Ísafold - 02.05.1878, Blaðsíða 3

ÍSAFOLD.
30
við að það sje bráðurbani manns, með
því að hann hleypir límefnið í blóðinu.
En hvað er það, sem kallað er eitur?
þannig nefna menn öll þau efni, sem
hafa sýkjandi, spillandi og hættuleg á-
hrif á einhvern lifandi líkama. Af því
menn hafa fundið, að vínandinn hefir
þessi áhrif á lif dýranna, þá er rjett að
telja hann með eiturtegundum. Eptir
því sem efnafræðingar segja, verka eit-
urtegundimar á tvo vegu til að eyði-
leggja lífið. Sumar eiturtegundir verka
þannig, að ef þær koma i magann, þá
svipta þær taugakerfið allri tilfinningu,
og taka burtu meðvitundina, og verka
svo gegnum taugakerfið á hjartað, stöðva
hreifingu þess og valda bráðum bana.
Aðrar eiturtegundir fara úr maganum
út í blóðið, dreifast um allan líkamann
með því, og beita þar sínum sýkjandi
og deyðandi áhrifum á liffærin eða hina
ýmsu parta líkamans. Vínandinn getur
verkað með hvorutveggju móti. Ymsir
læknar og efnafræðingar, sem hafa gjört
tilraunir um áhrif vinandans, hafa tekið
eptir því, að undir eins og ólyfjan þessi
kemur í magann óblönduð og í stórum
skömmtum, þá missir skepnan alla með-
vitund og allt ráð til að hreifa sig, áð-
ur en ólyfjanin fær tima til að ganga
út í likamann með blóðinu til muna.
En vínandinn veldur eigi bráðum bana
nema mikið sje tekið af honum í einu,
og það mjög sterkum. Eins og vín-
andinn er venjulega drukkinn, nefnil.
mjög blandaður, fer hann með blóðinu
út um líkamann, og beitir þar sínum
veikjandi og eyðileggjandi áhrifum. —
það sannar ekki, að vínandinn sje ekki
eitur, þó að hann drepi ekki, sje hann
tekinn í smáum skömmtum, eða „hóf-
lega brúkaður11, sem menn segja, því
allar eiturtegundir má taka inn og marg-
ar eru teknar inn i smáskömmtum, án
þess það hafi dauðann í för með sjer.
Dr. Mussey, amerikskur maður, segir:
„Eitur er hvaða efni sem er og í hvaða
mynd sem vera skal, sem tefur eða
hindrar hinar eðlilegu lífshreifingar, þeg-
ar þvi er beitt við lifandi hluti. Slík
efni eru alveg frábrugðin þeim, sem í
eðli sínu eru nærandi og styrkjandi;
þau eru ekki hæfileg til fæðu og geta
aldrei eflt vöxt og viðgang líffæranna.
Vjer vitum, að nokkuð af líkamanum
eyðist á hverjum degi, og að fæðan er
til þess að bæta það upp aptur; mag-
inn meltir hana, og breytir henni í það
ásigkomulag, að hún verði hæfileg að
fara með blóðrásinni út í hvern lim og
sameinast líkamanum. þetta geta eng-
ar eiturtegundir. þær geta að sönnu
farið með blóðrásinni út í líkamann, en
þær sameinast honum ekki; lífsaflið
keppist við að rekaþærsvo fljóttburtu
sem unnt er, en hvort því tekst að
losa líkamann við þennan skaðlega gest,
er komið undir styrkleika þess hjá hverj-
um einum, eða undir því, hvort lifsaflið
er orðið veiklað af áhrifum eitursins.—
jþannig er varið eðli vínandans, hvem-
ig sem hann kemur fyrir; hann getur
aldrei verið líkamanum til styrkingar
eða næringar, og aldrei sameinast líf-
færunum, og lifsaflið bolar hann svo
fljótt sem það getur burt úr líkaman-
um; hann er þvi eitur eða ólyfjan i
hverri mynd sem hann er og hvort
hann er blandaður öðrum efnum eða
ekki“.
það hafa verið gjörðar margar til-
raunir um eðli vínandans, og þær hafa
sannað, að hann er bráðdrepandi, ef hann
er drukkinn sterkur og í stórum skömmt-
um, en eins og hann er venjulega brúk-
aður, verkar hann á hinn veginrt : hann
nefnil. veikir likamann, og eyðileggur
ýmsa parta hans, og hann allart á stund-
um á endanum. — Eitur-tegundirnar
verka hver um sig, einkum á einhvern
sjerstakan part likamans; sumar verka
mestmegnis á mænuna, aðrar á hjartað,
sumar á magann, nokkrar á lifrina, á
hálsinn og hálskirtlana o. s. fr. — J>ann-
ig er því líka varið með vinandann; þó
hann verki yfir höfuð skaðsamlega á
allan líkamann, þá beitir hann þó eink-
um sínum eyðileggjandi áhrifum á einn
sjerstakan part hans, eins og aðrar
eitur-tegundir; en hann er þeim mun
háskalegri en aðrar eitur-tegundir, að
hann veitist að heilanum, sem er hinn
æðsti og mest áríðandi partur líkamans.
