Ísafold - 04.06.1881, Blaðsíða 3

bandi stendur við þenna kafla, t. d. öll
landvörn gegn skepnuágangi o. fl., að
geta náð fullnaðarúrslitum í sumar.
9. Kirkjumál, aukatekjur presta
0. þvl. fað verða svo margir andlegr-
ar stjettar menn á þessu þingi, að bú-
ast má við ýmsum úppástungum um
þesssi málefni, og fjölg’i, sem út lítur
fyrir, prestarnir við þær kosningar,
sem eptir standa, t. d. í Árnessýslu,
þá er sízt fyrir að synja, að presta-
flokkurinn ráði lofum og lögum í þessu
efni. Meðal bænda eru og einstakir,
sem hafa mikinn áhuga á þeim spurn-
ingum, er snerta ríki og kirkju. Apt-
ur eru nokkrir, sem helzt vilja láta
hreifa sem minnst við þessum málefn-
um, og ekki þykir nein landsþörf á
miklum nýmælum í þessu skyni, nema
ef það skyldi vera, að menn viljikoma
því á, að söfnuðirnir kjósi presta sína,
eins og í Sviþjóð, og er það þó ýms-
um anmörkum bundið. Eiga t. d.
söfnuðirnir, að hafa upptökin, og kjósa
sjer prest, þegar brauðið losnar? En
þá þurfa þeir einnig að hafa vissu fyr-
ir, að hinn kostni taki á móti köllun-
inni, og stjórnin þarf að hafa vissu fyr-
ir, að hinn kallaði fullnægi þeim skil-
yrðum, sem lögin ákveða. Eða á um-
boðsstjórnin að tilkynna söfnuðunum,
hverjir um brauðið sæki, og bjóða þeim
að kjósa einn af sækendum? Nú vill
söfnuðurinn engan þeirra; hvernig fer
þá ?—í Svíaríki hafa kosningarnar geng-
ið svo misjafnlega, að margar raddir
heyrast þar í þá stefnu, að breyta þess-
ari tilhögun. Allt um það mun þó, að
öllu samtöldu, rjett að láta söfnuðina
eptirleiðis kjósa presta sína meðal þeirra
sækenda, sem hafa þá hæfilegleika til
prestlegrar stöðu, sem lögin heimta.
þ>ví sú ákvörðun, sem nú gildir eptir nýju
lögunum, að söfnuðirnir hafi rjett til að
mæla með einum sækjanda, en stjórnin
enga skyldu til að gefa meðmælunum
gaum, er verri en engin. Fyrir suma
þingmenn munu þessi mál, sem sagt,
ekki vera nein kappsmál, og er þá rjett
að fara eptir almennings óskum, þar
sem ekki missist mikið, þó litið vinnist
ef til vill við nýmælin. Aukcitekjur
presta virðast mega standa við svo-
búið, nema í einu atriði. Ný lög (9.
jan. 1880) um. uppfræðing barna i skript
og reikningi, hafa talsvert aukið upp-
fræðsluskyldu presta, og er því sann-
gjarnt, að fermingarþóknunin sje hækk-
uð. Hún er sem stendur oflitil, þó
ekki sje haft tillit til annars en fyrir-
höfn sóknarprestsins fyrir að undirbúa
barnið undir fermingu í kristilegum
fræðum, en þegar þar á ofan bætist, að
presturinn á einnig að sjá um, „að öll
börn, sem til þess eru hæf að áliti prests
og meðhjálpara, læri að skrifa og ■
reikna“, sjálfsagt á updan fermingu,!
þá er prestinum með þessu lögð ný
byrði á herðar, sem hin görolu lög
ekki gjörðu ráð fyrir, og því ekki held-
ur ætluðu neitt endurgjald fyrir. En
12 álnir fyrir'að undirbúa hvert barn
undir fermingu var áður lítil borgun,
nú nær hún engri átt, og ætti að tvö-
faldast. Miklar umræður um sum önn-
ur atriði, er snerta trú og kirkju, ætti
þingið, að vorri hyggju að spara sjer.
Er oss til efs, að sumt af því, sem i
þessu efni hefir komið fyrir á undan-
farandi þingum (leysingjamálið, borg-
aralegt hjónaband o. þvl.) eigi nokkra
rót í almennri meðvitund landsbúa.
En þá koma einnig lög í þessa stefnu
of snemma.
10. Friðunarlög. það er vonandi
það sje nú orðið hávaða landsbúa ljóst,
að skýrari og ljósari friðunarlaga á
laxi þurfi með, en viðaukalaganna góðu,
sem með sanni má segja, að komið hafi
miklu illu til leiðar, bakað einstaka
mönnum, sem hjeldu þeir væri í rjetti
sínum, málsóknir og ærin útlát, sumum
varðhald og ófrelsi, og, það sem verst
er, ruglað og meingað rjettarmeðvitund
manna i þessu efni, og skapað dóms-
valdinu efasemdir og erfiðleika. Lögin
þurfa að vera ljós; tviræð lög eru tví-
eggjað sverð.
