Ísafold - 16.10.1880, Síða 2

102
(múrinn) beint upp með árbakkanum,
og hækkar smátt og smátt eptir því
sem ofar kemur; þann fyrnefnda boga-
dregna múr urðu þeir að byggja fyrst
kring um víkina, til þess að hallinn
ekki yrði ofmikill, því hefðu þeir hlað-
ið múrinn beint upp frá víkinni, hefði
hallinn orðið ofmikill; ofan á þennan
múr er byggð trjerenna, ogerhúnhjer
um bil 850 fóta löng (425 áln.) og nær
uppað áðurnefndu síki, og hallast jafnt
upp, svo að á 7 fóta lengd hækkar um
i fót; rennan er 9 fóta breið innanmáls,
og 3. fóta og 9 þuml. há (djúp), hún
er rammlega byggð, ofan á múrinn eru
fyrst lögð trje langsetis, og ofan á þau
þvertrje, sem botninn er festur á, og við
þau (þvertrjen) negldir stuðlar, og hlið-
ar rennunnar byggðar upp með þeim,
af 2. þumlunga plönkum, sem eru plægð-
ir saman, svo vatnshelt verði, en að of-
an eru þvertrje negld yfir rennuna, til
þess að halda stuðlunum og rennunni
saman.
Til þess að geta fengið nóg vatn í
síkið og rennuna, ætluðu þeir að byggja
múr eður trjeverk fyrir ofan fossinn, til
þess að stoppa framrás hans að nokkru
leyti. þótt halli rennunnar sje ekki
meiri en fyr er sagt, mundi verða svo
mikill straumur í henni, að torvelt mundi
verða fyrir laxinn að ganga upp, ef ekki
í rennunni væri útbúnaður til þess að
tempra strauin'inn, og gjöra hann jafn-
framt nokkuð hringmyndaðan í renn-
unni. þ>eir byggja þannig milligjörðir
í rennunni, á eptirsagðan hátt: Renn-
an er, — eins og fyr er sagt — 9 fóta
breið, og þegar byrjað er að byggja
milligjörðir þessar frá neðri enda renn-
unnar, er strax fyrir ofan mynnið byggð
6 fóta löng milligjörð, beint út í renn-
una frá hliðinni, og svo vinkilbeygður
krókur á endanum hjer um bil 3. fóta
langur, sem gengur beint upp eptir
rennunni, svo þannig myndast 3. fóta
breiðar dyr við hina hlið rennunnar.
Hjer um bil 5 fóta fyrir ofan þessa þver-
girðingu, er byggð milligjörð á sama
hátt frá hinni hlið rennunnar, þó með
þeirri breytingu, að hinn vinkilbeygði
królcur gengur niður eptir rennunni á
þessari milligjörðinni, í staðinn fyrir upp
á hinni fyrstu, svo krókarnir ganga
þannig á víxl, svo að fyrri krókurinn
snýr ávallt upp, en annar niður, og þar
báðir krókarnir til samans eru lengri en
millibilið milli þvergirðinganna, geng-
ur t. d. efri krókurinn lengra niður en
hinn gengur upp, en eru þó báðir jafn-
langir, og við þennan útbúnað myndast
þannig dyr, upp eptir á víxl, t. d. að
við fyrstu (neðstu) milligjörðin'a eru
dyrnar við vinstri hlið, við aðra milli-
gjörð við hægri hlið, o. s. frv. með
sömu breidd, nefnil. 3. fóta breiðar, og
þannig verða slíkar milligjörðir eðatröpp-
ur í endilangri rennunni. Milligjörðir
þessar eru 6 þumlungum lægri en aðal-
rennan (nefnil. 3. fóta og 3 þuml.) svo
vatnið geti runnið yfir þær, þegar renn-
an er full. Utbúnaður þessi innan í
rennunum við ofannefndar laxatröppur
var ekki fullgjör, en verkstjóri sýndi
mjer lítið sýnishorn, er hann hafði
smíðað til reynslu og eptirsjónar, og
setti það í læk með sama halla sem
aðalrennan, og náði svo laxunga eða
silung, og sleppti honum fyrir neðan
rennuna, til þess að sjá hvort hann
gengi hana upp, sem hann gjörði við-
stöðulaust, og sýndi það von um góð-
an árangur af áðurnefndum laxatröpp-
um, enda hafa laxatröppur reynzt á-
gætlega í öðrum löndum, t. d- Skot-
landi og víðar. Af þessu sjest, að
laxatröppur eru ekki byggðar upp
eptir fossununum, — eins og jeg heíi
heyrt suma ímynda sjer —heldur fram
hjá þeim, með því að tilbúa nýja far-
vegi fyrir árnar, sem laxinn óhindrað-
ur geti gengið upp.
