Ísafold - 14.06.1876, Blaðsíða 1

1S90.
3 * a f o I b.
III 14. Miðvikudaginn 14. júnímánaðar.
Leiðarvisir
til að þekkja aldur alidýra vorra.
Eptir Snorra Jónsson.
(Niðurlag). Eptir að þannig hefir
verið gjörð grein fyrir, hvernig á þv(
stendur, að þekkja má aldur hestsins
á tönnunum, skal nú skýrt frá hinum
sjerstöku aldurs merkjum, eptir ára-
fjöldanum eða aldursskeiði þvi, sem
hesturinn er á.
({ því, sem á eptir kemur, er ein-
ungis tekið tillit til framtannanna I
neðri skoltinum, nema annað sje sjer-
staklega nefnt).
Legar folaldið er 12—I4daga gam-
alt, vaxa miðtennurnar fram; þegar
það er hjer um bil mánaðargamalt,
sjest móla fyrir næstu samstæðunum,
sín hvorumegin miðtannanna; það eru
millitennurnar; og þegar folaldið er
hjer um bil 9 mánaða gamalt, tekur
það síðustu og yztu samstæðurnar, er
nefnast horntennur (hyrningartennur).
Þegar hesturinn er:
1 árs, eru allar framlennurnar full-
vaxnar: horntennurnar eru orðnarjafn-
liáar hinum tönnunum. Krónuholan í
miðtönnunum er fyllt, — o: hið opna
af krónuholunni er slitið.
2 ára. Iirónuholan í öllum fram-
tönnunum er fyllt. Hálsinn á mið-
tönnunum er orðinn laus við tannholdið
(fjórði jaxlinn er orðinn jafnhár hinum
þremur).
3 ára. Miðtennurnar (fyrstu sam-
stæðurnar) eru felldar og varanlegar
tennur komnar í staðinn. Háls milli-
tannanna er orðinn laus við tann-
holdið.
4 ára. Millitennurnar (önnur sam-
stæðan) eru felldar og varanlegar tennur
komnar í staðinn. Háls horntannanna
er orðinn laus við tannholdið og var-
anlegar vígtennur komnar í efraskoltinn.
5 ára. Allar folaldstennurnar felldar.
Hinar varanlegu horntennur eru teknar,
en eigi orðnar jafnháar hinum fram-
tönnunum. Yaranleg vígtönn komin í
neðra skoltinn. Fremri og aptari brún-
in á bitfleti miðtannanna slitin af.
6 ára. Horntennurnar eru orðnar
jafnháar hinum tönnunum, og fremri
brúnin á bitfleti þeirra slitin af, en
aptari brúnin enn þá ómáð. Aptari
brúnin á bitfleti millitannanna máð, og
krónuholan í miðtönnunam fyllt.
Bitflötur tannanna er nú aflangur og
ferstrendur — breiddin helmingi meiri
en þykktin; tanngarðurinn erhálfboga-
myndaður, og teDnurnar standa nærri
því lóðrjelt í skoltinum. En þetta
breytist nú allt smám saman ár frá ári,
eptir því sem sagt er lijer að framan.
7 ára. Aptari brún á bitflöt horn-
tannanna máð; krónuhola millitannanna
fyllt. Á yztu brún horntannanna í efra
skoltinum hefir myndazt haki (eða
gaddur), er fer vaxandi, þangað til hest-
urinn er 9 ára, en minnkar úr því, og
hverfur að mestu, þá er hesturinn er
yfir 12 ára.
8 ára. Allar krónuholurnar fylltar;
«hakinn» hefir stækkað. Aptari brúnin
á miðtönnunum er bogadregin.
9 til 11 ára. Fyrri partur þessa
aldursskeiðs þekkist á því, að aptari
röndin á bitfleti miðtannanna myndar
hálfboga, og kjarninn ( tönnum þess-
um, er áður var sporbaugsmyndaður,
fer nú að verða hringmyndaður. Við
enda þessa aldursskeiðs er hin sama
breyting orðin með hinar lennurnar.
Kjarninn sjest nú sem dálítill kringlótt-
ur depill við aptari röndina á bitfleti
tannanna, og fyrir framan hana sjest
móta fyrir gulutn depli, sem er hin
fyllta rótarhola. Eins og áður er sagt,
er «hakinn» mestur, þá er hesturinn er
9 ára, en minnkar úr þv(. Á þessu
aldursskeiði er bitflöturinn «aflangur»:
hlutfallið milli breiddar og þykktar er
eins og 3 : 2.
