Ísafold - 20.09.1878, Blaðsíða 1

í S A F 0 L D.
V 23.
Reykjavík, föstudaginn 20. septembermán.
1878.
p>ótt umkvartanir um peningaeklu hjer
á landi sjeu almennar og á góðum rök-
um byggðar, þá nemur þó staðar við
umkvartanimar, er fje lands og lands-
manna er margvíslega látið fara út úr
landinu að nauðsynjalausu. Að vjer
ekki tölum um alla þá peninga, sem
vor óhaganlega verzlun dregur burt úr
landinu, og sem von bráðara skal ítar-
legar verða rætt, þá hefir landsstjómin
til skamms tíma gjört sitt í þessu efni,
þar sem hún við hin stórkostlegu bygg-
ingarfyrirtæki síðari ára (hegningarhús-
ið, fangahúsin, aðgjörðina á dómkirkj-
unni og nú loksins Reykjanessvitann)
hefir ekki þótzt geta notað innlenda
smiði, en lagt allt í útlendra manna
hendur, og hefir þó reynslan sýnt, að
það er ekki allt fullkomið, sem þessir
menn gjöra, t. d. fangahúsin vestra og
aðgjörðin á dómkirkjunni. Við þetta
hefir stórfje farið útúrlandinu; en von-
andi er, að landsstjórnin smámsaman
breyti þessari stefnu; að minnsta kosti
stendur nú til, að íslenzkir smiðir taki
að sjer höfuð-aðgjörðina á dómkirkjunni;
hefir ráðherrann samþykkt boð innlends
yfirsmiðs í þessu efni.
þá hafa landsmenn sjálfir einnig
verið nokkuð hugsunarlitlir um þetta
atriði, og skulum vjer taka eitt dæmi
frá sjálfum höfuðstaðnum. Tilskipun 14.
febr. 1874 um eldsvoðaábyrgð í Reykja-
víkurkaupstað bindur Reykjavík, að oss
virðist, öldungis að óþörfu við bruna-
bótafjelag hinna dönsku kaupstaða. Eins
og kunnugt er, tekur tjeð fjelag að sjer
ábyrgð gegn eldsvoða á tveim þriðjung-
um ábyrgðarverðs timburhúsa og múr-
húsa o. s. frv. Reykjavíkur, en Reykja-
víkurkaupstaður tekur ábyrgðina að sjer
að þriðjungi. þ>etta gjörði Reykjavík
samt ekki af sjálfsdáðum, heldur til-
neydd, af því danska brunabótafjelagið
vildi ekki takast alla ábyrgðina á hend-
ur, og var meiningin ekki sú, sem rjett-
ast hefði þó verið, að bærinn tækist
sjálfur þriðjungs-ábyrgðina á hendur
beinlínis, heldur var hún sú að „reassu-
rera“ sem kallað er, eða útvega gagn-
ábyrgð hjá öðrum útlendum fjelögum.
Hver hefir nú afleiðingin verið? Rúm-
ar 1400 krónur ganga á ári hverju út
úr Reykjavík og út úr landinu til bruna-
bótafjelags hinna dönsku kaupstaða, án
þess húseigendur Reykjavíkur hafi á-
síðan, ef Reykjavík gengur úr bruna-
bótafjelaginu, nokkurt „tilkall til viðlaga-
sjóðs eða umboðssjóðs brunabótafjelags-
ins“ (12. gr.). þ>ar á ofan er Reykja-
vík háð öllum breytingum á eldsvoða-
ábyrgðinni og brunabótagjaldinu, sem
siðar kunna að verða gjörðar fyrir hina
dönsku kaupstaði, án þess frá Reykja-
víkur hálfu neitt orð verði þar í lagt,
eða Reykjavík eigi nokkurn þátt í kosn-
ingu fulltrúa fjelagsins (3. gr.). Ef t. d.
margir eldsvoðar í hinum dönsku kaup-
stöðum leiða það af sjer, að brunabóta-
gjaldið verður hækkað þar, þá verða
húseigendur í Reykjavík þegjandi: að
gjalda þetta hærra gjald, þó enginn
eldsvoði haji komió þar upþ í margt ár,
og þar á ofan 29 aura af hverjum 200
kr. fyrir hús með trjeþaki, og 16 aura
af hverjum 200 krónum fyrir önnur hús
(3- gr. og 3. gr. b.).
Er nú Reykjavík meiri vorkunn, að
eiga brunabótafjelag sjer, en Eyfirðing-
um að eiga sjótryggingafjelag sjer?
Væri það ekki bæði gerðarlegra, is-
lenzkara og sjer í lagi haganlegra, að
tryggja sjálfir hús sín hver með öðrum
og hver fyrir annan, og safna sjálfir
sínu ábyrgðargjaldi (1400 kr. á ári og
þaðan af meira, eptir því, sem húsin
fjölga og tryggingarnar með þeim) í
innlendan sjóð, heldur en að senda þetta
fje út úr landinu, og sjá aldrei, ef vel
fer — þ. e. að skilja enginn húsbruni á
sjer stað, — einn eyri af því aptur.
