Ísafold - 26.05.1880, Síða 1

9
VII 14.
Reykjavik, miðvikudaginn 26. maímán.
1880.
Um seðilbanka á íslandi.
Eptir
cand. polit. Xndriða Einarsson.
I.
|>essu mt'tli hefir svo opt verið hreyft, og
það jafnvel nýlega, að mjer finnst ekkert
vera því til fyrirstöðu, að byrjaformálalaust
á fyrsta efamálinu í þessu efni, sem fyrir
verður, og semer: eigumvjer sjálfir aðkoma
á fót banka, ef hann á að komast á fót á ann-
að borð, eða eigum vjer að fá aðra til að
, gjöra það.
það hefir opt verið tekið fram áður, að
þegar vjer höfum snúið oss til þjóðar bank-
ans í Káupmannahöfn, og beðið hann að
koma hjer upp útibúi (Filial), þá hefir hann
jafnan neitað, og mun að minni hyggju,
gjöra svo enn nokkra hríð. Fyrst er nú það,
að menn eru jafnan ófúsir til að vita peninga
sína langt í burtu, mennviljagetafylgtþeim
með augunum. Sparisjóðurinn hjer í Reykja-
vík lánar miklu síður, eða jafnvel lánar ekki,
mönnum fyrir norðan og vestan, og Danir
hafa þess stöðug dæmi, að þó rentanáFjóni
sje 4"/> og rentaná Jótlandi 5”/., þáeruFjón-
byggjar mjög trauðir til að lána Jótum fje
sitt. Onnur ástæðan fyrir þjóðarbankann eru
hlutabrjef hans, og sá arður sem þau gefa af
sjer. Fyrir stjórn bankans er einkum um
það að hugsa, að rentan af hlutabrjefunum
lækki ekki, og hún hefir nú eptir V. Falbe
Hansen og Will. Scharling: Danmarks Sta-
tistik 3. B. bls. 336 verið frá 1873—76 árlega
9”/°. Misheppnist núútibú á Islandi, ogþessi
renta falli niður í 8 kr. 50/°, þá væri það skaði
fyrir eigendur hlutabrjefabankans, sem næmi
133,000 kr. það er heldur ekki ólíklegt, að
enn sje þriðja ástæðan til þess að stofna ekki
útibú hjer, og hún sje sxi, að halda íslenzku
kaupmönnunum á markaðinum í Kaup-
mannahöfn, sem eflaust er nokkur hagur,
bæði fyrir bæinn og danska markaðinn yfir
höfuð.
Nokkuð hkt ætla jeg að mundi vera með
Skotland, og þessi tvö lönd eru oss næst í öll-
um viðskiptum, svo jeg álít að fáist hvorugt
þeirra til að stofna hjerbanka, þúmuniekki
önnur lönd fást til þess. The Nationalbank
of Scotland hefir sett upp útibú á Hjaltlandi,
það hafa þeir komizt lengst að heiman svo
jeg viti. En þess ber að gæta, að fyrst er
Hjaltland brezk eign, og svo fara gufuskip
þangað 1 og 2 sinnum í viku, og þess utan
liggur hraðfrjettaþráður norður þangað.
Prófessor Hadýson, kennari í þjóðmegunar-
fræði við háskólann í Edinburgh sagði mjer
1878, að skozku bankarnir gæfu í rentu af
eigin fje sínuárlegal3—15/°, ogmeðanþeim
græðist svo vel fje heima, munu þær að lík-
indum ekki hætta fje sínu hingað út.—Eigum
vjer að setja á stofn banka, þá eigum vjer að
gjöra það sjálfir; hagur og sæmd sjálfra vor
býður oss það.
Af því að það er ekki ólíklegt, að einhver
mundi segja, að vjer þurfum engan banka,
því að vjer höfum sparisjóði,sem sjeu í upp-
gangi, þá skal jeg, án þess beinlínis að neita
því, sýna í stuttu máli muninn á banka og
sparisjóði. Bankinn er stofnun eða fjelag
manna, sem verzlar með peninga og láns-
traust (lán). Hann á bæði sjálfur peninga,
sem hann hefir í veltunni, hann lánar pen-
inga út gegn rentu, og geymir peninga fyrir
menn gegn lægri rentu en þeirri, sem hann
tekur sjálfur. þegar hann lánar peninga út
gegn rentu, þá selur hann notkun þeirra,
þegar hann tekur við peningum og gefur fyr-
ir þá rentu, þá kaupir hann notkun pening-
anna og verðiðerrentan. A sama hátt verzl-
ar bankinn með lánstraust, annaðhvort þeg-
ar hann gefur út seðil eða t. d. tekur víxl-
brjef manna fyrir nokkra þóknun, og borgar
þau með peningum.
Nokkuð líkt má segja um sparisjóðina;
þeir verzla með peninga, en aðferðin er önn-
ur. Sparisjóðurinn safnar saman mörgum
smáum upphæðum, og lánar þær aptur út.
