Ísafold - 05.09.1878, Blaðsíða 2

86
ÍSAFOLD,
%78
Sama er að segja um smáskamtalækn-
ana; það er ómögulegt að neita því,
að þeir hafa stundum bæði græðt og
læknað þá, sem hinir prófuðu stór-
skamtalæknar voru frá gengnir að svo
búnu; vitum vjer dæmi til, að sjúk-
dómar, sem stórskamtamenn hafa ekki
ráðið við, hafa læknazt af smáskamta-
lyfjum og margt mætti til týna fleira
smáskömtunum til m eðmælingar. Enda
hafa þeir nú rutt sjer svo til rúms í
hinum menntuðu löndum, að sumstaðar
(t. d. í Wien) eru homöopathiskir
fyrirlestrar haldnir á háskólum; í Kaup-
mannahöfn er nýbúið að stofnsetja smá-
skamtalyíjabúð, og almennt er, að þeir
sem smáskömtunum treysta, hafi hús-
forða af þess konar lyfjum handa sjer
og sínu heimili, án þess það sje átalið.
En — nú er oss sagt, að eigi að
fara að ofsækja smáskamtalæknana hjer
á landi með opinberum málsóknum.
Að það sjeu lög, efum vjer ekki. En
vjer efum, að þær svari tilganginum,
eður sjeu sanngjarnar; að minnsta kosti
mun betra að gjalda varhuga við, að
ekki sje eitt látið ganga yfir alla, hvort
sem þeir eru sannir bjargvættir veikra
og volaðra, eða hreinir og beinir skottu-
læknar, sem hafa smáskammtana fyrir
Qeþúfu. Betra höldum vjer sje og
mannúðlegra, að beita hinum gildandi
lögum um þetta efni með greind og
varfærni, en undirbúa jafnframt ný lög,
sem greina vel hafrana frá sauðunum,
og setja takmörk, sem hjer eiga við,
milli þeirra, sem hafa mega lækningar
um hönd og þeirra, sem það er mein-
að. Vjer tökum til dæmis, að sje það
satt, að til sje 12 vetra gamall homoö-
path, þá ætti það ekki að líðast, en
aldurstakmark að setjast; eða væru
sumir meðal þessara manna menntunar-
lausir óreglumenn, og því um líkt, ætti
slíkt ekki að þolast. þ»ar á móti virð-
ist oss, að þeim mönnum ætti að vera
leyfilegt að hafa lækningar um hönd,
sem vitanlega hafa mörgum hjálpað,
sem rejmdir eru að greind og stillingu,
og sem annars hafa sannað, að þeir sjeu
menntaðir og veluppfræddir menn, þó
þeir ekki hafi tekið eiginlegt læknis-
próf. Um þetta gæti ný lög haft nýj-
ar ákvarðanir inni að halda. Er máske
betra, að eiga líf og heilsu eingöngu í
höndum menntunarlausra flækinga, sem
hrekjast hingað frá Danmörku, eða á
maður að deyja Drottni sínum, af því
hlutaðeigandi hjeraðslæknir kemur ekki
þó hans sje vitjað hvað eptir annað ?
Á það, þegar svo stendur á, að vera
saknæmt fyrir smáskamtamanninn þó
hann hjálpi, og hefir ekki reynslan sýnt,
að enda valdstjórnin sjálf, og ef vjer
munum rjett landlæknirinn, hafa mælt
með að opinber styrkur væri veittur
manni, sem í rauninni ekki var annað
en skottulæknir ?
f>að mun [sannast, að smáskamta-
lækningum verður ekki útrýmt með
málssóknum; þó nokkrir verði sektaðir,
næst vart til allra. Almenningur mun
öllu fremur leita smáskamtalæknanna,
þegar farið er að ofsækja þá, og ekki
mun hylli eða vinsæld hinna föstu lækna
vaxa við þetta. Til þess liggja önnur
ráð, sem sje að þeir afli sjer sem mestr-
ar og beztrar þekkingar, og stundi
sína köllun með alúð, bregði skjótt við
þegar þeir eru kallaðir, o. s. frv.
Leifar fornra kristinna fræða ísienzkra
eru út komnar á prenti. Hefir síra þor-
valdur Bjarnarson á Melstað látið prenta,
en landssjóðurinn veitt 1000 krónur til
kostnaðarins. þó það kunni svo að
vera, að þessi og þvílíkar bækur hafi
nokkra þýðingu fyrir tungu vora, þá
er það vist, að þær að efninu til eru
mjög þýðingarlitlar. þessi bók hefir
mestmegnis inni að halda íslenzka þýð-
ingu af ræðum Gregoríusar páfa mikla
og af helgra manna sögum hans. þ>ó
einstaka gullkorn kunni að finnastíhin-
um fyrri, þá eru hinar síðari lítið ann-
að en það, sem vjer þekkjum frá við-
bætinum við Olafs sögu helga og
biskupasögunum. Betur hefði fje lands-
ins eflaust verið varið til þess að gefa
út handhæga útgáfu af íslendingasög-
um, eins og opt hefir verið stungið upp
á, eða til að rannsaka skjalasafn lands-
ins o. fl., heldur en til þess að auðga
bókmenntir vorar með nýjum viðbæti
við allar þær pápisku hjátrúarleifar og
kellingabækur, sem vjer eigum meira
en nóg af. það er ekki svo að skilja,
að vjer ekki viðurkennum, bæði fyrir-
höfn útgefandans og góðan frágang á
bókinni, en oss virðist eitthvað annað
af fomritum vorum hefði átt að vera í
fyrirrúmi. þessi bók ersvo vaxinbæði
að efni, ritmáta, enda stafletri og dýr-
leika, að hún kemst aldrei nema í fárra
manna hendur, gæti því aldrei, þó efn-
ið væri annað en það er, haft nein
menntunaráhrif á almenning. En þetta
virðist oss eiga að vera aðalatriðið, þeg-
ar landssjóðurinn styður að bókmennt-
um. Ekki liggur neitt á að gefa út
pápiskar prjedikanir og það þýðingar
úr latínu, fyr en búið er nokkurn veg-
inn að tæma fjársjóðu sögu vorrar og
frumrita, sem enn þá á langt í land.
