Ísafold - 12.08.1876, Page 1

5H a f o 1
III 19.
Urn banka og lánsfjelög.
Eptir Árna Thorsteinson.
III.
tegar aðgætt er, hver peninga-
viðskipti sje tíðust hjer á iandi, að frá
skildum kaupum og sölum, vita allir,
að það eru lán, með hinu vanalega formi
á lánsamningum. Áður höfum vjer
getið þess, að nauðsyn sje til að sönn
sjálfseign aukist. Auk þessa ber og
mestu nauðsyn lil þess að eigendurnir
geti gjört sjer jarðeign sína svo arð-
sama, sem unnt er, með jarðabótum,
hvort heldur hún er í eign ábúanda
eða annars. Með því að gjöra jarða-
bætur, auka menn verð jarðarinnar.
Eptir því sem hún batnar, er hún arð-
samari, og það á hún að vera bæði
fyrir ábúandann og líka eigandann, svo
framarlega sem hann leggur til jarða-
bótanna. þess vegna ætti hver maður,
sem kaupir jörð, að kaupa sjer einnig
jarðabætur, og ef hann ekki sjálfur hefir
efni til þess, þáaðtaka veðlán í jörðinni
til þess að endurbæta hana. Menn ætti
að gefa því gaum, þegar jörðin hefir
fengið hentugar jarðabætur, hver mun-
ur verði á frá hinu gamla ásigkomu-
lagi, þá er hún var illþýfð, svo engin
gat slegið hana fyrir bakverki, eða á
henni voru ógengir forarflóar.
Hver skynsamur og greindur bóndi
ætti að skoða huga sinn um það,
hvort hann geti ekki með því að taka
lán gegn jarðarveði, og verja því til
jarðabóta, áunnið sjer talsverðan hag
með meiri afrakstri af jörðinni, sparn-
aði í tíma og vinnukröptum, og ioks
aukið verð jarðarinnar, svo að hún sjálf
geymi í sjer höfuðstól þann, er í hana
hefir verið lagður. f>á er starfsmaður-
inn tekur lánið til þess að auka aíl sitt
og frammi fyrir öllum getur sýnt, að
hann ver láninu vel bæði fyrir sig og
þann, er iánið Ijet af hendi, verður hann
talinn þarfur maður í sveit sinni. Hon-
um verður þetta tii sóma en ekki til
niðurlægingar, eins og þeim sem taka
lán, þá er þeir engrar viðreisnar eiga
von.
Jeg þykist nú hafa sýnt fram á,
hversu mikil þörf sje á því, að pen-
ingalán geti fengizt, og hefi líka vikið
að því, hversu nauðsynlegt það sje fyrir
framfarir vorar; en svo kemur að þvi,
sem erfiðast er, og það er að ráða úr
því, hvernig hentast muni vera að þok-
ast áfram i áttina, og hefirmjer komið
til hugar, að þetta helzl mundi ávinn-
ast með því að stofna iánsfjelög, sem
í öðrum löndum hafa orðið að mjög
Laugardaginn 12. ágústmánaðar.
miklu gagni. Þau eru grundvölluð á
því, að það er ætíð erfitt og tafsamt,
að leita upp þann, sem einmitt hefir
á reiðum höndum þá upphæð, er þarf
að taka til láns, og getur hagað láninu
á þann hátt, sem þeim hentar, er það
vill taka. Á sama hátt er og varið með
þann, sem hefir peninga fala til láns,
að það er tafsamt og erfitt fyrir hann
að leita upp þann, sem vill lána pen-
ingana með þeim kostum, er hann
verður að setja. Menn mynda þess
vegna stofnanir eða fjelög, sem annast
þetta, útvega fje það, sem með þarf,
og miðla því aptur til lántakendanna.