Hann ræður yfir fje fátækra manna, og við-
skiptavinir hans mega aldrei eiga neitt á
hættunni. þannig kaupa fæstir sparisjóðir
víxlbrjef. Allir enskir sparisjóðir fá t. d.
stjórninni það fje 1 hendur sem gengur af,
eða þeir leggja upp. Sparisjóðurinn á að hafa
sem mest af fje sínu á vöxtum, og getur því
jafnan áskilið sjer frest til að borga skuldu-
nautum sínum út það sem þeir eigahjáhon-
um, nemi það nokkru til muna. Bankinn á
jafnan að hafa fjefyrirliggjandi, hannájafn-
an að geta lánað hverjum, sem getur gefið
óyggjandi veð fyrir hann. Af þessu flýtur
aptur að sparisjóðurinn á að halda rentunni
stöðugri, en bankinn verður að hækka hana
þegar aðsóknin er mikil, en lækka hana, þeg-
ar húnerlítil, til þess að peningarnir hrökkvi
til á aðsóknartímanum, og hrúgist ekki upp
rentulausir, þegar aðsóknin er lítil. Að
endingu sagt, bankinn á helzt að gefa lán
fyrir stuttan tíma, en sparisjóðurinn getur
lánað nokkuð af fje sínu fyrir lengri tíma.
þegar þessa er gætt, þá álít jeg að menn
fái sjeð, að hvert land, eða hvert fjelag, sem
hefir sparisjóði, þarf eins banka fyrir því,
geti það borið banka, því að sparisjóðurinn
og bankinn hafa hvor sinn verkahring.
II
Aðalatriðið í þessu máli er það, hvort banki
getur þrifizt hjer á landi eða ekki. Kitgjörð-
in í Isafold YII. 9, sem sýnir að flestu leyti
svo vel fram á, hvernig ætti að stofna bank-
ann, ogundir hverjum lögum hann ætti að
setjast á fót, fer ekki út í það, eins mikið og
skyldi. Til þess að banki geti staðizt, þarf
vissan fólksfjölda, svo og svo mikið viðskipta-
líf (verzlun o. s. frv.) og þar af leiðandi vissa
eptirsókn eptir lánum, og, til þess að bank-
inn ekki tapi á þeim, visst veð.
Eru íslendingar þá nógu margir að höfða-
tölunni til þess að geta borið uppi banka ?
Vjer erum fleiri enn Hjaltlendingar, og þeir
hafa einn. Margar þjóðir hafa meira enn
einn banka á 70,000 manns, og sumar færri.
Til þess að sýna, hvernig bankafjöldinn komi
niður, þá set jeg mjer töflu yfir það. Hún er
tekin eptir fyrirlestrum prófessors Will.
Scharlings, og hann mun hafa tekið hann
eptir Dr. Wagner, Hausner eða Kolb.
Um 1870 voru í
Rússlandi 1 bankiáhverja 1,500,000 íbúa.
Frakklandi 1 500,000 —
þýzkalandi 1 . - 180,000 —
Svíþjóð 1 110,000 —
Pólínalandi 1 100,000 —
Norvegi 1 100,000 —
Svisslandi 1 55,000 —
Danmörku 1 36,000 —
(Berlínarb. 1 15,000 -^)
Irlandi 1 14,000 —
Englandi 1 13,000 —
Skotlandi 1 5,000 —
þess utan voru í Norðurálfu um sama leyti
11000 sparisjóðir.
Nú í VII. ári ísafoldar 9 tölublaði er jeg
fræddur um, að f Bandafylkjunum sjeu 2000
þjóðbankar fyrir utan fjölda annara banka,
svo Bandafylkin eiga þá ekki minna en 1
banka á 18000 íhúa.—Væru Islendingar eins
ríkir og þessar síðast töldu þjóðir, og væri
viðskiptalífið hjer einsmikið og hjáþeim, ætt-
um vjer að geta borið 1—2 banka.
Að ætlun minnierfólksfjöldi .lslandsnægi-
lega mikill til þess að bankigeti staðizthjer,
þegarhtið er á fólksfjöldann eingöngu. Ann-
að mál er um viðskiptalífið, hve fjörug það er,
og annað er hitt hvað bankinn á að vera um-
fangsmikill. Bankinn getur haft svo mikið
undir höndum—það er hugsanlegt—að hann
komi ekki peningum sínum út, og hann get-
ur haft svo lítið undir höndum — og mjer
virðist enn hægra að hugsa sjer hann svo —
að hann fullnægi ekki, og geti ekki fullnægt
þeim kröfum sem almenningur gjörir. Við-
skiptalíf vort er í rauninni ekki svo lítið,
það er að segja, þegar litið er á útlendu verzl-
unina. Hver sú þjóð, sem þarf að kaupa allt
sitt korn, getur að tiltölu ekki verzlað lítið.
Vjer þurfum að kaupa það allt. þaðvarfyr-
ir nokkrum árum, að sá sem þetta skrifar,
var að bera verð útlendu verzlunarinnar á
Islandi saman við þá upphæð, sem önnur
lönd verzla við útlönd. það sem Island flutti
út þá (um 1870) var virt til peninga hjer um
bil 3 millión króna virði eða 43 kr. á hvert
mannsbarn á Islandi, og það eru nokkur lönd
í Norðurálfu, sem að tiltölu verzla fyrir
minna við útlönd, en það sem því nemur á
hvem mann.