Ísafold - 31.10.1879, Qupperneq 3

99
vetur, þó er ráðlegt, til að koma sem
mestum kjarki í fjárkynið, að sleppa
árlega nokkrum hjá, einkum þeim sem
væri líklegar til að verða brundhrúts-
mæður, og láta þær ekki eiga lömb
fyrr en þrjevetrar; það er nauðsynlegt!
ef rírar gimbrar eru settar á vetur, að
láta þær vera geldar, en aðalreglan
skal vera sú, að skera alla rírðina úr
veturgömlu gimbrunum.
9- gr.
í gjafasveitum skal ætla hverri á
og hverju lambi 4—5 bagga af vænu
bandi hverju fyrir sig, og sauðum ekki
minna en 2—3 bagga hverjum; að öðru
leiti skulu menn ráðfæra sig við kyn-
bótanefndina um heyásetning eptir því
sem hagar til með beit á hverjum stað.
10. gr.
Fjárhúsin skulu vera vönduð, rúm-
góð og björt.
11. gr.
Strax að haustinu skal bera ofan í
fjeð, til að verja það óþrifum og heyr-
ir það til góðrar hirðingar, að ekki sjá-
ist sprottinn sprunga á nokkurri kind,
En komi fram óþrifakláði í einhverri
kind seinna á vetrinum, verður að út-
rýma honum með íburði.
12. gr.
Baða skal lömb eða bera í þau að
vorinu, áður en þau eru rekin á fjall,
til að drepa í þeim lús og forða þeim
við óþrifum yfir sumarið.
13- gr.
Bezt er að hafa lokið af að rýja
ær fyrir fráfærur, því þeim bregður við,
þegar þær eru teknar úr ullu, en það
hefir ekki eins skaðleg áhrif á mjólk-
ina.eða gagnsmuni af þeim, meðan þær
ganga með lömbunum.
14. gr.
Ef óþrif eru í fje að vorinu, þá
skal baða það, eða bera í það, um leið
| og það er tekið úr ullu; mun það þá
j taka miklu meiri framförum að sumr-
inu, en sem nemur þeim kostnaði og
fyrirhöfninni.
III. Urn kynbœtur nautpenings.
1. gr.
f>að skal einungis ala nautkálfa
undan góðri kú af sem beztu kyni, en
með því það er vandi fyrir kynbóta-
nefndina að sjá, hver kýrin tekur ann-
ari fram, skal hún leita sjer nákvæmra
upplýsinga um kost og löst á hverri
kú og ráða síðan til þess er henni virð-
ist bezt; naut undan strytlum eða galla-
gripum mega ekki eiga sjer stað.
2* gr.
Vilji svo til að undan ágætri kú
komi nautkálfur, sem ala skyldi upp, en
hlutaðeigandi hafi ekki kringumstæður
til þess, þá skal kynbótanefndin annast
um, að kálfurinn sje alinn annarstaðar,
svo ekki bresti svo góð naut, sem kost-
ur er á.
3- gr.
Nautið má lítið eitt brúkast, þegar
það er komið nokkuð á annað ár, svo
sem til heimiliskúnna, en þó því að eins
að það sje vel alið, t. d. snemmborinn
kálfur, um nýár næsta ár á eptir, og
því, sem yfirboðarar fyrir skipi. Skuli
þeir eiga flest vopn, sem mest metorð
hafi af konungi, svo sem skutilsveinum
var fyrrum boðið, semsje að eiga span-
dýlar-vopn, treyju, brynju, brynkollu,
brynglófa og brynhosur, hjálm, stál-
húfu, skjöld og sverð, plátu, spjót, bukl-
ara og handboga með tvennum tylftum
brodda; skuli allir skattbændur skyldir
að eiga lunta-byssu og 3 merkur púð-
urs, atgeir eður annað lagvopn ; ein-
hleypir menn, sem eiga 10 aura skuld-
lausa, skuli eiga lagvopn og rýting, en
bera ei nema gegn útlendum ránsmönn-
um; unglingsmenn aðrir 15 vetra eitt
lagvopn; þeir, sem eigi 20 hdr., skuli
kaupa byssu, boga og langspjót (lensu),
ef vígfærir sjeu, og aðrar verjur eptir
efnum“. Á því furðar Björn á Skarðsá,
að svo lítur út, sem lögmennirnir: Jón,
bróðir Magnúsar, og jþórður Guðmunds-
son hafi hleypt þessum dómi fram af
sjer. En ekki varð hann með öllu ár-
angurslaus, því Ari, sýslumaður í Ögri,
sonur Magnúsar rak, eins og lcunnugt
er,, af sjer spánska ránsmenn nokkru
síðar, og drap marga, svo sjá má, að
margur maður hefir þá átt vopn um
ísafjörð. Enda vöndust synir Magnús-
ar og sveitungar frá unga aldri við
vopnaburð; reið hann hvert sumar til
þings með 40 sveina vopriaða eða fleiri;
settu þeir upp vopnin, er þeir komu á
jþingvöll, og þótti sú fylgd stórmann-
leg; mun hann fremur þess vegna hafa
verið kallaður prúði, heldur en sökum
mannkosta sinna. Ríkismannarígur var
með þeim Magnúsi og Arna Gíslasyni
ríka á Illíðarenda, en þó tókust síðar
miklar mægðir með þeim.