Lánsfjelögin nafa erlendis ótal myndir,
og yrði of langt að lýsa þeim öllum,
svo ( nokkru lagi sje, enda virðist þess
eigi þurfa, þar það einungis er tilgang-
ur minn að leiða athygli að þeim láns-
fjelögum, sem tíðast ern meðal jarðeig-
andi manna eða bænda, og sem starfa
að því að veita peningamönnunum fulla
tryggingu fyrir fje því, er þeir láta laust
við fjelagið, og aptur að veita þeim,
sem eru í lánsfjelaginu, lán með sem
vægustum kjörum. Þetta verður með
þeim hætti, að fjelagið annast með stjórn
sinni öll viðskipti við þann, er lánar
fjelaginu í heiid sinni, og svo þar á
eptir sjer um lánin til hvers einstaks
fjelagsmanns. Höfuðstól sinn myndar
fjelagið með því að gefa út skuldabrjef
til handhafa fyrir vissum upphæðum
gegn veði í fasteignum þeim, sem veð-
settar eru fjelaginu, og verður allt fje-
lagið sameiginlega með hinum veðsettu
fasteignum að ábyrgjast, að vextir verði
borgaðir fjelagssjóðnum, með þeirri við-
bót sem tekin er til að standa straum
af þeim kostnaði, er stjórn íjelagsins
hefir í för með sjer. í flestum nýrri
fjelögum er og höfð viss lítil afborgun
á ári t. a. m. um 50 ár, og er hún
þá greidd fjelagssjóðnum ásamt vöxt-
unum. En fjelagssjóðurinn borgar apt-
ur á móti þeim, er eiga skuldabrjef
sjóðsins(eiga hjá fjelaginu), vextina, með
því að láta rentuseðla fylgja skulda-
brjefunum, og annast einnig afborgun-
ina. Við útlánin er vanalega fylgt þeirri
reglu, að fasteign sú, er fjelagið tekur
að veði fyrir peningaláni, er virt, og
fæst þá vanalega '/2 virðingarverðsins
eða framundir % hluta til láns, en
fyrir öllu þessu eru reist skýr og greini-
leg takmörk, sem ganga jafnt yfir
alla, og svo er og allt fyrirkomulag
fjelagsins alveg einskorðað, hvort held-
ur um skyldur þess eða rjettindi er að
ræða. Eins og áður var á vikið, eru
skuldabrjefin frá fjelaginu með vissri
73
i§;«.
upphæð t. a. m. 100 kr., 200 kr. o. s.
frv., og af því að lánið er óuppsegjan-
legt, ganga skuldabrjefin mann frá manni
kaupum og sölum, eptir því verðlagi
(Cours), er myndast á þeim. þetta get-
ur eigi gengið eins vel og lipurt með
veðskuldabrjef einslakra manna, sem eru
með ójafnri upphæð, og hver kaup-
andinn ávalltvegurf sendi sjer, hvernig
því sje varið þegar hann kaupir, og
við hvern hann eigi að skipta eptir-
leiðis. Sá sem fær lán hjá fjelaginu,
hefir rjett á að nota hinn almenna
langa frest til þess að endurborga lánið;
en mörgum fjelögum er svo háttað, að
menn geta losað sig við skuld sfna með
því að kaupa hlutabrjef eða skuldabrjef
sjóðsins (kassa-obligationir), og borga
skuld sína með þeim.
t’essi lánsfjelög, sem komu upp á
|>ýzkalandi á 18. öld, eptir sjö ára stríðið,
og hleyptu þar fram öllum landbúnaði,
eru nú mjög almenn víðsvegar um lönd.
í Danmörku eru þan og almenn, og
skal jeg t. d. segja mjög stuttlega frá
fyrirkomulaginu á einu þeirra, er beitir
Creditforening for Grundejere i de
danslce Östifter, og er 25 ára gamalt.
|>að tekur 2 af hverju hundraði, sem
lánað er jarðeigandunum, og er það
lagt í viðlaga- og stjórnarsjóðinn. Lán-
takendur svara þar á eptir af láninu
5% á ári, og er af þeim 43/4°/0 varið
til þess að borga vexti 4%, en 3/4%
til afborgunar, og V4°/o '>• viðlaga- og
stjórnarsjóðsins. Skuldabrjef þau, er
sjóðurinn gefur út, ávaxtast með 4%
á ári, og eru smátt og smátt, eptir því
sem af er borgað, dregin inn og borg-
uð með fullri upphæð. Aðrar afborg-
anir á lánum, sem fjelagið hefir gefið,
má greiða í skuldabrjefum, er sjóður-
inn hefir gefið út(kassa-obligationinum),
og einnig eptir upphæð þessari. í þessu
fjelagi afborgast lánið með hinni reglu-
legu árlegu afborgun á tæpum 47 ár-
um.
Þessum lánsfjelögum má nú haga
einnig nokkuð öðruvísi eða á ýmsa
vegu, en þar eð hjer ekki er hægt að
fara nema stutt yfir, læt jeg nægja
þessa stuttu lýsingu. Fjelög þessi geta
haft þann hag í för með sjer, að þar
eð tilgangur þeirra er mjög einskorð-
aður, og verkahringur þeirra fer eptir
því, hve margir vilja láta fje falt til fje-
lagsins, og á hinn bóginn fala fje af
því aptur til láns, þá getur fjelagið ætíð
sniðið sjer stakk eptir vexti,- og þarf
ekki að reisa sjer hurðarás um öxl.
Hvert svo löguð lánsfjelög geta orðið
að notum til þess að hleypa fram bún-