Ísafold - 31.01.1880, Blaðsíða 2

6
ungis fyrir andlegum, heldur einnig lík-
amlegum þrifum. Einn gagnfræðaskóli
er þegar á stokkunum, búnaðarskólar í
undirbúningi, kvenna- og barnaskólar
að lifna við hjer og hvar fyrir áhuga
einstakra manna og með tilstyrk lög-
gjafarvaldsins. En—-allt um það, verðum
vjer aðjáta, að oflitið er að þessugjört.
Bæði sveitaríjelög og einstakir menn
vona enn sem komið er um of upp á
landssjóð, og leggja sig ekki sjálf og
sjálfir nægilega i framkróka um, að
stofnsetja þessi góðu fyrirtæki. Mein-
ingin er ekki sú, að efnahagur einstakra
manna eður sveitafjelaga sje að voru á-
liti sá, að þeir sjeu einir og einfærir um
að koma þvílfkum stofnunum á framfæri,
heldur sú, að samtökin í þessa stefnu
mættu verða almennari og kröptugri.
í>á hefir löggjafarvaldið sýnt, að það vill
hlaupa undir bagga að tiltölu við fram-
lag stofnendanna. Og þótt það sje satt,
að t. d. Reykjavík sökum efnahags og
fólksfjölda á hægra með, að koma þess
háttar fyrirtækjum á gang, en önnur
fjelög landsins, þá hefir hún öðrum
bæjar- og sveitafjelögum fremur sýnt,
hversu sigursæll er góður vilji. far er
nú sjálfsagt sá bezti barnaskóli landsins,
þar er kvennaskóli, sem að líkindum
stendur hinum kvennaskólanum jafnfæt-
is, þar eru tveir sunnudagaskólar fyrir
kvennfólk, og ullarvinnuskóli að auk,
þar er loksins sunnudagaskóli fyrir hand-
iðnamenn, og þótt þessar stofnanir því
miður ekki nái til allra þeirra, sem
menntunarþurfar eru, þá er góðurvísir
þar kominn, og kominn mestmegnis
fyrir áhuga og góðan vilja einstakra.
Um aldamótin var enginn barnaskóli
hjer á landi, nema á Hausastöðum,
sem aptur dó út. Nú eru fimm barna-
skólar, í Kjalarnessþingi einn, tveir í
Borgarfjarðarsýslu, einn í Árnesssýslu
(Eyrarbakka), einn á ísafirði, einn á
Akureyri og, ef vjer munum ijett, einn
á Eskifirði, alls io—n bamaskólar á
öllu landinu. þetta er talsverð framför,
en næsta ónóg, fyr en að minnsta kosti
er einn barna- eður alþýðuskóli í hverri
sýslu. 1 blaði þessu stóð í fyrragrein
frá merkum sveitapresti, sem lagðiþað
til, að hvert sýslufjelag tæki sig saman
um, að koma að minnsta kosti einum
barna- og alþýðuskóla á legg, og er
þetta bæði rjett og, að ætlun vorri,
kljúfandi verk. En — þá mega hrepp-
ar sýslnanna ekki vera of nærsýnir,
ekki metast um, hvar skólinn eigi að
standa, og ekki horfa í það, þótt sumir
partar sýslunnar, eins og óumflýjanlegt
er, eigi erfiðara með að ná til skólans
en aðrir, heldur auðsýna þann rjetta
fjelagsanda með því, að leggja sitt til
skólans eins fyrir þvf, þótt ein sveit
kunni að hafa hans meiri not, en
önnur.
Bezt er að menn af sjálfsdáðum
og í trausti til hins opinbera eptir á
komi þessum stofnunum upp. pví ann-
ars kann svo að fara, eptir því sem
þörfin verður meiri og kröfumar há-
mæltari, að löggjafarvaldið hjer, eins
og annarsstaðar hefir viðgengizt, og
þegar á sjer stað hjá oss með tilliti til
hinna fyrirhuguðu búnaðarskóla, leggi
gjald á hvern mann til skólastofnana;
og er það ávallt óviðkunnanlegra og
ófrjálslegra, en ef menn sjálfkrafa vildu
leggja þvílíkt gjald á sig, eptir hvers
eins efnum og ástæðum, sumir meira
og sumir minna. f>etta vildum vjer
biðja bæði einstaka menn og sveita-
stjórnir íhuga.
— Á síðasta fundi verzlunarsamkund-
unnar í Reykjavík var ákveðið, að borga
saltfisk með 40 kr. og 2. kr. uppbót að
auk á hverju skippundi, eða þá alls 42
kr. skipp. Áður hafa áreiðanlegir út-
vegsbændur tjáð oss, að sjer hafi af
nafngreindum kaupmönnum verið lofað
43 kr. fyrir skp. Vjer getum vel skil-
ið, að kaupmenn bjóði ekki meira en
vissa upphæð f eina varningstegund;
þeir eru sjálfráðir að því; vjer getum
einnig skilið, og vitum að það viðgengst
annarsstaðar, að þeim sem annaðhvort
selja meira eða sjer í lagi betri varning,
sje ivilnað nokkuð, en vjer skiljum ekki
þetta pukur, og þetta „uppbótar“ nafn
á nokkru af andvirði varningsins. í
öðrum löndum er vöruverðið opinber-
lega birt, að því viðbættu, hver munur
sje gjörður á vörumegni og vörugæðum.
