Ísafold - 22.09.1875, Side 2

139
140
manníjöldi til Vesturheims á hverju ári; úr sumum aptur fátt
eða ekkert. Til þessa mismunar geta nú að vísu legið mörg
rök. En ætli ein orsökin sje ekki sú, að Ameríka eigi mis-
jafnlega vel við þessar þjóðir, þeim láti misjafnlega lífið þar?
Vjer leyfum oss að eins að benda lauslega á þetta atriði, en
þykir eigi þörf á að skýra það ítarlegar. Vjer treystum oss
eigi til að leiða rök að því, að íslendingar sjeu í tölu þeirra
þjóða, sem Ameríka sje ekki hentug, en skulum einungis leyfa
oss að vekja athygli manna á, að reynslan virðist benda í þá
áttina, og — raunin er ólygnust. Fyrir rúmu ári síðan ritaði
einn Vesturfari kunningja sínura hjer, að ef satt skyldi segja
ættu allir íslendingar í Vesturheimi fremur bágt, að því er hann
þekkti frekast, nema 2, sem hann nafngreindi, og — þeir voru
voru báðir dauðir! tað væri nú að vísu mikil hlutdrægni, að
taka vitnisburð þessa eina manns trúanlegri en allra hinna,
sem fyllt hafa blöðin lijer með frásögum um sæluna ( hinum
nýa heimi, en lesi menn þessar frásögur með athygli, munu
þeir fljótt reka augun í ýmislegt, sem styrkir þennan vitnis-
burð. Og að minnsta kosti hefir þess eigi heyrzt getið enn,
að nokkur íslendingur af þeim, er til Vesturhejms hafa farið,
hafl »siglt sig þar upp«, sem menn segja. Mundi þó eigi
látið liggja í láginni, ef svo væri. Þeir sem aptur hafa horflð,
hafa komið tómhentir, að því er vjer vitum frekast Flestir
láta þeir vel yfir vistinni þar vestra, og þykjast gjarna vilja
fara aptur, en — fara bvergi. Lofsöngurinn um vistina um Ame-
ríku, sem blöðin hafa verið full af, en mestmegnis úr fákæn-
um og lítt reyndum unglingum, nýskroppnum í land í hinum
nýja heimi. teir tala svo kunnuglega um lífið og landið þar,
eins og þeir hefðu alið þar allan sinn aldur, eða stjórnað
Vesturheimi í 20 ár. þeir sjá svo margt nýstárlegt og þykir
allt merkilegt, sem þeir hafa ekki sjeð áður, en það er margt.
Segja svo eins og Hornfirðingurinn : »það er munur eða h.
Hornafjarðarmáninno. Mjólkin, sem þeir bragða, er betri en
islenzka mjólkin, hvað þá heldur annað. Svo þegar frá liður,
kemurupp úrkafinu, að staðurinn, sem valinn hefur verið til ból-
festu, sje ekki alls kostar hentugur, þótt mjög hafi nú átt að
vanda valið ; halda þá að annarstaðar sje betra og hentugra.
Þá fá menn að heyra gallana. |>egar Alaska kom til orða,
urðu allt í einu ótal agnúar á vistinni í Wisconsin. Áður var
þar mesta Eden. Svo uppgötvar annar annan stað, sem hon-
um lízt betur á, og er þá alstaðar óverandi nema þar. Svona
gengur koll af kolli. Hver lofar sína hýru. þegar Jón Ólafs-
son er búinn að takast á hendur að útvega stjórninni í Was-
hington íslendinga til að byggja fyrir hana Alaska, þá fyrst
fær maður að heyra hjá honum, að »brjef þau er hjeðan (úr
Ameríku) hafa verið rituð heim, hafi verið rituð af lítilli hyggju,
og útbreytt óbeinlínis rangar hugmyndir heimao; að í brjefum
þessum hafi verið sagt óbeinlínis ósatt t. d. með því að skoða
hlutina frá einni hlið einungis og skýra frá öllu, sem þeim er
til gildis, en leggja hitt í lágina (þjóðólfur 12. maí 1875).
