Ísafold - 06.05.1879, Blaðsíða 2

50
ingjar, eða landið allt saman, bæði lóð-
ina, húsin og önnur mannvirki, sem á
lóðinni standa. þessu svipað fyrirkomu-
lag ætti, eftilvill, bezt við hjerálandi,
þegar um þá er að ræða, sem án þess
að taka hjer bólfestu, vilja eiga hjer
fasteign eða önnur „auðæfi í annara
manna lönd“, svo sem náma, veiði, reka
og því um líkt.
Á stundum virðist ekki vera eins
skarplega og gagnort til orða tekið hjá
meiri hl., eins og æskilegt er í lögum.
I 5. gr. (meiri hl.) segir t. d.:
Hjáleigur eru hlutar úr jörðum, en
eigi jarðir sjer, nema þær hafi sjer-
skilin landamerki og sjerskilinn dýr-
leika,
það er sama sem að segja: hjá-
leigur eru ekki jarðir sjer, nema þær sjeu
jarðir sjer, eða: hjáleigur eru hlutar úr
jörðum, nema þær sjeu ekki hlutar úr
jörðum. Viðbætirinn „nema þær hafi
sjerskilin landamerki" o. s. fr. á að falla
burt, eins og á sjer stað hjá minni hl.
(II. kap., 4. gr.).
þurrabúðirnar koma fyrir hjá meiri
hl. í 4. og 5. gr., hjá minni hl. í 6. og
12. gr. Hjer er þörf á rjettarbót, og
hjer var tækifæri til að koma henni við.
Allir vita hvert átumein þurrabúðir og
tómhúsfólk er, og hefir lengi verið, í vel-
megun landsins. Höfðu bæði meiri og
minni hl. hjer dæmin fyrir sjer. Ekki
vildi Grágás láta þess konar „óværu-
eignir“ haldast við, það vissi þó minni
hl. (sbr. minni hl. frv. ástæður, bls. 80).
En hvorirtveggja þekkja Píningsdóm frá
1490, sem bannar alla búðarsetu við sjó,
nema búðarmaður haji að minnsta kosti
3 hndr. í fríðu af að lifa, Frá þeim
tíma allt til 1679 leiðst engin búðarseta
við sjó, nema grasnyt fylgdi býlinu. Á
þessu er enn f dag hin fyllsta þörf, því
það er sannast að segja, að grasnytar-
laus tómhús-skríll vinnur sveitafjelögun-
um mesta ógagn. þurrabúðirnar ættu
því að afnemast með öllu, þegar vjer
fáum ný landbúnaðarlög. Danir hafa
hentug lög um Udstykning og Sammen-
lœgning, sem takmarka hvorttveggja,
svo ekki má stækka jarðir og ekki búta
þær niður um skör fram. því hugsaði
minni hl. ekki eptir þessu, þegar hann
var að skapa höfuðbólin með 50 kúa
þunga (XII. kap.) ? Hægra mun reyn-
ast, að skapa smábýli, sem fóðri að
minnsta kosti eina kú, en höfuðbólin,
sem fóðri 50. það skal lukka til, það
verði yfir 4—-5 jarðir á öllu landinu af
bændaeignum, sem með hlunnindum og
öllu saman geti heitað höfuðból. Á
hinu er meiri þörf, sjer í lagi við sjáv-
arsíðuna, að hvert býli gefi ábúanda
kost á, að hafa eitthvað annað sjer til
munns að leggja, en fiskætið tómt, þeg-
ar aflast, og þegar ekki aflast, eitthvað
annað en lánskom og hreppsmeðlag.
Beri maður 18. gr. meiri hl. sam-
an við 74. gr., þá sje jeg ekki betur, en
þessar tvær greinir í fjelagi hljóti að
verða til þess, að kveikja málaferli mill-
um landsdrottna og leiguliða. í hinni
fyrri segir:
Nú hefir maður eignazt reka í landi
annars manns — — og er ekki ákveð-
ið, hvað hver skal hafa af rekanum;
á þá landeigandi öll álnarlöng kefli
og smœrri.-------
En í 74. gr. segir:
Ef reki fylgir jörðu, og er hann und-
an skilinn leiguliða-notum, þá skal
leiguliði hirða við þann,-----leigu-
liði skal hafa öll áhiarlöngkefii, og
annan smærri við.
Hjer þarf ljósari ákvörðun; því þó
meiningin með orðunum, ef reki fylgir
jörðu, kunni eiga að vera: þar sem
reki er ekki leigður frá jörðunni, þá rís
sú spurning upp allt að einu, eptir 18.
gr., hvað fær leiguliði af rekanum, þar
sem landeigandi á ekki nema álnarlöng
kefli og smærri ?
1 36. gr. (meiri hlut.) er ítakseig-
anda heimilað, að taka torf og grjót í
ítakinu sjálfu í stýflur og girðingar,
en í 37. grein er honum bannað að
rista torf á hey sitt. Hvað kemur til
þessa? Hvorttveggja virðist torfið jafn-
nauðsynlegt. þ>á má hann, eptir sömu
gr., ekki beita hrossum sínum í ítakinu
meira en þörf er á. Um þörfina munu
hrossin ein fær að dæma. Greininþar
á eptir (38. gr. meiri hl.) ánafnar land-
eiganda alla beit í ítakinu, þegar fjen-
aður bítur meira gras en við, en ítaks-
eiganda, þegar beita skal á skóg ein-
göngu. Hver á þá beitina, þegar fjen-
aður bítur minna gras en við, en þó
ekki skóg eingöngu?