Magnús deyði 1591, og er grafinn
að Bæ á Rauðasandi. Ragnheiður ekkja
hans flutti þaðan að Sauðlauksdal við
Patreksfjörð, og lifði þar við mikinn
auð til dauðadags 1642. Var hún þá
93. ára. Yfir ltórdyrum að Haga á
Barðaströnd er málverksbrík, þar sem
Magnús er upp dreginn með 5 sonum
sínum, en Ragnheiður með 6 dætrum,
hvert andspænis öðru með upplyptum
höndum, en krossmark á milli þeirra,
og löng innskript á latínu yfir þeim.
Mun sonur þeirra Jón eldri, sem lengi
bjó í Haga, hafa sett bríkina.
Börn þeirra Magnúsar og Ragn-
heiðar voru þessi: 1. nýnefndur Jón
eldri, sýslumaður, fyrst í Snæfellsness-
sýslu, síðan í Dalasýslu, lærður maður;
hann hefir samið skýringar yfir Jóns-
bókar framfærslubálk, og erfðatal. Hann
var giptur Astríði Gísladóttur,' lögmanns
þórðarsonar. 2. Ari, bjó í Ögri, var
sýslumaður í Isafjarðarsýslu og Stranda-
sýslu, höfðingi bæði að raun og sjón,
hjeraðsríkur og hlutsamur; rak með
röggsemi af sjer spánska ránsmenn,
safnaði að sjer mönnum, drap yfir 30
„Gascona11 á Isafirði, en 13 í Dýrafirði
á Skaga, 18, og fyrirliðann Martini, út
í Æðey. Hans kona var Kristín Guð-
brandsdóttir, biskups. 3. Björn á Bæ
á Rauðasandi, sýslumaður í Barðastrand-
arsýslu. Fyrri kona hans var Sigríður
Daðadóttir, bónda Bjarnasonar á Skarði
á Skarðsströnd; þeirra son Eggert ríki
á Skarði; síðar giptist Björn Helgu
Arngrímsdóttur, prófasts hins lærða að
Melstað Jónssonar. 4. porleifur á Hlíð-
mestu gætni þarf að við hafa allajafna,
svo nautinu komi ekki hnekkir, einkum
meðan það er á framfaraskeiði; þegar
nautið er 2. ára má fyrst brúka það
fullkomlega.
4- gr-
Kynbótanefndin skal hlutast til um,
að í hverju byggðarlagi sjeu haldin
svo mörg naut, að nægilegt sje, og skal
koma þeirri reglu á, að naut sjeu sótt
og ljeð til kúa, en sá skaðlegi ávani
numinn burtu, að kýrnar sjeu leiddar til
nautanna, einkum að vetrarlagi.
5- gr.
Kálfa skal einkum ala snemmborna
eða fyrri part vetrar, og láta þá fá gott
uppeldi.
6. gr.
Kvigur mega fá kálf, þegarþær eru
þriggja missira, en kjarkmest og heilsu-
bezt yrði kynið, efþærfengju ekki kálf
fyr en fullra tveggja ára. Einnig er það
athugavert, að láta ekki kýr eiga kálf
tvisvar á sama árinu, og mætti alls ekki
halda þeim, fyr en í fyrsta 9 vikur frá
burði.
7- gr-
J>að skal taka kýr snemma fastar
að haustinu, og eptir tíðarfarinu byrja
að gefa þeim með fyrir rjettir.
8. gr.
Hverri kú skal ætla 35—40 hesta
af töðu af venjulegu bandi eða 50 hesta
af stör eða útheyi, en nautum, kvígum
og kálfum að tiltölu minna.
9- gr-
Fái nautpeningur kláða af lús eða
arenda, hjelt hálfa Skaptafellssýslu; hann
átti fyrst Gróu Gísladóttur, Arnasonar
á Hllðarenda Gíslasonar; þeirra dóttir
þ>rúður, giptist Gísla sýslumanni á Hlíð-
arenda Magnússyni*, lögmanns Bjarnar-
sonar. Seinni kona jþorleifs var Cecilia
Bjarnardóttir frá Laxamýri Magnússon-
ar. 5. jón yngri, kallaðurDan, bjó að
Eyri í Seyðisfirði vestan, átti Ingveldi
Guðmundsdóttur, bónda að Eyri í Arn-
arfirði; frá honum er mikil ætt. 6. Elín,
giptist Sæmundi Arnasyni, Gíslasonar
frá Hlíðarenda. pað skilyrði var sett
fyrir ráðahagnum, að hann eignaðist
Hól í Bolungarvík sjer til ábýlis, eins
og segir í vísu Magnúsar föður hennar:
Fæst ei skjól hj.i faldasól
Firðar honum það segi,
Nema eigi hann Hól fyrir höfuðból
Hennar fær hann eigi.
7. Ragnheiður, Hennar fjekk Einar
Hákonarson Arnasonar frá Hlíðarenda,
Gíslasonar. sýslumaður í Arnessýslu,
er bjó á Ási í Holtum. 8. Katrín átti
Bjarna Hákonarson bróður nýnefnds
Einars. 9. Guðrún átti Hinrik á Innra-
hólmi, sýslumann I Borgarfjarðarsýslu
Gíslason lögmanns þórðarsonar og Ingi-
bjargar Árnadóttur frá Hlíðarenda,
Gíslasonar. 10. Cecilia átti barn ógipt,
og leyndi því, sem hún mátti. Sagt er,
að unglingspiltur, sem flutt hafði heyband
af engjum, hafi sagt þegar hann kom
aptur til fólksins á engjarnar, „að hann
hefði heyrt hljóð í bænum, og hefðu
þau verið lík hljóðunum í henni Cecilíu
*) Sbr. ísafold VI 7.