Ísafold - 02.07.1879, Blaðsíða 1

I S A F 0 L 0.
Reykjavík, miðvikudaginn 2. júlímán.
1879.
VI 18.
Skrifstofa ísafoldar er í Kvennaskóla-
húsinu.
Jeg hefði helzt óskað, að dvöl minni
hjer innanlands í sumar fylgdi engin
breyting á ritstjórn ísafoldar; en al-
þingis-annir ritsjóra þess, er staðið hefir
fyrir henni árið sem leið, meina honum
að verða við ósk minni. þótt jeg því
hljóti að annast ritstjórnina nú um þing-
tímann, er jeg svo lánsamur að geta
glatt kaupendur og lesendur blaðsins á
því, að hann hefir þar fyrir engan veg-
inn sagt skilið við það að fullu og öllu.
Björn Jónsson.
Um lánsfjelög jarðeiganda,
eptir
Árna Thorsteinson.
I.
fað eru rúm tvö árfrá því að jeg
í þessu blaði (III 17—20) skrifaði um
banka og lánsfjelög. Var þar lýst
nokkrum vafa á því, hvort að rjett væri
aðlandið sjálft stofnaðibanka, sem
i öllu væri samvaxinn fjárhag landsins.
jþar var og talið tvísýnt að einstakir
menn mundu gefa sig fram og hætta
fje sínu til þessa. þ>á var því og haldið
fast fram, að öll nauðsyn bæri til þess,
að afnumið væri sem fyrst bannið gegn
því, að taka hærri vexti en 4 af
hundraði á ári gegn veði í fasteign,
og sýnt fram á, að engin veruleg hætta
væri af því búin, þó vaxtatakan yrði
alveg frjáls. En aðalstefna þessararrit-
gjörðar var, að mæla fram með láns-
fjelögum eða alþýðubönkum.
Jeg hefi orðið þess var, að menn
hafa tekið svo orð mín, sem jeg væri
mótmæltur því, að stofnaður væri banki
hjerálandi. En jeg hefiíraun ogveru
ekki gjört annað en latt menn þess, að
stofna banka með almennum verkahring,
hvatt menn öllu framar til lítilla banka,
sem fullnægðu sjerstökum þörfum vor-
um, og talið vissu fyrir því, að lánsfje-
lög og litlir bankar, eins og alþýðu-
bankar í öðrum löndum, mundu bæði
geta staðizt, og einnig stutt að fram-
förum vorum.
Eptir langa þögn hefir nú ísafold
orðið fyrst til þess að mæla fram með
lánsfjelögum jarðareiganda, og þar eð
ritstjóri blaðsins hefir verið að ýta und-
ir mig að hreifa máli þessu aptur, skal
jeg á ný taka fram nokkrar ástæður,
sem mæla fyrir því, að slík fjelög sjeu
stofnuð, og einnig sýna fram á, hvernig
slík fjelög geti komizt á legg.
Fyrst skal þess getið, að lánsfjelög
jarðeigenda eru optast byggð á þeim
grundvelli, að þeir sem taka lán úr
sjóðnum, ábyrgjast veðskuldir hans sam-
eiginlega með hinum veðsettu eignum.
J»að er í stuttu máli, að lánsfjelagið
kemur fram sem heild gagnvart lánar-
drottnum sínum, en hver sem tekur lán
úr fjelagssjóði, skiptir við fjelagið eins
og hvern annan lánardrottinn.
Nú sem stendur verða menn að
fara hreppa, sýslur, ömt, og jafnvel
landið allt, af enda og á, til þess að
finna einhvern, sem getur og vill lána
fje, ef á liggur, gegn jarðarveði. Ef
jarðeigendur stofna lánsfjelög fyrir sig
sjálfa, geta þeir gengið að láninu visu
þegar þeir þurfa þess, hvort það er
stórt eða lítið. I.ánsfjelagið er við því
búið að lána fje eptir vissum einskorð-
uðum reglum, þegar við þarf.
Ef sá, sem lánar gegn jarðarveði,
þarf að halda á fje þvi, er hann hefir
lánað, segir hann láninu upp með litl-
um fyrirvara, sjaldan lengri en missiri.
Og er það alla jafna mjög hættulegt
fyrir flesta lántakendur, því þeir hafa
ekki svo mikið fje til taks, og eiga ekki
víst að fá fje til láns annarstaðar í þann
svipinn. Biða menn opt við það þann
halla, að hann getur ráðið efnahag þeirra
að fullu. Við þessu er ekki hætt í láns-
fjelögunum; þar er endurborgunin fast
á kveðin.