jþegar til jarðabygginga kemur
(VIII. kap. hjá meiri hl., XIII. kap. hjá
minni hl.), þá felli jeg mig betur við
minni en meiri hlutann. Meiri hl. gjör-
ir landsdrottni að skyldu (63. gr.), að
byggja jörð sína ekki skemur en 15 ár,
minni hl. þar á móti (184. gr.), eins og
eðlilegast er við alla samninga, í svo
mörg ár, sem þeir verða ásáttir um. í
71. gr. (meiri hl.) segir: ekki máfráfar-
andi vinna meira á jöroinni það vor,
sem hann flytur þaðan, en til búþarfa
sinna. —■ — Ef hann vinnur meira, eign-
ast viðtakandi það. Er nokkur þörf á
slíku banni? í 72. gr. (meiri hl.) stend-
ur: „leiguliði á sókn allra þeirra mála,
er rísa úl af brotum gegn leiguliðarjetti
hans, en, ef hann ekki sækir, á lands-
drottinn sókn þeirra mála“. Hver lík-
indi eru til, að landsdrottinn höfði mál
út af brotum gegn rjetti ieiguliða? þ>á.
er rjettar hugsað og rjettar orðað hjá
minni hluta(i87- gr.): „Leiguliði á sókn
allra þeirra mála, er rísa út af leigu-
liða rjetti hans, o. s. frv.“. Einnig er
188. gr. hjá minni hluta stórum betri,
en 73- g'r- hjá meiri hluca, sem veitir
leiguliða eina hættulega heimild, þar
sem segir:
„Eigi má hann (leiguliði) heldur, án
leyfis landsdrottins, fá öðrum til af-
nota nokkuð af hlyniiindum hennar
(jarðarinnar) — — nema það sje í
umskiþtum fyrir önnur hlynnindi, sem
leigujörð hans þarfnasf1,.
f»essi ákvörðun er einkar viðsjál og
gæti, ef hún yrði að lögum, orðið til
þess aðniðurníða hverja jörð undir yfir-
skini laga og rjettinda, því hver sker
úr, hvers hverjörð kann að „þarfnast“ ?
því næst er 78. gr. hjá meiri hl. um
hjúafjölda leiguliða óþörf og rangt hugs-
uð eða orðuð. þ>egar meiri hl. síðar
(í 82. gr.) gjörir ráð fyrir, að leiguliði
skuli hafa fyrirgjört ábúðarrjetti sínum,
ef hann níði leigujörð sína, þá kemur
engum við, hve mörg eða fá hjú hann
heldur til að vinna hana, enda má rækta
jörð með fleiru en föstum hjúum; það
má brúka daglaunamenn ogkaupafólk,
sem ekki nefnast hjú í lögum vorum.
Minni hlutinn hefir enga grein í líka
stefnu. Aptur hefir 79. gr. hjá meiri
hl. mikla hvöt til jarðabóta inni að halda.
En það endurgjald fyrir jarðabætur,
sem 81. gr. meiri hl. tiltekur, helming-
ur þess, er jörðin hefir rífkað í verði
fyrir jarðabœturnar, er varla heppilega
tiltekið, þegar þess er gætt, hversu
mjög þetta er undir verðlagi á jörðum
yfir höfuð, undir árferði ogfleiru, kom-
ið, hvernig slíkar jarðabætur verða metn-
ar. Felli jeg mig betur við fyrirmæl-
in í 196. gr. minni hlutans: liafi leigu-
liði búið þar í 20 ár, eða lengur, skal
engu launa honum jarðabæturnar; hafi
liann búið þar 15 ár eða lengur, en þó
skemur en 20, skal lúka honum fyrir
þœr, sem eins árs hækkun í landskuldinni
nemur, og að tiltölu þess meira, sem
hann hefir unnið meiri jarðabætur á
skemmri tíma. þ>egar meiri hlutinn í
84. gr. áskilur, að „landskuld og leig-
ur fyrir næsta ár á undan, gangi fyrir
öllum öðrum skuldum“, þá er þetta víst
svo að skilja, að þær gangi næst á ept-
ir skattaskuldum til landssjóðs (sbr. á-
búðarskattalög 14. des. 1877, 6. gr.).
í XI. kap. (um nýbýli) ætla jeg
vera stóra apturför hjá meiri hlutanum
frá tilsk. 15. apr. 1776. Býður meiri hl.
nýbýlingum (130. gr.) ekki nema 2. ára
eptirgjaldsfrelsi og 15 ára skattfrelsi
(132. gr.). |>etta er lítil upphvatning.
Minni hlutinn (XIV.kap. um almenninga)
fer öllu nær hinni tilvitnuðu tilskipunar
9. gr., því hann býður (í 205. gr.) ný-
býlingum landið til eignar. Enda virð-
ist hvötin til að stofna nýbýli ekki mega
vera minni. J>rátt fyrir hin góðu fyr-
irmæli tilskip. frá 1776 hafa nýbýlin
ekki fjölgað svo, að ástæða sje til, að
draga úr þeim kjörum, sem hún bauð.
Yfir höfuð virðist mjer minnihluta
frumvarpið, þegar jeg undanskil stöku
fornar, eða rjettara sagt fyrndar skoð-
anir (t. d. höfuðbólin) lagalegra, ef jeg
mætti'svo að orði kveða, en meiri hluta
frumvarpið. það er eins og minni hlut-
inn sje bæði eldri lögum vorum og laga-
venju kunnugri, skarpari í hugsunum
sinum, og hafi hugsað málið betur. Skal
jeg t. d. enn þá taka eina grein fram
hjá hvorumtveggja, sem jeg hafði vilj-