Ísafold - 18.03.1875, Side 2

27
28
sem flygju áfram fyrir krapti úr landinu sjálfu, og þeir gufu-
bátar mundu fljótt fæða af sjer önnur stærri gufuskip, sem
smátt og smátttengdu fjörð við fjörð og mynduðu innán skamms
hið mjög eptirþráða samgöngu-band kringum land allt. f>á
væri svar fengið upp á hina vandasömu spurningu, sem brenn-
ur á hvers íslendings tungu, sem hugsar um hagi landsins, þá
spurningu: hvernig getum vjer látið gufuslsip, sem fœri í kring-
um landið, hafa nóg að gjöra? þá hefðum vjer, þá vöruteg-
und, sem vjer eigum erindi með hvar sem stendur. — j>ó nú
þetta þætti ofhugsað, sem það ekki er, þá mætti einnig vera
umhugsað um að opna námu þessa sem fyrst af þeirri gildu
ástæðu, að í nánd við hana eður rjettara sagt, allt í kringum
hana er svo mjög jámkenndur steinn, að vel mundi svara
kostnaði að bræða járn úr, og það vafalaust, þegar kolin eru
við hendina.
En eigum vjer þá að horfa lengi aðgjörðalausir á kolin
gljá f sólskininu á Hreðavatni og glamra með bælunum á járn-
steini vorum ? Er land vort og vjer sjálfir svo auðugir, að
vjer getum látið slíkar tekjugreinir ónotaðar, sem jafnvel hin
auðugustu lönd mundu taka móti með ósegjanlegri gleði og
leggja fram fje svo milljónum skipti til að ná í og hagnýta sjer?
Nei, gjörum það ekki, landar góðir! vökum og vinnum, kolin
borga kostnaðinu; og þjer, sem hugsið um framfarir landsins
og sjer í lagi um gufuskipsferðir kringum það, íhngið nú hið
bráðasta mál þetta, og látið líka hönd fylgja huga, svo að sem
fyrst takist að ná í hinn ómetanlega arð fyrir land vort, sem
ofantjeð náma veitr oss kost á og sem hefir óbrygðult meðal í
sjer fólgið til að geta framkvæmt það, sem landi og lýð mest
á ríður. (Framhald síðar).
Áskorun.
Blöð vor hafa skýrt frá því helzta, sem gjörðist á j>ing-
vallafundinum ( sumar. Meðal annars er þess við getið, að
Jakob bóndi Hálfdánarson á Grímstöðum hafi borið upp þá
uppástungu, að stofnað væri (þar á fundinum) almennt \je\ag
til eflingar og viðreisnar búnaði og atvinnuvegum í landinu,
svo sem í minningu þúsund-ára-afmælisins, en af því máiið
hafi ekki verið nægilega undirbúið, þá hafi hann tekið aptur
þessa uppástungu sína. j>etta er nú að því leyti rjett hermt,
að Jakob var flutningsmaður þessarar uppástungu á fundinurn,
en hun er alls ekki ný eða sprottin upp þar á fundinum. Eins
og menn mega muna, hefir þessu máli optar verið hreift í
blöðunuro, auk j>ess sem það mun hafa komið til umræðu á
hjeraðafundum víðsvegar um landið, og Jakob gjörði það með-
fram fyrir áeggjan annara, að taka uppástunguna að sjer til
flutnings. En að uppástungan var tekin aptur, er engum öðr-
um um að kenna en mjer, og skal jeg iúslega gjöra grein
fyrir af hverjum ástæðum jeg rjeði til þessara ínálalykta. Af
því uppástungunni var tekið svo dauflega á fundinum, og sumir
voru alveg mótfallnir henni, þótti mjer fara betur á því, að
hún væri tekin aptur, — þó það væri neyðarúrræði — held-
ur en eiga það á hættu, að hún yrði felld ineð atkvæðum, eða
að bezta kosti skotið til einhverrar nefndar, þar sem hún að lík-
indum hefði fengið hæga hvlld til fulls og alls. j>að var þvf
alls eigi undirbúningsleysi að kenna, eins og blöðin segja, að
þessar urðu málalyktir. Hjer j>urfti heldur engan undirbúning
tii; málið lá opið fyrir öllum. Annaðhvort var að játa eður
neita uppástungunni. Heföi henni verið tekið svo greiðlega,
að nokkur tiltök hefðu verið á þvf að halda fjelagsstofnuninni
áfram, var fyrst kominn tími til undirbúnings. j>á hið fyrsta
var liægt að ræða um ætlunarverk fjelagsins, ákveða verksvið
þess, gefa því nafn, o. s. frv.
Til að sýna, að það er ekki ástæðulaust, er jeg hef sagt,
að uppástungunni var eigi tekið svo greiðlega á fundinum, sem
æskjandi hefði verið, læt jeg fylgja grein þessari nafnaskrá
yfir þá menn, sem tóku málinu vel, og hjetu því sínu liðsinni
framvegis. j>ar af má sjá að af öllum þeim sæg, sem var á
fundinum, og aldrei varð tölu á komið, voru það að eins 26
menn, sem hjetu að gangaí fjelagið með árlegum tillögum, ef
það kæmist á fót. Er það einkennilegt, að þetta voru nálega
allt menn úr almúgastjett, og að sumar efnuðustu sýslur lands-
ins og fjölmennustu sneiddu sig alveg bjá málinu. Af þeim 36
jtjóðkjörnu mönnum, sem á fundinum voru, hafa að eins 13
eða 14 verið með málinu, en hinir að likindum á móti því,
eða látið það sig engu skipta. J>að liggur því i augum uppi,
að það var þýðingarlaust, þótt þessir fáu menn sem standa á
listanum, hefðu reynt að koma einhverju nafoi á fjelagsstofn-
unina, því það hefði orðið oss íslendingum fremur til minnk-
unar en heiðurs, þegar það átti að heita i minningu þúsund-
ára- hátíðarinnar.