Svona eru nú lagaðar frásöguruar, sem almenningur á að byggja
á, þegar skera skal úr, hvort ráðlegt sje að flytja sig í hinn
nýja heim eða ekki. það eru þessar frásögur, sem menn fara
mest eptir, eins og eðlilegt er, og sem þvi eiga mestan þátt
i Vesturheimsferðunum. Tilgangur manna með þeim er að
leita sjer hagsbóta, og ríður því á, að von þeirra í þessu efni
sje á sönnum rökum byggð, að undir henni sje einhver áreið-
anlegur grundvöllur. En það er þá svona lagað. Getur þá
nokkur með góðri samvizku eggjað menn á að flytja sig til
Vesturheims? Er ekki full vorkunn þótt einhverjum yrði á að
trúa því, að sumum þeirra sem gangast fyrir Vesturheimsflutn-
ingum, gangi eigi annað til en að vinna sjer inn skildinga þá,
er sumir stjórnendur þar vestra heita þeim fyrir hverja sál,
er þeir veiði þangað til þess að rækta hjá sjer óbyggðirnar?
Herra Jón Ólafsson segist í áminnstu brjefi í þjóðólfi »ekki
segja, að neinn hafi ritað ósannindi heim af ásetningi; miklti
fremtir befir það verið af barnaskap og skorti á íhugun». Eins
segjum vjer, að o<s kemur eigi til hugar að imynda oss, að
það hafi verið ásetningur hans að rita nein ósannindií Alaska-
bækling sinn, sem er undirrótin til þessara hugleiðinga. Og
þó er nóg af ósannindum í honum; það er þreifanlegt. tað
finnur hver, sem les hann, og það mun vera rjett hvert manns-
barn á landinu, því kverinu hefir verið útbýtt ókeypis, til þess
að hver smælinginn skyldi verða aðnjótandi fagnaðarboðskap-
arins, snúa sjer og trúa á Jón Ólafsson og Kadíak. Saga hans
af landinu er svo glæsileg, að varla getur hjá því farið, að þar
sje einmitt allt til tínt, sem landinu er til gildis, en hitt látið
liggja í láginni eða gjört lítið úr því. I þessu eru ósannindin
fólgin; það eru óbeinlínis ósannindi, eins og herra J. Ó.
ber öðrum löndum á brýn, er ritað hafi um Ameriku. það er
satt: ritstjóri þessa blaðs er ekki viðlesinn í ritum um Alaska.
Herra Jón Ólafsson hefir þar á móti, að þvi er hann segir
sjálfur, lesið eigi færri en 100 rit um þetta land og þar að
auki sjeð það sjálfur. Hann er því hjer einn til frásagnar af
landinu, og könnumst vjer fyllilega við þá yfirburði hans. Eu
það er einmitt þessi hans eigin frásögn, sem gefur hverjum
manni vopn í hendur á móti honum. Uvernig stendur á því,
að nálega allir, sem um Alaska hafa ferðast og um það hafa
ritað, hafa, að því er J. Ó. sjálfur segir, sagt heldur illt en
gott af landinu, nema Dall einn? Hann hælirþví, eins og Jón.
