Ísafold - 24.09.1881, Page 2

96
ár komu einnig fyrir, að faðir vitnisins
gerði enga tilraun til að veiða í ánum,
eða að hann reyndi að veiða, en ekki
fjekk neitt; hve mörg ár það hafi ver-
ið, getur vitnið ekki sagt neitt um, en
það hafi ekki verið öllu fleiri en 5 ár
á tímabilinu frá 1838—53, sem faðir
vitnisins alls ekkert veiddi. það voru
þau ár, sem hann veiddi í ánum, að
hann einnig varð var við lax í silunga-
netum sínum í vatninu eins og í ánum.
Silungaveiði hafði faðir vitnisins á
hverju ári í vatninu, eins og enn á sjer
stað á hverju ári bæði frá Vatnsenda
og Elliðavatni.—Upplesið. Játað rjett
bókað, og lýsir vitnið yfir því, að hann
treysti sjer til að staðfesta þessa skýrslu
sína með eiði.
Hinir stefndu bændur lýstu allir, hver
fyrir sig, yfir því, að eins og silungur
hefir verið veiddur fyrir þeirra landi í
Elliðaánum og vötnunum, er þessar ár
renna í og úr á hverju ári, svo lengi
menn muna, án þess að umráðamenn
veiðinnar frá Stórahyl og út fyrir ár-
ósinn í sjónum milli Árbæjarhöfða og
Geldingatanga hafi hreift hinum minnstu
mótmælum þar á móti, þannig yrði
hver fyrir sig að álíta það alveg vafa-
laust, að enginn annar en hlutaðeig-
andi jarðeigandi geti veitt lax þann,
er kynni að koma upp fyrir veiðitak-
mörk tjeðrar laxveiði. Hinir viðstöddu
bændur byggja þetta álit sitt fyrst og
fremst á því, að neðsta laxveiðin, bæði
meðan konungur átti hana og eptir að
H. Th. A. Thomsen og faðir hans eign-
uðust hana, hafi ekki verið talin lengra
upp eptir ánum, en að Stórahyl, og í
annan stað á því, að enginn umráða-
maður þessarar veiði, hvorki konungs-
menn nje Thomsen, hafi nokkurn tíma
gjört tilraun til að veiða fyrir ofan tak-
mörkin, hvorki silung nje lax, nje til
að banna bændum þeim, er eiga land
fyrir ofan takmörkin, að veiða silung
þann og laxa, er þar kæmufyrir. Sil-
ungsveiði hefir verið mest frá Vatns-
enda og Elliðavatni, minni frá hinum
jörðunum, en þó nokkur. Tekur ábú-
andinn á Breiðholti það fram, að hann
hafi lítið borið við silungsveiði fyrir
sinni jörð, mest af því, að þvergirð-
ingar Thomséns hafi varnað, ekki ein-
göngu laxinum, heldur einnig öllum
silungi, að ganga upp eptir ánum.
Silungur er sumsje tvenns konar,
uppgöngusilungur eða sjóbirtingur, sem
kemur frá sjónum, og vatnasilungur,
sem heldur sjer í vatninu og ánum.
Bændurnir á Elliðavatni og Vatnsenda
segjast veiða á hverju ári silung svo
hundruðum og þúsundum skiptir, en lít-
ið hafi þar af verið sjóbirtingur, nema
á haustin eptir að Thomsen hafi verið
búinn að taka upp kisturnar. Sæmundur
á Elliðvatni lýsir þar að auki yfir því,
að sjer hafi sýnzt í fyrra sumar, þegar
laxakisturnar hafi verið brotnar þrisvar
sinnum, að þá hafi verið í meira lagi
en áður af sjóbirtingum með vatnasil-
ungnum. Laxveiði segja bændurnir, að
ekki hafi síðustu árin verið í ánum fyrir
ofan Stórafoss nema einu sinni. Var
það sama sumar og laxafriðunarlögin
voru þinglesin hjer í hreppi, eða sum-
arið 1877. J>á tóku sig saman Sæ-
mundur bóndi á Elliðavatni, Olafur
bóndi á Vatnsenda, Árni bóndi á Breið-
holti og Bjarni bóndi á Árbæ, eptir að
laxakistubrot það, er getur um í skjal-
inu nr. 7. (málinu H. Th. A. Thomsen
gegn Árna Jónssyni, Magnúsi Bene-
diktssyni og Grími Olafssyni), hafði átt
sjer stað, um, að reyna laxaveiði í án-
um fyrir neðan Skyggni; drógu þeir
þá á með neti hjer og hvar í ánum
frá Skyggni ofan að Stórahyl, og fengu
þeir alls um 20. |>egar þeir komu of-
an að Stórahyl, hittu þeir vökumenn
Thomsens, Olaf Steingrímsson á Litla-
seli og Svein Ingimundsson á Stóra-
seli, sýndu þeim veiði sína, og báðu
þá að segja Thomsen, að afþessugæti
hann sjeð, að það væri ekki satt, sem
Thomsen kvað halda fram, að laxinn
gæti ekki gengið upp fyrir veiðitak-
mörk hans. Thomsen hefir aldrei síð-
an gjört neina ráðstöfun til að fylgja
því fram, að bændur hefðu ekki haft
heimild til að veiða þennan lax. Sama
ár og þetta átti sjer stað, fjekk Olafur
á Vatnsenda 15 laxa í silunganet sín í
vatninu, og Sæmundur á Vatni 3. Sæ-
mundur segist síðan hafa fengið nú í
sumar (1880) 1 lax í silunganet sín.