I Bergen er maður nokkur að nafni
Von der Lippe, sem hefur laxaupp-
fósturs-verkfæri(Laxeudklæknings-Apa-
rat), 3 mílur frá Bergen; gekkjegþess
vegna til hans, og skrifaði hann sam-
stundis til manns þess, sem er umsjón-
armaður yfir fiskiuppfóstri þessu, að
nafniNordal; jeg ferðaðist þangað með
gufuskipi, og sýndi umsjónarmaður mjer
allan útbúnað því viðvíkjandi. Upp-
fóstursverkfærið er inn í húsi einu,
sem að nokkru leyti er grafið í jörð
niður, svo að einungis þalcið er ofan-
jarðar. I efri enda hússins er upp-
sprettuvatn, sem rennur upp í kassa,
og frá honum gegnum rennu til upp-
fósturskassanna, sem eru 8 að tölu,
undir þeim er bekkur með fótum und-
ir; bekk þessum hallar svo, að fæt-
urnir eru lengstir efst — næst upp-
sprettunni, — en lægstir neðst, svo að
sá kassinn, sem næstur er uppsprett-
unni, stendur hæst, og svo hinir lægra,
eptir því sem frá dregur; kassarþessir
eru fullar 3 álnir á lengd ?/2 al. á breidd,
og 8 þumlunga djúpir, með smámöl á
botni, og standa hver við annan. í gegn
um neðri hlið efsta kassans, — við ann-
an enda hans — og efri hlið hins næsta,
er trjepípa, sem vatnið rennur um, frá
þeim fyrsta (efsta) kassa í hinn næsta;
í hinum enda á öðrum kassa, og til hins
þriðja er samskonar trjepípa, og þann-
ig á víxl milli allra kassanna, svo að á
þennan hátt er ætíð ferskt vatnt í upp-
fósturskössum þessum; en til þess að
laxaungarnir ekki gangi gegnum trje-
pípur þessar, er festfyrir þær í hornin
á kössunum smáriðið net af járnvír, eður
járnþynnuplata með mörgum smágötum,
sem vatnið rennur í gegnum. Fyrir utan
húsið er grafin tjörn, og múraðir stein-
veggir í kring; til hennar í gegnum
varla held jeg, og hvað segi jeg, ekki
alleina jeg, heldur og allir sem tilvita,
og um hafa skrifað, að í nokkru öðru
landi sje almúgi hugvitsmeiri en hjer,
hvar til merkin eru ótal. þetta er oss
til æru. Látum ei þess vegna berja oss
um of til vanæru. Flestir hafa aldrei
sjeð plóg nje kornstöng; en sje akur-
yrkjan góð og nauðsynleg, þá látum
oss ekki spara neitt ómak eða kostnað
til að fá þekking á henni, og af þekk-
ingunni nytsemina. Jeg segiennmeir:
í því landi, sem er eitt frítt upplýst
fólk, hvar hver hefir sinn eigindóm út
af fyrir sig, ætti að vera hægast að
innfæra nýjan næringarmáta.
5. pó hjer yrði í einum eða öðrum
stað sáður lítill blettur, þá vœri pað
einkis vert, en stóra akra hefir fólkekki
hentugleika, plás nje krapta til aðyrkja.
Hjer til svarast: „fyrr er gilt en valið
sje“. Hvar sem gras vex, þar má sá,
og ekki þarf stórt pláz nje kostnað til
að yrkja til eins mjólkurkvartils, sem
jeg vil til geta vera kynni stærst 12 ál.
í hvert horn, og myndi þó margur vilja
vinna til, að pæla upp tvöfait meira
pláz, þegar honum er hægast, um haust
eða vor. jpeir rómversku vildu láta
hverju heimkynni, hversu stórt sem það
væri, nægja það pláz, sem væri hjer
um bil 45 faðma langt í hvert horn,
sem bæði ætti að þjena fyrir akra,
engjar og beitarhaga; og það nægði
þeim í langan tíma, meðan þeir vökt-
uðu og yrktu vel þenna litla blett, en
þá þeir síðar meir fengu meira undir
hendur,' urðu þeir að klaga yfir, að það
væri landsins fordjörfun.
6. Vjer höfum ei meira tún njeengj-
ar en nœgir handa vorum natiðsynlega
kvikfjenaði. J>ar sem þetta er satt, þá
er það mestan part af ræktarleysi, og
þó það sje ræktað, eptir því sem nú
er siður til, þá er það lítil forbetrun
hjá því, sem með akuryrkjunni og
plægingunni ske kann. þ>ess minna
tún, sem maður á, þess betur ætti að
yrkja þau og rækta. Akuryrkjan gef-
ur bæði korn handa manninum og strá
handa peningnum; peningurinn gefur
bæði fæðu handa manninum og áburð
jörðinni, og jörðin færir þrefaldan á-
vöxt aptur, þó hún ætti gras að bera,
svo túnin og engjar geta upp á engan
vissari máta forbetrast, en með plógn-
um, sem hjer erofiangt að sýna. J>eir
sem ei þykjast mega missa neitt af tún-
inu til kornyrkju, mega hugga sig við,
að hvar sem nokkurt gras vex, má
einnig gjöra að akri, hvort það er ut-
angarðs eða innan, og það bezta úr
túnunum kynni kannske að reynast of
feitt til akuryrkju.
7, Jeg hefi áður í nr. 1 sýnt, að ak-
uryrkjan sje ábatameiri fyrir landið en
verksmiðjur, ef annaðhvors ætti án að
vera, en nokkrir hafa fallið upp á eptir
sem Mercure Danois vottar í Juillet
1754, að hjer í landi kynni kornyrkja
ekki að vinna upp kostnaðinn, pó hún
lukkaðist. Jeg skil ekki, hvaða mismun-
ur kynni að vera milli vor og annara
þjóða í þessum pósti, þar akuryrkjan
kastar í öllum heiminum svo miklu af.
Verkfærin eru það ekki, því búhagir
bændur smíða margt það, sem vandara
sýnist. Vinnu fólks laun og kostur er
það ekki, því þau eru hjer þrefalt ó-
dýrari en annarsstaðar, hvar nokkur
kauphöndlun er. J>ung landsleiga er
það ekki, því vjer gjöldum ekki meir
opt og tíðum, en 4 rdl. eptir svo stórt
land, sem svara kynni greifadæmi hjá