eigum að linna og skilja þá
ábyrgð, sem hinar byrjuðu framfarir og sú framfaranauðsyn,
sem iiggur í tímum þessum, ieggur oss á herðar, og þetta
ætti nú sem glöggast að vaka fyrir oss eptir hina síðustu við-
burði. f>að er og vonandi að svo sje, að vjer finnurn nú fullt
eins vel og áður til sóma vors og leitumst við að gæta hans;
eptir að vjer höfum fengið Ijósari hugmynd um þjóðerni vort
og þjóðartilveru, bæði af vaknandi áhuga hjá sjálfum oss og
fyrir viðnrkenningu annara þjóða, og það jafnvel konungs vors
og samþegna, þar sem vjer og einnig höfum öðlast viðurkenn-
ingu þeirra um það, að vjer höfum verið á framfaravegi nú
síðari árin, og sje því engin ástæða til að örvænta um eptir-
tið vora. Hinn mentaði heimur hefir eins og rjett oss hönd
sína til að leiða oss inn í framfaralíf vorra tíma; því handsali
eigum vjer sízt að hafna, heldur að taka því með alhug og
neyta allra ráða tilaðgeta þrætt feril hinna menntuðu þjóða og
orðið þeim samferða, og striða kappsamlega gegn hinum illa
anda — hvort heldur að ofan kemur eða neðan — er bægja
vill oss frá lífslopti og Ijósi aldarinnar, eða hepta krapta
vora í stað þess að losa um þá. Vjer höfurn lengi, svo
sem vera bar, haft huga vorn rótfestan í fornöldinni, og það
hefir bæði haldið við þjóðerni voru og grundvallað orðstír vorn,
þann er vjer nú megum fagna um allan hinn menntaða heim;
sumir hafa þó borið oss á brýn, að vjer gjörðum það um of,
en sje nokkuð hæft í því, hefir það komið af því, að svo hlaut
að vera. En nú er öðru máli að gegna, og vjer værum ámælis-
verðir, ef vjer lifðum nú þannig í endurminningu fornaldar-
innar, að vjer legðum sjálfir árar í bát, og yrðum óverðugir
niðjar forfeðra vorra. Fornöldin á nú að liafa þá þýðing fyrir
oss, að vjer örvumst af henni til frjálslegra hugsana og mann-
dómlegra framkvæmda, eins og bezt kom fram í lífi forfeðr-
anna; en ekki öðruvísi en svo, að áhrif hennar samþýðist full-
komlega við anda vorra tíma og það sem við hann á, því vjer
eigum um fram allt að kosta kapps um að tengja vort tíman-
lega og andlega líf við menningaröfl hinna nýrri tíma.
Oss kemur manna sízt til hugar að neita því, að þjóðarverk-
efnivortnú, á hinum ný-upprunna þúsundáradegi, efsvomætti
að orði kveða, sje bæði þungt og ervitt. Langan tíma lifðum
vjer sem í myrkvastofu, vjer vorum einangraðir út úi heims-
lífinu, og erum það að nokkru leyti enn, að minnsta kosti í
samanburðiviðaðrarþjóðir. Mikið af þeirri menntun, er hjá öðr-
um þjóðum hefur náð þúsund ára aldri, er varla eða alls eigi
byrjuð hjá oss. þær framfarir, sem vjer á seinni árum höf-
um náð í sumum greinum, eru að vísu vonum framar, en
standa þó eigi á fastara fæti en svo, að vjer verðum að leggja
allt kapp á bæði að varðveita það sem fengið er, og afla meira.
Fyrir þessu, eins og aliri velverð vorri yfir höfuð, er það að-
alskilyrðið, að vjer vitum hvað vjer viljum, að vjer vinnum
fyrir land vort með Ijósri hugmynd um vorn þjóðlega rjett og
vora þjóðlegu köllun, að vjer vinnum ( krapti þjóðlegrar fje-
lagsvitundar innan þeirra takmarka, sem sagan og náttúra lands
vors hefir helgað. J>að er þessi hugsun, þessi tilflnning, sem
á að efla vilja vorn í baráttu vorri við harða og óblíða nátt-
úru og ótal tálmanir, eins og vjer líka megum vita, að sje
vilji þjóðar af slíkum rótum sprottinn, þá mun hann stælast
við tálmanir og torfærur, en ekki digna. Sagan kennir oss
þann lærdóm, að það er einmitt hið andlega magn og vilji þjóð-
anna, fullt eins mikið eða miklu framar en hið náttúrlega ásig-
komuleg landanna, sem er undirstaða hinna þjóðlegu framfara
og blómgunar. Vjer sjáum að þessi einbeitti og óbilandi vilji
hefur hjá dugandi þjóðum eigi sjaldan gert eyðimerkur að blóm-
legum byggðum, en viljaskortur og athafnaleysi dáðlausra eða
hnignandi þjóða hefur einatt gert blómleg lönd að öræfum eða
komið hinum fegurstu ræktunarverkum í auðn og örtröð. Vjer
íslendingar, sem nú lifum, erum að vísu lítt megandi og fólks-
fá þjóð, en ef vjer höfum hina rjettu rækt til lands vors, og
þar af sprottinn fastan og hreinan vilja, þá getum vjer þó að
minnsta kosti unnið það sem dugir fyrir næstu kynslóð. Land
vort er að vísu hart og hrjóstrngt, en það hefur sínar auðs-
uppsprettur, sem geta fram fært nægan fólksfjölda til að afia
því engu minni þrifa og sæmdar en það fyrrum hafði. En
framtíðin heyrir niðjum vorum til, og hún mun skapast eptir
þeirra dugnaði; vjer lifum í nútíðinni og berum hennar skyld-
Til IJpphiminsms.