Að þetta sje satt, getur maður glöggt
fundið, ef maður drekkur áfengan drykk,
því óðar en nokkuð til muna af honum
er komið ofan í magann, þá finnur mað-
ur, að dálítil breyting kemur áhöfuðið,
og eptir því meiri, sem meira er drukk-
ið. Náttúrufræðingar og læknar hafa
líka sannað þetta með rannsóknum og
uppskurði líka. jþeir hafa fundið í heil-
anum á mönnum, sem voru nýdánir af
ofdrykkju, vökva, sem hafði sterka vín-
andalykt, og sem logað gat á, og þeir
fundu, að vínandinn leitaði svo fljótt til
heilans, að þó að ekki væri liðin nema
lítil stund frá því að maðurinn svelgdi
hinn banvæna drykk, sem svipti hann
lífinu, þá fannst lítill vottur af vínanda
í maganum; en heilinn var allur gagn-
tekinn eða gagndrepa af honum. |>að
er auðvitað háskalegt og skaðlegt, að
neyta nokkurra þeirra efna, sem skaða
einhvern part líkamans, því enginn
þeirra má missast. Og menn forðast
líka öll slik efni og kalla þau eitur eða
ólyfjan. En svo sem það er skaðlegt,
að verða hjartveikur, magaveikur, tauga-
veikur, hálskirtlaveikur eða annað því
um líkt, þá er þó skaðlegast af öllu
þessu, ef heilinn veikist; því fyrst er
að taka á því, að sje höfuðið veikt, líð-
ur allur líkaminn við það, og í annan
stað er öll velferð mannsins, andleg og
likamleg, komin undir því, að heilinn
geti starfað að sínu ætlunarverki: þeg-
ar vitið skerðist, þá er raskað hyrning-
arsteininum undir allri velferð mannsins,
og ef það missist alveg eða að mestu,
þá er öll velferð hans komin í grunn
niður í sama vetfangi. Enginn sjúkdóm-
ur er eins hræðilegur og eins sorgleg-
ur, eins og vitfirring. Margur, sem
misst hefir heilsu og limi, og verður að
liggja í rúminu það, sem eptir er æf-
innar, getur þó lifað rólegu og ánægju-
legu lifi, ef hann hefir skynsemi sina
óskerta, ogjafnvel verið öðrum til mik-
illar uppbyggingar; en vitfirringurinn
hefir engin not af því, þó hann sje að
öðru leyti heilsugóður, og líf hans er
opt ekki annað en eymd og volæði
fyrir sjálfan hann, en erfiði og skapraun
fyrir aðra. Eins og enginn af full-
komlegleikum mannsins er eins dýr-
mætur eins og skynsemin, eins er ekki
eins hörmulegt að missa neinn þeirra
og hana. — J>að vita nú allir og viður-
kenna, að skynsemin hjá manninum birt-
ist í því fullkomnari mynd, sem heilinn
er heilbrigðari og betur útbúinn, og þvi
veikari sem hann er eða ófullkomnari,
því sljórri er venjulega skynsemin.—Af
þessu leiðir þá, að allt, sem raskar bygg-
ingu heilans, eða veikir hann og skemm-
ir með einhverju móti, það skerðir skyn-
semina meira eða minna. — J>ar eð nú
vínandinn leitar einkum og undir eins
til heilans, sezt þar að og raskar hon-
um og spillir, þá skerðir hann um leið
skynsemi mannsins, og það því meira,
sem hann fær meiri yfirráð yfir heilan-
um, þ. e. því meira sem maðurinn drekk-
ur. — J>etta sjáum vjer að satt er á þvi,
að sá, sem í einu drekkur nokkuð til
muna af áfengum drykk, verður ýmist
vitskertur eða vitlaus á meðan vín-
andinn verkar í heilanum. Nokkru ept-
ir að maðurinn hættir að drekka, fær
hann að vísu vitið aptur, þvi lífsaflið
rekur eitrið—vínandann—burt úr heilan-
um, og þá nær hann sjer í bráð; en því
optar sem heilinn mætir þessum á-
hlaupum vínandans, því veikari verður
hann fyrir, og á bágara með að reka
hann alveg af höndum sjer; og með
tímanum fer venjulega svo, að heilinn
veikist og getur ekki lengur varizt hin-
um truflandi og eyðileggjandi áhrifum
óvinar síns.
Vjer höfum nú komizt að þeirri
niðurstöðu, að vínandinn komi hvergi
fyrir í náttúrunni; að hann myndist ein-
ungis eða risi upp af rústum eyðilagðra
næringarefna; að hann sje ekki líkam-
anum til næringar, og geti alls ekki
sameinast honum til að viðhalda lífinu
eins og önnur fæða gjörir; að hann þar
á móti hafi skaðlegar verkanir á likam-
ann og líffærin, geti jafnvel verið al-
veg banvænn, og að hann af öllu þessu
hljóti að vera eitur eða ólyfjan. Og
þar eð nú allir áfengir drykkir hafa
mikið í sjer af þessu eitri, og allt eðli
þeirra og verkanir koma af því, þá hljót-
um vjer að álykta, að Gucf hafi ekki skap-
að áfenga drykki, og að hann hafi ekki
œt.lað pá mönunum til nautnar. — Ef
hófsemdarmennirnir geta ekki hrakið
þessa ályktun með skynsamlegum og
gildum rökum, þá er grundvöllurinn
undir kenningu þeirra orðinn að engu.