Menn eiga ekki að eyða nema
menn neyðist til þess, ekki lána fje ut-
an með föstum ásetningi að borga lán-
ið aptur, og fullri vissu um að það ekki
bregðist. Með einskorðaðri endurborg-
un, eins og tíðkast í lánsfjelögum, eiga
menn kost á að spara, og með litlum
fjárútlátum á hverju ári, sem ekki nema
miklu, borgast lánið. f>að hverfur þann-
ig aptur í sjálft sig, og hafi það verið
stofnað skynsamlega, hefir lántakand-
inn bætt hag sinn með því.
Sá sem lánar út peninga tekur
skuldabrjef á móti fyrirallri skuldinni;
þurfi að skipta upphæð skuldabrjefsins,
má að vísu gera það eptir krónutali, en
skuldabrjefið sjálft er ein heild og því
verður. ekki skipt í parta. Við það
stofnast sameign, sem er miklum vand-
kvæðum bundin. Sameigendurnir eru
sinn í hverri átt, og einn þeirra eða sá
sem geymir skuldabrjefið verður að
standa fyrir öllu, og gera hinum sam-
eigendunum skil. í lánsfjelögunum hafa
skuldabrjefin ekki milda upphæð, t. a.
m. 100, 200 eða 500 krónur, og má á-
vallt fá þeim breytt f minni upphæð úr
stærri, og skipta út f heilu lagi eptir
því sem á þarf að halda. Hjer er það
almennt, þegar jarðir ganga að erfðum,
að jörðunum er skipt ámilli erfingjanna
í hundruðum eða álnum, og hjá reikn-
ingsfróðum sýslumönnum í brotum úr
álnum. J>annig verða það opt og tíð-
um 6 eðaiomanns, sem eiga eina jörð.
Hirða þeir þá ekki um annað en að
taka afgjaldið, en leiguliðin verður að
reiða það ef til vill i margar áttir og
languleið. Sje jörðin veðsett í lánsfje-
lagi, geta erfingjarnir skipt skuldabrjef-
um þeim, er jörðin stendur fyrir, sín á
milli, og hver stungið skuldabrjefifyrir
100 krónum í vasa sinn. Með því móti
á einn maður þar næst aptur hægra
með að kaupa jörðina og leysa hana út,
og seljast jarðir þannig auðveldlega og
jafnvel með betra verði. Útborgunin
minnkar af þvi, að kaupandinn tekur
að sjer að svara veðskuldinni.
Annar hagur er og við veðsetning-
una; en hann er sá, að ef t.a.m. jörðin
gefur af sjer meira að tiltölu en greitt
er í vöxtu af veðskuldinni, þá eykst á-
góðinn af því fje, sem eigandinn legg-
uríjörðina. Tökum til dæmis, að keypt
sje jörð fyrir 2000 kr. Með fyrsta veð-
rjetti er tekið lán í skuldinni kr.
fyrir helmingi verðs eða . . . 1000
gegn 4°/0 vöxtum eða .... 40
Sje nú afgjaldið af jörðunni 4V2°/o
af kaupverðinu eða................... 100
fást 60
í ábata eða ársleigu eptir þær 1000 kr.,
sem hafa verið borgaðar út í hönd, en
það eru 6 af hundraði.
Til þess að koma reglulegri sjálfs-
eign á, — og það er ekki rjett nefnd
önnur sjálfseign en sú, þar sem að ábú-
andinn býr á sinni eigin jörð, — er hið
fyrsta skilyrði að gera svo hægt fyrir,
sem frekast má verða, að kaupa og
seljajarðir. Lánsfjelög jarðeiganda styðja
að þessu; en sönn sjálfseign er allt of
óvíða hjer á landi. Af þeim 62,000 hdr.
sem eru í eign einstakra manna, er það
að eins á nokkrum hluta eða jafnvel
litlum, sem eigendurnir búa á eigin
eign. J>að væri mjög fróðlegt að vita,
hve mörg hdr. sjeu nú sem stendur í
sjálfs-ábúð ; en um þetta vantar greini-
legar skýrslur, eins og um svo margt
annað.
Eg hefi áður farið nokkrum orðum
um, hversu sjálfs-ábúð sje nauðsynleg
fyrir framfarir landsins. Til þess að
bæta úr þessu eru lánsfjelögin mjög