Ísafold - 15.11.1881, Blaðsíða 3

109
sbr. »Lov angaaende SandflugtSis Dœmpning
af 29. marz 1867». Fyr meir voru einnig
þessar urtir brúkaðar: Salix arenaria, Carix
arenaria og Hippoptæ rhamnoides o. fl., en
nú eru þær lítið sem ekkert brúkaðar.
Einnig er sandfokið stöðvað með torfi.
Torfurnar eru þá skornar 18 þuml. langar,
9 þuml. breiðar og 6 þuml. þykkar ; eru þær
lagðar í raðir með 9 þuml. millibili, og á
þá sandurinn að gróa upp með tímanum.
Sumstaðar þekja menn sandinn með
grjóti, leir, hrísi, lyngi, mosa o. s. frv., eptir
því sem kostnaðarminnst og hentast þykir
á þeim og þeim stað. |>á hrís, lyng eður
mosi, er brúkaður^ er vanalegast plantað í
sandinn trjáplöntum samsumars, því það
verður, hvort sem er, að þekja hann með
einhverju, áður þeim er plantað. Af trjá-
plöntum má heita að það sje einungis pinus
montana og abies alba, sem til lengdar geta
vaxið í sandi, þótt fleiri hafi brúkaðar verið
og þrifist vel fyrstu árin. Úr því búið er
að planta trjáplöntunum, er sandfokinu lok-
ið á því svæði.
jpótt liðin sjeu hjer um bil 340 ár síðan
stjórnin í Danmörku fór fyrst að skipta
sjer af sandfokinu á Jótlandi, og enn sje
ekki búið að stöðva það að öllu, þá eru, til
þess margar orsakir. 1. að það stöðvast
ekki af sjálfu sjer, þótt það sje friðað, 2.
friðunin var aldrei í hin fyrstu 200 ár full-
komin. 3. umsjónarmennirnir voru engir
fagmenn er hefðu yndi af þessu, þar að
auki ólaunaðir eður lítt launaðir, og sem
þá einnig lifðu á því að beita sandinn, komu
sjer því saman við íbúana að borga vissa
sekt um árið, sem þá var jafnað niður á
hvern einstakan, eptir tiltölu, því það sáu
þeir, að sektir máttu til að vera, svo þeir
gætu hylmað yfir yfirtroðslur sínar. 4. lög-
um var ekki hlýtt. 5. eptir að byrjað var
að stöðva sandfokið með sáning og plöntun,
gekk fyrst langur tími áður þeir vissu,
hvernig bezt væri að stöðva sandinn og 6.
sáning og plöntun gekk ekki alltaf frá vestri
til austurs, eða með vindinum, eins og eðli-
legast og bezt var, heldur allt í óreglu, þar
sem sandfokið var mest. En þrátt fyrir
þetta getur enginn annað sagt, en að stjorn-
in tæki þetta mál frá rjettri hlið, með því
að friða fyrst, því hvað dugir sáning og
plöntun, ef menn og skepnur mega eyðileggja
það jafnóðum ? En engum getur komið til
hugar að afgirða alla þessa sandeyðimörku,
og eins þarf að friða þær plöntur sem af
náttúrunni vaxa.
|>ar það er ekki áform mitt að gefa neina
skýrslu eða lýsingu af sandfokinuá Jótlandi,
þá læt jeg hjer nú staðar nema og vík því
næst málinu að söndunum í Skaptafells-
sýslu; þeir eru svartir að lit, bruna- og vik-
ursandar; hver efni þeir innihalda veit jeg
ekki. Hvaðan þeir eru upphaflega komn-
ir þykjast allir vita. nfl. frá eldgosum og
jökulhlaupum, og dettur mjer ekki í hug
að rengja það; en jeg vil spyrja: Er öll
þessi eyðilegging frá náttúrunnar hendi?
Nei, náttúran er að eins orsök í að sandam-
ir eru til, en mennirnin aðalorsökin í eyði-
leggingunni, að undanteknum þeim bæjum
eður hjeruðum, sem beinlínis hafa í auðn
farið af eldgosum og jökulhlaupum, (sjá »rit
um Jarðaelda á íslandi« eptir M. Loptsson,
1880, um bæi þá, er af hafa farið, bæði fyr-
ir sandfoki, vatnagangi og eldgosum, bls.
77—83—89). En það mun verða erfiðara að
sanna þetta en segja. Jeg, veit að sönnu,
að sumir láta aldrei sannfærast um það,
en þá hina sömu vil jeg leiða fram hjá mjer.
því nær allstaðar fram með graslendinu
eru mjórri eður breiðari »leirur« sem þar öru
nefndar, er það enginn sandur, heldur send-
in moldar- eður mýrarjörð; fyrst þar fyrir
framan kemur hinn eiginlegi sandur, »melar«.
