Ísafold - 31.01.1880, Blaðsíða 1

I S A F 0 L D.
VII 2.
Reykjavík, laugardaginn 31. janúarmán.
1880.
J>ótt vjer ekki sjeum á þeirra máli,
sem, eins og fram kom á síðasta þingi,
halda að konungur einn og biskup hafi
löggjafarvald í kirkjulegum málum, þá
álítum vjer það bæði gagnlegt í sjálfu
sjer, eins og það er sögu landsins sam-
kvæmt og stefnu tímans samboðið, að
hinni andlegu stjett gæfist kostur á að
íhuga, ræða og undirbúa öll þau mál-
efni, er andlegu stjettina varða, og til
löggjafar kunna að koma, á sínu eigin
varnarþingi.
þ>etta eðlilega varnarþing presta-
stjettarinnar er Synodus, sem áður hafði
bæði meira vald og víðara verksvið, en
sem nú gjörir lítið annað á ári hverju,
en að telja sundur prestsekkna peninga
og uppgjafapresta. Víst er um það,
að prófastadómurinn og synodalrjettur-
inn eru enn þá báðir til að lögum, en
það hefir á síðari árum ekki komið til
þeirra kasta, hvort sem það hefir verið
af því, aðhegðun presta hefir svo mjög
batnað, eða þessu dómsvaldi hefir verið
minna beitt, síðan tilskipun 27. nóv. 1816
bætti hinum verzlegu undirdómurum
inn í prófastadóminn, og kansellíbrjef
31. maí 1823 byggði hinum geistlegu
meðdómendum úr rjettinum.
En — það er ekki einasta að þessu
leyti, að það hefir smá dregið úr Syno-
dus. Meðan biskupsstólarnir voru tveir,
voru einnig tvær prestasamkomur haldn-
ar á ári hverju, önnur fyrir Skálholts-
stipti á þ»ingvöllum um sama tíma og
alþing, hin fyrir Hólastipti á Flugumýri.
þegar stólunum var steypt saman, var
með synodalályktun io.júlí 1812 ákveðið,
„að prófastar úr Skagafjarðar- og Húna-
vatnssýslum mæti árlega á Synodus, en
prófastar í Eyjafjarðarsýslu annaðhvort
ár þann 10. júlí í Reykjavík, þá forföll
ei banna, sjálfir, ellegar fyrir hjeraðs-
prest þeirra, sem fullmektugan þeirra
— til ráðfæringar um geistleg efni og
embættisverk11. Eyrir Skálholtsstipti
eittsaman var þegar 1732 búið að fyr-
irskipa, að prófastar úr Rangár- Arness-
Kjalarness- Borgarfjarðar og Mýra-pró-
fastsdæmum sæki Synodus á ári hverju,
ásamt tiltekinni tölu presta. þ>ótt nú
svo sje, að þessu síðara boði hafi fylgt
verið, þá er oss efi á, að ákvörðunin
frá 1612 hafi í verkinu verið til greina
tekin, og er hætt við, að synodus hafi
í margt ár farið varhluta af nærveru
presta úr hinu forna Hólastipti. Prest-
ar að norðan og austan hafa eptir því
staðið fyrir utan, og getur það varla
heitið heppilegt. þ>að fer ekki hjáþví
að af slíkum samkomum getur margt
gott hlotizt, og það þess meira, sem
þær eru betur sóttar; samvistir og sam-
ræður kveikja margan góðan neista,
og sje áhugi á málefnum presta hjá
andlegu stjettinni sjálfri, eins og gjöra
má ráð fyrir, getur ekki öðruvísi verið
en að mörgu góðu sáði sje niður sáð,
að mörg hugsun vakni, margar tillögur
komi fram, sem efla hið andlega líf og
jafnframt þýðing og hag prestsstjett-
arinnar. þ>aðan eiga upptökin að koma
til allra lagasetninga, sem snertatrúar-
líf safnaðanna og geistleg málefni, þar
á að ræða þau og undirbúa; þar á að
safna skýringum um, hvernig ástatt er
á hverjum stað, og úr þeim flokki er
hægast að kjósa menn, sem milli Synoda
grandskoði öll þau andleg málefni, sem
síðar þykir þurfa að beina til löggjaf-
arvaldsins.