12 til 14 ára. Bitflöturrnn «kring-
lóttum; hlulfallið milli breiddar og
þykktar eins og 5 :4. í byrjun þessa
aldursskeiðs hverfur kjarninn f mið-
tönnunum (12 ára), og á næ6tu árum
hverfa einnig kjarnarnir ( hinum tönn-
unum: «guli depillinn» skírist og
stækkar þar á móti. Aptari rönd bit-
flatarins fer við enda þessa tímabils að
breyta hinni kringlóttu lögun sinni og
myndar nú horn, einkum á miðtönn-
unum. «Hakinn» hverfur að mestu,
eins og áður er sagt, þá er hesturinn
er 12 ára.
15 til 17 ára. Bitflöturinn myndar
þríhyrning með jöfnum hliðum. Breidd-
in jöfn þykktinni. Bogamynd tann-
garðsins er nú að mestu horfin, svo
að hann myndar nærri því beina línu.
Við enda þessa tírnabils er bitflötur
miðtannanna meiri á þykkt en breidd.
Eptir þetta tímabil mjókka tennurn-
ar (og eins tanngarðurinn allur), svo að
þykktin á bilfleli tannanna verður allt
að því helmingi meiri en breiddin, og
tennurnaríneðri skoltinum liggja lárjett.
Á gömlum hestum verða tennurnar
gular, höfuðið sýnist lengra og hvass-
ara niður; kjálkarnir mjókka, og hest-
urinn verður inneygður. Á 14, til 16.
árinu sjást grá hár ( augnabrúnunum;
53
seinna meir hærist hesturinn og í enn-
inu, á nefhryggnum og ( taglinu.
I>egar bygging og slit tannanna er
reglulegt, eru aldursmerkin fyrir hvert
ár Ijós, þangað til hesturinn er 8 ára;
eptir þann tíma verða þau ógreinilegri,
og því eldri sem hesturinn verður, því
örðugra veitir að sjá aldur hans upp á
ár; enda hefir það enga prakliska þýð-
ingu, að vita, hvort hesturinn er fáum
árum yngri eða eldri, ef hann á annað
borð ber þess Ijós merki, að hann er
úttaugaður og aflóga, því verð lians
verður eðlilega að fara eptir þv(, hversu
mikið gagn búast má við að hafa af
honum, en eigi eptir því, hversumargra
ára hann er í raun og veru.
Aldursmerki þau, sem lýst er hjer
að framan, eru einungis, hvað krónu-
holuna, kjarnann og lögun bitflatarins
áhrærir, miðuð við það, að bæði bygg-
ing og slit tannanna sje reglulegt. En
óregla í byggingu og sliti tannanna er
all-tfð og getur verið svo margvísleg, að
það yrði of langt mál og margbrotið,
að gjöra grein fyrir því hjer. Einungis
skal þess getið, að tennurnar eru stund-
um talsvert lengri eða styttri en þær
eiga að vera að rjettu lagi, og sýnir þá
bitflötur tannanna hestinn yngri eða
eldri, en hann í raun og veru er; til
þess að fá hinn rjetta aldur á að draga
jafnmörg ár frá aldri þeim, er tenn-
urnar sýna, eins og þœr eru mörgum
linum of láar, og á hinn bóginn bœta
eins mörgum árum við aldur þann,
er bitflötur tannanna sýnir, eins og
þœr eru mörgum línum of háar. Að
öðru leyti verður maður yfir höfuð að
styðjast við hallann á tönnunum og
bogamynd og breidd tanngarðsins.
J>ess skal að lyktum getið bjer, að
eigi verður •— eins og sumir (mynda
sjer — sjeð af hornköggli þeim, er
finnst í hófskeggi hestsins, hvort hann
er á stöku ári eða eigi. Ilornköggull
þessi á ekkert skylt við aldursmerki
hestsins.
— Aldur nautgripa er eigi
nærri því eins auðvelt að þekkja yfir
höfuð að tala eins og aldur hestsins.
Á yngri árum dýrsins leiðbeinir tann-
takan manni til að þekkja aldurinn, en
eptir að henni er lokið, verða aldurs-
merkin mjög óljós, hvað tennurnar á-
hrærir, og maður hefir þá lítið annað
við að styðjast en hringi þá, er myndastá
hornum mjólkurkúnna. Nautin hafa
24 jaxla alls — 6 hvorumegin ( efra
og neðra skoltinum—, og 8 framtenn-
ur í neðra skoltinum, en f efra skolt-
inum eru engar framtennur. Fram-