Virðingarverð húsa í Reykjavík, sem
tryggð eru gegn eldsvoða, er nú þeg-
ar yfir hálfa miljón króna, og ætti það
þá að vera ókljúfandi, að eiga sitt eig-
ið tryggingafjelag ? Eða er það betra
að vera gustukamaður dönsku kaup-
staðanna og láta þá svo ráða öllum lög-
um og lofum við sig ?
þ>egar maður veit, hversu efnaður
bær Reykjavík er, þá má við því bú-
ast, að hann losi sig sem fyrst úr þessu
örðuga sambandi. Fer varla hjá því,
ef Reykjavík fær sitt eigið brunabóta-
fjelag, að þá munu allir þeir húseigend-
ur annarsstaðar á landinu, að minnsta
kosti í nærsveitunum (Hafnarfirði, Kefla-
vík o.s.frv.), sem tryggja vilja hús sín,
Málið gegn amtmanni Niels Fuhrmann, bú-
stýru hans Katrínu Holm, siðar Piper, og
dóttur hennar Karen Holm.
(Eptir skjölum landshöfðingjadæmisins).
Niels amtmaður Fuhrmann kom
hjer eptir amtmann Miiller. Keypti
hann vonina um amtmannsembættið ár-
ið 1716 fyrir 1000 rikisdali, galt í 2 ár
formanni sínum, er deyði 1720, 200 rd.
á ári af launum sínum, er ekki námu
þá nema 400 rd., og þess utan stríðs-
skatt af fullum laununum. — Fuhrmann
þessi, sem annars mun hafa verið einn
með betri og duglegri embættismönn-
um þessa lands og meðal annara rjett-
arbóta innleiddi hjer norsku lög, virðist
að hafa verið fjöllyndur maður. Skrif-
lega hafði hann heitið stúlku í Kaup-
mannahöfn, Appolloníu Schwartzkoff,
eiginorði, en síðar snerist honum hug-
ur til annarar stúlku, Karen Holm að
nafni, dóttur bústýru sinnar. þ>egar
Appollonla og þeir, sem að henni stóðu,
urðu þessa vísari, var tekið til þess ó-
yndis-úrræðis að stefna Fuhrmann fyrir
consistorialrjett, sem dæmdi Fuhrmann
til að efna loforð sitt við Appolloníu.
Hann áfrýjaði málinu til hæstaijettar,
sem árið 1719 staðfesti undirrjettardóm-
inn, en ekki skipaðist Fuhrmann við
þetta. Hún kærði hann þá fyrir kon-
ungi (Friðriki IV.), ogskipaði konungur
árið 1721 stiptaratmanninum yfiríslandi,
Raben, sem að venju sat erlendis, að
sjá svo fyrir, að Fuhrmann annaðhvort
hlýðnaðist hæstarjettardóminum, eða
gildi Appolloníu á ári hverju 200 rd. af
launum sínum. Jafnframt kom Appol-
lonía hjer inn snemma vors 1722, og
settist upp hjá Fuhrmann á Bessastöð-
um. Svo lítur út, sem Fuhrmann hafi
í fyrstu tekið henni þolanlega. Flutti
hann úr hinni svokölluðu gömlu stofu,
sem nú er fyrir löngu fallin, í tjald út í
tún, ljet Appolloníu hafa herbergi sín,
en mataðist með henni. Skömmu síðar
kom með Grindavíkurskipi út hingað
stúlkan Karen, dóttir bústýru amtmanns-
ins, Katrinar Holm. Skipti þá um; amt-
maður hætti að samneyta Appofloníu,
og var hún úr því fram í andlátið eins
konar húskona á Bessastöðum, bjó í
herbergi sjer og fjekk mat sendan frá
amtmanni. Varð strax, eins og við er
að búast, mjög fátt milli hennar og
mæðgnanna, sem nú voru i meiri met-
um hjá amtmanni, er skömmu síðar
gipti móðurina Katrinu Holm skrifara
sínum Piper. Vonum bráðar fór að
bera á undarlegu heilsuleysi hjá Appol-
loníu, uppsölum og dofa í útlimum, sem
batnaði við og við, en tók sig upp apt-
ur þyngra og þyngra, þangað til hún
andaðist, að kalla má yfirgefin og ein-
mana i júnímánuði 1724. Engin lík-
skoðun var haldin. Hún er grafin í
kórnum í Bessastaðakirkju.
Skömmu fyrir andlát hennar hafði
búðarsveinn danskur, Páll Kinch að
nafni, heimsótt hana, til þess að færa
henni kveðjur frænda og vina frá Kaup-
mannahöfn. Sagði hún honum, að hún
hefði tvisvar fengið eitur í matnum, og
kenndi mad. Katrinu Holm, eða Piper
um. Sama hafði hún sagt landfógeta
Comelíus Wulf, dönskum manni, er
einnig bjó á Bessastöðum, Sveini timbur-
manni Larsen og fleirum. Sveinn timb-