Olafur þar á móti segist hafa fengið
í silunganet sín í sumar (1880) 8 laxa,
en í fyrra (1879) 4 laxa, og í hitt eð
fyrra (1878) kringum 10 laxa. Bænd-
urnir segjast hafa sagt mörgum frá
þessu, og ekki efast um, að Thomsen
hafi frjett það, en ekki hafiennþábor-
ið á því, að Thomsen hafi heimtað
skaðabætur fyrir það, eða látið í ljósi,
að laxveiði hans þar með hafi verið
misboðið.
Rjettarvottarnir, sem kallaðir hafa
verið til þessa rjettarhalds, sem áreið-
armenn, lýstu þar eptir yfir því, að þar
sem allir þeir, sem mættir voru, hafa
tekið uppdráttinn gildan ,án frekari skoð-
unar eða áreiðar, en enginn hefir mætt
fyrir hönd Thomsens, virðist það ó-
nauðsynlegt að skoða önnur landamerki,
en merkin milli Árbæjar og Breiðholts-
veiðinnar af annari hálfu, og Thom-
sens veiði af hinni hálfu, en með því
nú er kominn dagur að kveldi, er ekki
mögulegt, að þessi skoðun geti farið
fram fyr en á morgun um sólarupp-
komu kl. 10. Dómarinn frestaði þar
eptir áreiðinni til þessa tíma, og til-
kynnti öllum hinum mættu, að áreiðin
þá mundi byrja hjá Blesugróf, þar sem
hver, er við áreiðina vildi vera staddur,
yrði að vera kominn kl. 10 á morgun.
Rannsókninni frestað, þingi slitið.
Allt hið bókaða var lesið upp og und-
irskrifað af jarðeigendum og bændum,
sem mættir voru auk dómarans og
þingvottanna.
Egilsson. Guðmundur Magnússon.
S. Sæmundsson. Oiafur Ólafsson.
Sigurður Guðmundsson. Bjarni Ólafsson
Árni Jónsson. Jón Jónsson.
J>orl. Guðmundsson. Jóhannes Oddsson.
Ár 1880, hinn 16. desember kl. 10
f. m. mættu dómarinn og hinir til
kvöddu áreiðarmenn í Blesugróf, og
voru þar einnig til staðar Sæmundur
bóndi Sæmundsson á Elliðavatni, Bjarni
bóndi Ólafsson á Árbæ og Árni bóndi
Jónsson í Breiðholti.
í viðurvist þessara bænda skoðuðu
þar eptir dómarinn og vitnin árkvísl-
arnar fyrir neðan Blásteinshólma, eða
smáhólma þá, sem eru þar fyrir neðan
og kallaðir eru Kerlingarhólmar.
í þessum kvíslum fundust alls 6 foss-
ar, 2 í norðurkvíslinni, 3 í aðalkvísl
suðurárinnar, en 1 í kvísl þeirri eða
kvíslarfarveg, sem tekur sig úr suður-
ánni hjá Blesugróf; en farvegur þessi
er þurr á sumrum, og hverfur þá foss-
inn nema í vatnavöxtum. J>essi foss er
nefndur Skötufoss, og steypist fossinn
þar niður af klöppum í kvímyndað
gljúfur; en að öllum hinum fossunum
er sljett grjót og grasbakkar, að und-
anteknum stærsta og efsta fossinum í
suðuránni, sem almennt er kallaður
Skorahylur. Foss þessi fellur ofan í há,
mjög einkennileg gljúfur eða klettaskor,
og er hylur milli þessara gljúfra eða
skora. J>að virðist því ekki geta orð-
ið spurning um annað en að, af nefnd-
um fossum, sje þessi foss sá, er helzt
má kalla Skorahyl, og er sjer í lagi
efri fossinn í norðuránni, sem Stórifoss
nefnist eða Stórihylur, allt öðruvísi, en
Skorahylur, og engin klettaskor hjá
honum, sem hann gæti dregið nafn af.
Skorahylur er í suðuránni skammt fyr-
ir neðan upptökin á árhólmanum, þar
sem árnar skiptast.
J>ar sem Breiðholtskvísl kemurísuð-
urána, eða dálítið þar fyrir neðan, er
2. fossinn í suðuránni er nefnist Arn-
arfoss. Svo segja bæði annar áreiðar-
maðurinn Jóhannes Oddsson og Árni
bóndi í Breiðholti að hafa heyrt, en
Árni bætir því við, að sumir vilji kalla
hann Kermóafoss, og segir hann að
Kermóar heiti plássið fyrir ofan foss-
inn og þar upp eptir inn á móts við
Skorahyl. Jóhannes segist elcki hafa
heyrt þennan foss nefndan annað en
Arnarfoss, en aptur hafi hann heyrt
einn mann, Jónas húsmann, sem nú er
í Reykjavík, en áður var húsmaður
Ditleifs Thomsens á Bústöðum nokkur
ár og á Ártúni 1 ár, nefna fossinn hjá
Skorahyl Kermóahyl. Jónas þessi var
ættaður vestan af Mýrum og dvaldi að
eins fá ár hjer hjá ánum; aðra segist
Jóhannes ekki muna að hafi getið um
Kermóafossinn.
Nokkuð neðar en alfaravegurinn og