Látum hin auðugri löndin kosta dýrind-
isútgáfur af fornu glingri og pápiskum
hjegóma, en verjum fje vors fátæka
lands til einhvers þarfara og fróðlegra,
en þessar „leifar“ fornra „kristinna
fræða“ eru. því þó útgefandinn kalli
þessi fræði íslenzk, þáer það ekki rjett
hermt. Bókin hefði átt að heita: leif-
ar fornra íslenzkra þýðinga á pápisk-
um prjedikunum. þ>ó útgefandinn megi
njóta þess sannmælis, að hann hefir
fyrir sitt leyti leyst þetta starf vel af
hendi, þá er fje landsinsþar fyrir ekki
vel varið, og vonum vjer að þeim sem
hlut eiga að máli í þessu efni, ráðherr-
anum, landshöfðingja og biskupi tak-
ist betur næst, þegar þeir styðja að út-
gáfu fornrita á landsins kostnað-
Um siðbótina á íslandi eptir f>orkel
Bjarnason prest á Reynivöllum, útg.
á kostnað bókmenntafj elagsins og prent-
að. í ísafoldar-prentsmiðju, Reykjavík,
1878, 11V2 örk f 8 blaða broti með for-
mála og registri. 2 kr. 50 aura.
þ>að hefir opt verið sagt nú á seinní
árum, að bókmenntafjelagið væri búið
að lifa sitt fegursta, það kæmi engin
bók að gagni út frá því, og það væri
rjettast að segja sig úr slíku fjelagi o.
s. frv. Vera má að fjelagið hefði get-
að unnið með meira dugnaði, að deild-
irnar hefðu getað orðið betur samtaka,
að aðrar bækur, en sumar þeirra, sem
út hafa komið, hefðu getað verið betri
og hentugri handa alþýðu manna, en
þó er það ætlun vor, að fjelagið hafi
jafnvel á þessum sfðustu árum komið
ýmsum bókum á prent, er geta verið
samlöndum vorum til gagns og nota, ef
þeir vilja leggja það á sig að lesa þær.
Nú eiga menn kost á, að kynnast nýrri
bók og fróðlegri, er fjelagið hefir gefið
út, þar sem er siðabótasaga sira
þorkels. Saga siðabótanna er einn
þáttur úr sögu íslendinga, og hann mjög
merkilegur, því að um aldamótin 1500
og fyrri hluta 16. aldar — þegar siða-
bótin gjörðist — mátti heita stórstreymt
f sögu Norðurálfuþjóða; það var eins
og Drottinn vitjaði mannkynsins á sjer-
legan hátt: þá lifði Kópernikus, er
fyrstur kom mönnum f skilning um
göngu jarðarinnar kringum sólina; þá
lifði Kolúmbus, er „leysti Atlants-
haf úr dróma“ og fann Ámeríku, og þá
lifði Lúther, er leysti menn úr and-
legum fjötrum páfadómsins. það má
með sanni segja, að um þær mundir
opnaðist mannkyninu nýr himin og ný
jörð, enda hófst þá líka nýtt tímabil í
veraldarsögunni. Sú hin mikla andlega
hreifing, er þá átti sjer stað í útlönd-
um, barst einnig hingað til lands. Páfa-
veldið var hjer eins og annarsstaðar
orðið óhafandi, og þó það að ytri á-
sýndum væri all-ásjálegt og virtist standa
á gömlum merg, þá var hið innra lífs-
afl þess svo að þrotum komið, að páfa-
dómurinn hlaut að falla um koll, þegar
frelsisandi hins nýja tíma bljes á hann.
Helztu máttarstoðir páfadómsins hjer á
landi, þegar siðabótin kom, voru þeir
biskuparnir Ogmundur Pálsson í Skál-
holti og Jón Arason á Hólum, eigi sök-
um framúrskarandi þekkingar eða
menntunar, heldur vegna þess, að þeir
voru hvor um sig drottnunargjarnir,
auðugir og framkvæmdarmenn miklir í
veraldlegum efnum. Slíkir menn hlutu
að rísa öndverðir móti annari eins ný-
breytni eins og siðabótinni, og því hlutu
viðskiptin að verða hörð milli þeirra
annars vegar og siðbótarmanna hins
vegar. En það var engan veginn áform
vort að fara lengra út í þetta efnisríka
málefni, heldur að eins vekja athygli
landa vorra á því, og biðja þá að lesa
þessa sögubók síra þorkels, og lesa
hana rækilega. þ>að er sannfæring vor,
að þeir muni kunna honum þakkirfyr-
ir hans starf, og jafnvel fjelaginu með,
sem kom svo þarflegri bók á prent.
Uppástunga til sampykktarum fiskiveiðar
á opnum bátum.
Hinn 20 júní þ. á, var haldinn
fundur í Hafnarfirði, til þess að ræða
um endurbætur á ýmsu, er snertir
fiskiveiðaaðferð þá, er hingað til hefir