þ>annig er því varið á þeim dönsku
Synodum (Landemoder). þ>ar eru kirkju-
leg málefni rædd, sjer í lagi þau, sem
snerta Danmerkur trúarlíf og ástand
kirkjunnar yfir höfuð. Enda leggur
stjórnin öll áríffandi lagafrumvörp kirkju-
legs efnis fyrir jessar samkomur, og
þótt engin eiginleg atkvæðagreiðsla fyr-
ir fram um þessi mál, nje gagngjörð-
ar ályktanir sjeuteknar, þá eru umræð-
urnar um málin birtar almenningi í hverju
stipti fyrir sig (Landemodesakterne, acta
synodalia) og geta með þessu stofnað
mikið gott, bæði til leiðbeiningar fyrir
stjórnina og almenning. þ>að er nú
mjög líklegt, að Synodurnar í Danmörku
ekki hafi lengur það víða verksvið, sem
tilsk. 1. maí 1618 ætlaði þeim, en þær
fengu þar nýtt líf með kongsbrjefi 20.
jan. 1809, sem Miinter Sjálandsbiskup
kom til vegar, og sem fyrirskipaði guð-
fræðis - vísindalegar umræður og sam-
ræður.
Vjer höfum nú eignazt kirkjulegt
tímarit, sem ætti að vera vottur um ný-
glætt kirkju- og trúarlíf, en vissastan
vott um þetta tvennt myndum vjer finna
í því, ef Synodus lifnaði við úr löngu
dái, eins og sumir prestar einnig hafa
kveðið upp úr með, yrði vel sóttur, og
starfaði annað og meira, en að heyra
upplesin lög og stjórnarbrjef, og svo
að útbýta nokkrum krónum. þ>að hlyti
að. verða hinu andlega lífi og hinni
andlegu stjett hjer á landi til styrking-
ar, því með svo mikið ætti hún þó mega
eiga, eins og að gjöra fullnaðarályktun
um íslenzka sálmabók og fslenzkan
barnalærdóm. þ>etta og því um líkt
ætti ekki að þurfa að koma til kasta
dansks ráðherra í Kaupmannahöfn.
— þ>jóð sem, eins og íslendingar,
hafa fræga fornöld, en sem síðan 1830
má heita nýröknuð við úr roti eymdar
og hnignunar, Grikkir, hafa í einu til-
liti gængið undan öðrum þjóðum, þó
voldugri sjeu, með fögru eptirdæmi,
sem sje í uppfræðingu ungdóms og
alþýðu. Ferðamenn sem nýlega hafa
kynnt sjer hag Grikkja, ljúka einum
munni upp um það, hversu barna- og
alþýðuskólar sjeu þar bæði margir og
góðir, og þó flestir tilorðnir fyrir veg-
lyndi og samtök einstakra manna. Er
svo sagt, að efnamenn Grikkja og sjer
í lagi kaupmenn, sem grætt hafa fje
þar eður í útlöndum, láti allflestir eptir
sig liggjaþað góðverk oghöfðingjastryk,
að gefa meira eður minna til skólastofn-
ana. Sumir hafa í eitt skipti fyrir öll
gefið ný skólahús, aðrir gefa á ári hverju
fje til skólahalds; enda játar einn nafn-
kenndur frakkneskur rithöfundur, að
barna- og alþýðumenntun sje á góðum
mun hærra stigi á Grikklandi, en í Frakk-
landi, og leiðir hann af þessari einu á-
stæðu þann spádóm eður ályktun, að
Grikkir muni eiga mikla og góða fram-
tfð í vændum.
Ef vjer lítum í kringum oss nær,
þá er Svfþjóð sú þjóð, sem bezt er til
eptirbreytnis í þessu tilliti. þ>ar er
meiragjört, bæði af hálfu hins opinbera,
sveitafjelaga og einstakra manna fyrir
uppfræðing barna og allrar alþýðu,
bæði með barna- sunnudaga- búnaðar-
og -gagnfræðaskólum, en nokkursstaðar
annarsstaðar í Norðurálfunni. Svíarog
Grikkir sýna það í verkinu, að eigi
reglubundið og skynsamt sveitafrelsi og
stjórnfrelsi að geta fest rætur í fjelag-
inu, þá þarf uppfræðingin að verða al-
menn eptir hvers eins ástæðum, þörf-
um, kröfum, löngun og lífsstöðu. þ>eir
finna, og eru búnir að reyna sig í því,
að hluttekning bæði í stjórn lands og
sveitarfjelaga, kosningarjettur, trúar-
bragðafrelsi, prentfrelsi o. s. frv. getur
orðið að hefndargjöf í staðinn fyrirnáð-
argjöf, þar sem almenna uppfræðslu
vantar. þ>essi sannindi eru nú einnig
farin að verða íslendingum ljós, og er
það eðlilegt, að landsbúar, sem yfir höf-
uð eru námfúsir, greindir og vel af Guði
gjörðir, þótt baráttan fyrir daglegu brauði
dragi opt úr náminu og sálar-fjörinu, sjeu
farnir að sjá, hversu almenn uppfræð-
ing er nauðsynlegt skilyrði ekki ein-