Margt mun nú fleira koma til um-
ræðu á þessu þingi; þó verður þetta að
ætlun vorri það helzta. Og er því auð-
sætt, að vel verður að nota tímann, ef
öll þessi mál, og önnur fleiri auk fjár-
laga, fjáraukalaga, reikningslaga, eiga
að geta orðið afgreidd, svo í lagi sje,
á 6 til 8 vikna tíma. Eitt ætti þingið
ekki framvegis að láta bjóða sjer, að
því sje þröngvað til síðasta hálfa mán-
uðinn af þingtímanum, að hraða mál-
unum af, á stundum án þess þau hafi
verið i nefnd, bera þingsköpin ofurliða
og fá svo eptir á snuprur í Stjórnar-
tíðindunum fyrir, að lögin, sem frá
þinginu koma, sjeu illa samin. J>á er
betra að afgreiða ekki meira, en hægt
er með jöfnu áframhaldi og nægri um-
hugsun, og láta þá það verða eptir til
næsta þings, sem ekki getur komizt af
með góðu móti. Mun það innan skamms
sannast, að þing, sem ekki kemur sam-
an nema annaðhvort ár, þarf lengri
þingtíma, en 8 vikur; en með þvf hann
eins og hjer er á statt, varla verður
lengdur fram yfir ágústmánaðarlok, þá
þarf breytingar á stjórnarskránni til
þess, að setja reglulegt þing fyrir fyrsta
virkan dag í júlimánuði. Hingað til
hafa húsakynni þingsins bannað þessa
breytingu ; eptirleiðis er þingið að þessu
leyti ekki upp á aðra komið, og breyt-
ingin er því, af þessari orsök, möguleg.
(Niðurlag frá bls. 42).
Höfundurinn skýrir nú frá kviðdóma-
meðferðinni á málunum, sjer í lagi eins
og hún er höfð á Englandi, getur hann
þess, að þar sje í flestum málum hvorki
nein rannsókn höfðuð af hendi þjóðfje-
lagsins, nje heldur málin kærð fýrir
hönd þess, nema f hinum stærstu mál-
um, er snerta stjórnina sjálfa, t. a. m.
landráðamálum og í manndrápsmálum;
þar er til undirbúnings undir kviðdóm-
inn gjörð nokkurskonar rannsókn á
dauðastaðnum, og loksins er löggæzlu-
þjónum gjört að skyldu að kæra ekki
allfá mál. þegar mál eru kærð, verð-
ur að fara á fund hjeraðs- eða friðar-
dómarans og skýra honum frá af-
brotinu og frá því, hver sje grun-
aður. Dómarinn ákveður þá stund og
stað, og stefnir hinum grunaða, sem
í stærri málum má setja í varð-
hald, þó svo, að hann sje hið bráðasta
leiddur fyrir dóm, og eru rammar
skorður reistar við því, að mönnum sje
haldið ranglega í varáTialdi, eða að
dráttur verði á málum þeirra, sem í
varðhald eru settir. Á hinumákveðna
degi ber sækjandi fram kæru sína og
leiðir vitni sín, og má hinn ákærði vera
viðstaddur vitnaleiðsluna, en ekkert
rannsóknarpróf er yfir honum haldið,
og er einkum bannað að tæla hann
með lof ')rðum, eða lirœða hann með hót-
unum til að játa ; honum er að eins gef-
inn kostur á að halda svörum uppi
fyrir sig og að leiða vitni sjer til sýknu
eður afbötunar. Allt fer fram í heyr-
anda hljóði og munnlega, en skrifari
bókar það helzta af skýrslum vottanna
og hins ákærða. þ>egar þessu er lokið,
þá er þrennt til: annaðhvort getur dóm-
arinn dæmt hinn ákærða sýknan, eða
sekan (nemi málið ekki meira, en
tveggja mánaða varðhaldi), eða hann
vísar því beinlínis til kviðdóms, og læt-
ur hann þá kæranda sverja sjer eið,
að hann muni fylgja ákærunni fram
fyrir kviðdómi.
Kviðdómar eru með tvennu móti.
íyrst þeir, sem hjeraðsdómarar halda
fjórum sinnum á ári. Undir þessa dóma
eiga minni háttar mál, sem reyndar
eru stærri en svo, að þau geti komið
undir hjeraðsdómara úrskurð, einungis
þau sem sje, er nema stærri hegningu
en varðhaldi í tvo mánuði. J>ar að auk
dæma þessir kviðdómar þau mál, sem
áfrýjað er frá hjeraðsdómi. pví næst
eru kviðdómar í öllum hinum stærri
sakamálum, og eru dómarnir í aðal-
dómum landsins forsetar f þessum kvið-
dómum. Eru þeir haldnir tvisvar á ári
um allt land og sumstaðar optar, jafn-
aðarlega í marz og í júlímánuði. í
kviðu eru kvaddir innlendir menn, er
búa í hjeraðinu, eigi yngri en 21 árs,
ekki eldri en sextugir, sem gjalda til-
tekna upphæð f skatt, og er hún hærri
en sú, sem kosningarrjettur til þjóðþings-
ins er bundin við. Frá kviðsetu eru
undanskildir andlegrar stjettar menn,
dómarar, málaflutningsmenn, læknar,
lyfsalar, löggæzluþjónar, o. fl., og um
fram allt allir þeir, er drýgt hafa eitt-
hvert af brot, er skerðir mannorð þeirra.
í kviðdómi sitja ávallt 12 menn, sem
teknir eru annaðhvort eptir stafrofsröð