Hvað nú annars málefnið sjálft snertir, þá er það sorg-
legur vottur um þá deyfð og áhugaleysi, sem oss íslendingum
er jafnaðarlega brugðið nm, að vjer skulum ekkert hafa gjört
og ekkert geta gjört í minningu þessa merkilega viðburðar,
þúsund-ára-afmælisins. Allar þær bollaleggingar, sem gjörðar
hafa verið um alþingishússbyggingu af steini, gufuskipaferðir í
kringum landið o. s. frv., eru foknar út í veður og vind, enda
má með sanni segja, að það er, oss um megn, við fátæktvora
og samtakaleysi, að koma svo stórkostlegum fyrirtækjum áleið-
is, með frjálsum samskotum. Öðru máli er að gegna með
fjelagsstofnun þá er hjer ræðir um. Hjer verður eigi fátækt-
inni barið við, ef samlökin eigi vantaði, því svo er fyrir að
þakka, aö margur er sá maður hjerá landi, sem stendnrjafn-
rjettur fyrir því, þó hann legði 1—3 dali á ári til þessa augna-
miðs. Um nytsemi slikrar fjelagsstofnunar skal jeg ekki vera
margorður, því jeg ætla engan svo blindan, að hann ekki
sjái, að tjelagið getur gjört óumræðilega mikið gagn, ef það
næði nokkrum viðgangi, og vel væri á haldið. Jeg skal að
eins benda mönnum á j>jóðheiilafjelag Norðmanna, sem jeg
ætla að þeir hafi stofnað i minningu þess, er þeir losnuðu úr
sambandinu við Dani, og fengu sína hagfeldu og frjálslegu stjórn-
arskipun. j>etta fjelag hefir eflaust átt mikinn þátt í þeim
miklu framförum, sem Norðmenn hafa tekið á seinni tíð. Sama
er að segja um Landbústjórnarfjelagið danska, að það hefir
gjört mjög mikið til etlingar og framfara landbúnaðinum
þar ílandi. Og enn má nefna Búnaðarfjelag suðuramtsins.
j>að hefir óneitanlega gjört mikið gagn á suðurlandi, þótt
aðgjörðir þess sjeu nokkuð hægfara nú á seinni tið. Hví
skyldi þá eigi samkynja fjelagsskapur geta komið oss að haldi
íslendingum? Eða erum vjer svo frábrugðnir öllum öðrum
þjóðum á jarðarhnettinum, að ekkert geti átt við hjá oss sem
við á hjá hjá öðrum? Jeg hefi heyrt, bæði á jdngvallaf. og
annarstaðar, ýmislegt haft á móti þessari fjelagsstofnun, svo
sem það, að hjer verði ekkert gjört sem gagn er að, fyrir
harðýðgi náttúrunnar, og fátækt landsins. Ekkert fjelag geti
þrifist hjer, og vjer höfum ekki lag eða tök á að stjórna fje-
lagi, sem nær yfir land allt. j>essar og þvílikar mótbárur eru
svo ómerkilegar, að ekki er eyðandi orðum til að hrekja þær,
en einna auðvirðilegust er sú mótbáran, að vjer höfum eigi
völ á þeim mönnuin, sem geli veitt þvílíku fjelagi forstöðu.
j>að er eigi gott að samrýma það, að vjer ísiendingar þykjumst
einfærir um að hafa löggefandi þing, og taka við fullkomnu
sjálfsforræði i öllum maium vorum, en treystumst eigi til að
koma á fót fjelagslegum samtökum hjá oss, eða haga þeim svo,
að oss megi verða til gagns og sóma. Að minni hýggju ætt-
um vjer einmitt að reyna oss og æfa á því að stofna fjelagið
og stjórna því, en ef vjer höfum ekki lag eða satnheldi til þess,
erum vjer nauinast færir um, að taka á móti meiru stjórnfrelsi
og sjálfsforræði, en vjer þegar höfum fengið.
j>á ætti það að vera ný hvöt fyrir oss til að haida fjelags-
stofnuninni áfram, að vor góði konungur hefir riðið hjer fyrst-
ur á vaðið, og eins og bent oss til að koma á eptir sjer, þar
sem hann að sögn hefir gefið 4000 rd. til eflingar búnaðarleg-
um framförum hjer á landi. Verzlunarhúsið Örum & WulfT í
Kaupm.h. kvað einnig hafa gefið 1500 rd. til sama augnamiðs,
og vera má að tleiri vegllyndir menn yrðu til að styrkja fjelag
vort, ef vjer hefðum mannrænu í oss til að koma því á fót.
j>ess skal heldur eigi lála ógetið, að eptir því sem blöð vor
skýra frá, hefir víða í hjeruðum þar sem þjóðhátíðir voru
haldnar í sumar, borið á góma, að stol’na einhvern fjelagsskap
í minningu þúsund-ára-afmælisins. Og þó uppástungur þær,
sem birzt hafa í þessa stefnu, sjeu rnjög sundurleitar, sem
von er til, þá lýsa þær allar því, að menn hafa fundið tijá sjer
löngun til og þörf á að gjöra eilthvað i minningu þessa merkis-
viðburðar. En hætt er við, að það fari hjer eptir eins og
hingað til um þessi smátjelög, sem menn hafa verið að mynda
i