Jón segir að saga hans sje sönnust og rjettust. Á hverju er nú
þessi dómur byggður? Á fárra tíma göngu Jóns Ólafssonar í
kringum hafnirnar, sem Portsmouth (skipið, er þeir fjelagar
voru á) kom við á í haust. það var á 2—3 stöðum á þessu
geysimikla landflæmi, sem Alaska er. Að fiskurinn í Alaskasje
svo feitur, að ekki þurfi annað en kveikja á sporðinum, og
brenni hann þá eins og kerti; að villidýr taki nægju sína til
átu af honum þannig, að þau slæmi hramminum í vatnið og
ausi honum svo upp á jörðina; að innlendir menn veiði síld-
ina með aflöngu skapli úr trje með þrem oddhvössum nöglum
í gegnum, er þeir slái niður í sjóinn, og sje fágætt, ef eigi
standi síld á hverjum nagla; að meðalvikt laxins sje 50—60
pund, — öllu þessu hljótum vjer að trúa, meðan vjer eigi heyr-
um annan segja öðruvísi frá; en að Dall einn segi satt frá
landinu, þótt hann hæli þvf, en hinir allir ósatt, sem ekki hæla
því, — fyrir því verðum vjer að hafa gildari rök en að tarna,
áður en vjer trúum því. Amerískir menn, er þar bjuggu fyrir
er J. Ó. kom við, báru landinu fremur illa söguna. Hvað hefir
hann nú fyrir sjer, er hann rengir þessa sögu? Reynslu sjálfs
sín, náttúrlega. Jú, reynslu fárra daga; hann var þar færri
daga en þeir árin. J>etta er nú sök sjer. Hitt er iskyggilegra,
að þar sem ókostanna er getið, er auðsjáanlega reynt til að
gjöra sem minnst úr þeim. Eins og herra Jón A. Hjaltalín
benti á (ísaf. II, II), nefnir J. Ó. samgönguleysið við Itanda-
ríkin, en segir jafnframt að það þýði lítið, því að 30. hvern
dag gangi gufuskip frá San Fransisco til Sitka. En í svari sínu
(fsaf. II, 13) kannast hann þö við, að milli S.tka og Kadiak
sje mörg hundruð mílur. Ekki höfum vjer hjer út á íslandi
sjerlega mikið gagn af því, þótt gufuskip gangi tvisvar f viku
frá Hamborg eða Iiaupmannahöfn til Skotiands t. a. m. Hvern-
ig verzlun muni á Kadiak, getur hver heilvila maður sjeð, er
hann heyrir, að þar eru ekki nema 3 sölubúðir, og þó lætur
J. Ó. vel yfir því.
Það er auðsjeð á Alaskafararfrásögu þeirri, er hjer ræðir
um, að höf. hefir strengt þess heit, áður en hann lagði af stað,
að koma eigi svo aptur, að hann hefði eigi fundið Eden það
handa löndum sínum, er hann fórað leita að. Hann leitar og
leitar og finnur ekki. Loks, rjett þegar hann ætlar að snúa
aptur, rekst hann á stað (land), sem ber langt afþví, sem hann
hefir áður sjeð i ferðinni. |>arna er fyrirheitna landið, hugsar
hann. Vegna þessarar ímyndunar bregður sólskinsljóma yfir
allt sem fyrir augun ber, og þvi er frásagan svona glæsileg,
með svoddan sólskinsblæ. Ilöf. ber oss á brýn, að vjer höf-
um tekið upp í blað vort skrípasögu úr einhverju dönsku blaði
(í augum höf. er »danskur» = «auðvirðilegur») um Alaskaför þeirra
fjelaga. Ónei, blaðið var ekki danskt, heldur amerískt. Höf.
kannast víst við það; oss minnir eigi belur en að vjer höfum
heyrt, að hann hefði miklar mætur á því áður en þetta kom
til, gott ef hann ritaði þá eigi í það að staðaldri. það heitir
«Fædrelandet og Emigranten». En það stendur nú ekki á
miklu, hvaðan greinin var tekin (ísaf. II, 7). Hitt skiptir meiru
hvort það er rjettnefni, að kalla greinina skrípasögu. Nú stend-
ur ekkert í henni annað en finna má í frásögu höfundarins
sjálfs. |>að er ekki nema ofurlítið hrafl af stórmerkjunum, sem
þar er getið, rjett til smekks og ekki annað. Sje það því skrípa-