Eptir Hölderlin.
Enginn svo ástríkt og trútt, — já, enginn af mönnum og guðum
Upphiminn, ól mig sem þú, því áður en móðir mín tók mig
Mild sjer í mjúklegan faðin og mylkti mig ástþýðum brjóstum,
Að mjer þú alblíður sveifst og ódáins himinveig dreyptir
Mjer í hið barnunga brjóst; hið byrjandi lífsfrjó þú signdir.
Ei nægja verunum vistir, sem veitast til jarðneskrar fæðu,
En þú elur þær, faðirl með ódáins guðveigum þínum,
því þrengist og innstreymir ört af eilífri fyllingu þinni
Ljett gegnum lífgöngin öll sá loptblær er sálina hrærir.
Allar því elska þig verur og upp til þín seilast af jörðu,
Allar án afláts til þín með unun sjer vaxandi lypta.
þín leitar, Upphiminnt ávallt með augunum gróandi planta,
! Lyptir ei limum til þin hinn lágvaxni, titrandi runnur?
• Sækir ei sáðkorn til þín, er svellandi sprengir það hýði?
þinni svo laugist af lind, hinn lifnandi skógur á vori
Fannhjúpnum fleygir af sjer og frostþungum vetrarins skrúða.
: Ljett yfir ljósbláan stranm með leikandi sporðköstum hoppa
I Fiskar, sem þeir einnig þr'eyi til þín að lyptast í hæðir
Dynjandi.djúpinn frá, — eins dýriu hin göfgustu á jörðu
Kásandi færast á flug, þá fjörgast af hulinni löngun
.• Og óljósri elsku til þín, sem upp vildu nemast af foldu.
Skeiðjórinn stuggar við storð, sjá, stæltan og hnarreistan makka
Hann hringar til hálopts en vart með hófunum kemur við sandinn.
Hornprúði hjörturinn frár á hálmgresis-toppunum stiklar,
þeytist sem vænghraður Vestri1 yfir vatnsþrungna, fossandi læki,
Skýzt svo auga vart eygir, sem örskot í laufþykkva runna.
En Upphimins óskbörnin þá, hinir ástglöðu vængljettu fuglar,
Sorglausir sveima með leik í sólgeim hins eilífa föður,
þar öllum gefst yfrið nóg rúm og engum er markaður ferill;
Og í þeim hásalnum heiða þeir hreifast smáir með stórum.
Mjer yfir höfði þeir hlakka, mitt hjarta þá langa fer einnig
í hæðir að hefjast með þeim; sem heimkynni fagurt mjerbendir
Upphimins ómælis djúp, og á Alparina langhæstu jöklum
Vildi jeg hlaupandi hrópa til himinfieygs arnar í lopti,
Biðja hann að fiytja mig fljótt úr fangelsi í víðbláins sali,
Eins og hinn sælasta svein2 hann sveif með í Dagföður arma.
Aumlega eygrum við hjer sem ungsprottnir vínviðir skrlða
Villir, ef vínsloðir brotna, sem vöxt þeirra styðja til himins,
Allteinsvjer flækjumst og flytjumst um foldveg og leitandi ráfum
Upphiminn! albjarti faðir! til einskis um jarðarheims belti,
því allt af oss laðar sú lyst, í Ijósgarði þínum að búa.
Af foldu vjer fleygjumstá haf, útá frjálsari og breiðari grundir
1) Vestanvindurinn (Zephyrus).
2) Ganymedes, sveinninn fagri, sem himnaguðinn Júpíter elskaði og
Ijet örn sinn upp nema af jarðríki til Olymps.
o