Hjer hefir þetta 1 margt ár farið í ein-
hveiju litt skiljanlegu laumi, og þótt
kaupmenn sjálfir komi sjer saman um
verðlag, er sagt, að þetta samkomu-
lag hafi ástundum litla þýðingu, þegar
á reynir. Vjer vitum ekki, hvort þetta
er rjetthermt, en sje nokkuð til í þvi,
þá er það ekki vottur um, að verzlun
vor hafi þá festu eðasje eins heilbrigð,
eins og óskandi væri. Allt, sem að kaup-
skap lýtur, ætti að liggja bert fyrir hvers
manns augum. Með því eykst sú rjetta
samkeppni. Nú er eins og kaupmenn
vilji raunar, hversu margir sem þeir eru
á sama stað, koma á einokun opinber-
lega, en rjúfa hana leynilega. Vjer
treystum því, að sá tími komi, að verð-
lag bæði á útlendum varningi og inn-
lendum verði á vissum tímum árs, þegar
skip koma frá útlöndum og fara þangað,
og svo, ef til vill um nýárið, þótt þess
sje minni þörf birt opinberlega. þetta
væri hentug tilhögun, og ekki sízt fyrir
kaupmenn sjálfa, en að láta það berast,
að A. fái undir hendinni hjá sama kaup-
manni 2 kr. meira en B. fyrir sömu
vörutegund bæði að gæðum og megni,
hafi hann að eins verzlað meira, að öll-
um varningi samtöldum, eða sje hann
ríkari maður, en B. — þ>að er ekki gott
til afspurnar og ekki kaupmannslegt.
J>á er annað, sem ekki gæti viðgeng-
izt, ef gildandi lögum væri fylgt. Ept-
ir tilskipun 13. júní 1787 17. gr., eiga
fastir kaupmenn að láta hvern fastan
skiptavin hafa viðskiptabækur og „skulu
kaupmenn undir eins, þegar þeir af-
henda eða taka á móti vörum eða pen-
ingum, greinilega tilfæra þær (eða þá)
með mæli, þunga, tölu og verði, bæði í
gróða og í skuld (kredit som debet), og
síðan skila eigandanum viðskiptabókinni
o. s. frv.“. — Væri nú lögunum hlýtt f
þessu efni, gæti það ekki átt sjer stað,
sem nú er tízka, að verðlag varnings-
ins er almenningi ókunnugt fyr en um
nýárið, að þeir fá reikninga sína. f>á
yrði kaupmaðurinn þegar í júlí- eða á-
gústmánuði að kveða upp verðlag á
fiski, ull, tólg o. s. frv. Nú er þetta
leyndardómur þangað til löngu eptir að
varningurinn er af hendi látinn og út-
fluttur. f>að er raunar satt, að það er
landsbúum sjálfum að kenna, að lög
eru brotin á þeim í þessu; því varla
myndu kaupmenn neita þeim um við-
skiptabækur, ef þeirra væri krafizt, og
það því síður sem viðskiptabækurnar,
eptirsömu tilskipunar 18. gr., „eiga að
vera til sönnunar, ef svo ber undir, að
ágreiningur rís út af kröfum kaupmanna,
og takast til greina við skipti á dánar-
búum, par sem kaupmenn eiga til skuld-
ar að krefja o. s. frv.“. — Bæði fyrir
norðan og vestan munu viðskiptabæk-
ur vera almennari en hjer syðra, og
vonum vjer því, að kaupmenn sunnan-
lands einnig innleiði þær. Sú mótbára,
að í mikilli ös á lestum sje ekki tóm
til að tilfæra í þær, það sem inn er
lagt og út ertekið, er ljettvæg, þvi sje
tóm til að vega, mæla og innfæra varn-
inginn í uppkastsbókina (Claddebog),
þá hlýtur og að vera kljúfandi að skrifa
það innlagða og úttekna jafnóðum inn í
viðskiptabókina. Enda mun hollast
að hlýða lögunum.
í hinu danska timariti fyrir dýra-
lækna (Tidsskrift for Vœterincerer) 1879 \J
2, IX, stendur ritgjörð eptir Snorra
heitinn dýralækni Jónsson, um skepnu-
höld og skepnusjúkdóma á íslandi, og
hefir Dr. Krabbe hnýtt aptan við hana
athugasemdum um dýralækningar á ís-
landi. f>essi ritgjörð var sæmd verð-
launum, enda virðist hún hafa margar
góðar bendingar inni að halda. Að
vísu telur höf. upp miklu fleiri kvilla
á skepnum, en oss eru kunnugir hjer á
landi, en fyrst hann hefir nefnt þá, er
líklegt, að þeir hafi komið fyrir hann
í hans reynslu. Höf. tekur mjög djúpt
í árinni um það, hversu illa sje farið
með skepnur hjer á landi, og sjer í lagi
tekur hann fram á bls. 9—12, hversu
meðferðin sje óforsvaranleg í sjálfri
Reykjavík á hrossum, og leyfir sjer að
segja annað eins og „að frá hálfu yfir-
valdsins sje ekkert gjört til að stemma
stigu fyrir þessa óhæfu“. Snorri sál.
getur ekki meint þetta til hins núver-
anda lögreglustjóra höfuðstaðarins, því