Úr þeim fýkur sandurinn yfir þessar leirur
og iiin á graslendið. Að sögn hafa þessar
leirur, ekki alls fyrir löngu, verið grasi og
víði vaxnar, og það svo eður svo langt út á
sandinn. Graslendið var slegið, til fóðurs
fjenaði, en víðirinn rifinn til eldneytis, og
það svo miskunnarlaust, að jörðin hefir orð-
ið sem svart flag á eptir; á engjunum hefir
grasrótin smátt og smátt þynnst, þar jörðin
engan áburð fjekk, eður annað, er gæti haldið
»frjóvgunarkrapti« hennarvið líði. það er ekki
einungis í Skaptafellssýslu, að sandjörðina
verður að meðhöndla með mestu varúð, og
heldur auka en ræna hana sínum »frjóvgun-
arkrapti«, heldur er það alstaðar, hvar sem
hún er. f>egar hún nú var orðin svona út-
pínd á allar lundir, hefir hún ekki lengur, eða
ekki eins getað þolað sandáganginn, sem þá
einnig var æstur upp á graslendið, með því
að ræna sandinn sem mest varð sínum fá-
tæklega skrúða, er orsakaðist bæði af mönn-
um og skepnum. Að sandurinn hefði ekki
með tímanum eyðilagt samt, vil jeg ekki
bera beinlínis á móti, en að þetta hafi mikið
flýtt fyrir honum, verður sá að játa er vill
brúka skynsemi. þar efnið er nóg fyrir al
sandinum, eyðilegst graslendið meir og meir
ár frá ári, unz sandurinn hefir sigur unnið.
þetta sjer maður máske ljósar, og það hlýt-
ur hver máður að sjá, sem farið hefir yfir
Skaptafellssýslu og vill gæta skynseminnar,
af girðingum, sem eru hjer vlða kringum
tún. það er mjög gleðilegt að sjá, hversu
margir þar eru ótrauðir með að hlaða girð-
ingar, þó þær ekki ætíð verði sem endingar-
beztar; af því hnausarnir (kekkirnir), sem
brúkaðir eru í hleðsluna, eru stungnir þjett
utan við girðinguna, þá byrjar brátt hin
lausa sandjörð að blása undan garðinum,
því þar varð hún nakin þegar grasrótin var
burtu tekin og hrúgað upp í garðinn. þetta
blæs nú smátt og smátt, þar til garðurinn
fellur, túnið byrjar að blása upp í flag, og
myndast þannig opt »rof« og uppblástur.
Ef maðurinn á nú eða vill gjöra það gott
aptur, sem hann hefir eyðilagt, eða í það
minsta hjálpað til að eyðileggja, verður hann
fyrst, að mínu áliti, að byrja með að friða
sandinn1, eins og jeg þegar opt hefi nefnt;
en þess friðun er mörgum erfiðleikum undir-
orpin. Eru það margir, er því nær lifaein-
göngu af sandinum; þeir skera stöngina,
kornið, sjer til matar, sláblöðkuna til fóðurs
skepnum sínum, beita fje sínu vetur og sum-
ar á sandinn, rífa sumtag og busku, gjöra
sjer það að peningum með því að búa til
l)Hversu friðunin er nauðsynleg, má lesá í „K.lit-
formationen af C. C. Andersen“ S. 315—319.
Einnig heC jeg fært dálitla sönnun fyrir því i
sltýrslu um ferð mina (til amtráðsins) i fyrra
(1880) og víðar.
reiðinga og reipi (legutögl), bæði handa sjer
og öðrum.
En ef einhverju á að verða framgengt,
dugir ekki að setja allt fyrir sig; verður því,
að mínu áhti, að afleggja þau býlin, er
minnst hafa af graslendinu, en mest lifa af
sandinum, og leggja þau undir annað býli,
með öðrum orðum, að leggja svo mörg býli
saman, að lifandi sje á þeim, þótt ekki hafi
þau tilkall til sandsins. Eins er bæði ó-
þarft og ógjörningur að friða að öllu alla
sandeyðimörkina í einu, eða þegar 1 stað,
heldur eitthvert víst svæði, sem þá merk-
ist með staurum, stokkum eður vörðum,
svo að hver sjáist frá annari. Friðun-
in sjálf verður að vera svo ströng að
hver skepna, er kemur inn á hið friðaða
svæði, sje ófriðhelg eður í það minnsta verði
hana út að kaupa, með svo eða svo miklu
verði; munu þá eigendur smátt og smátt
fara að hafa betri gætur á fjenaði sínum, og
þótt það að vísu gangi erfitt í fyrstu, og lög-
in sjeu hörð, munn þeir smátt og smátt
venjast við þau.
Með hverju bezt væri að stöðva sandfok-
ið á hinu friðaða svæði, því friðunin getur
aldrei orðið einhlít til þess, er enn þá nær
því ómögulegt að segja, en að líkindum verð-
ur hið íslenzka korn, sandmelgrasið, hið
happasælasta til þess, f öllu falli í fyrstunni,
og er þá sjálfsagt, að planta því að haust-
inu svo sem á Jótlandi, en ekki sá því; en
samt sem áður, má enginn þreytast á að
gjöra tilraunir með öðrum urtum, og ýmsu
öðru, er hentast mætti sýnast á þeim og þeim
stað; því ef kornið er eingöngu notað, verð-
ur það ekki nema með löngum tíma, að mað-
ur geti unnið sigur á sandfokinu. Hvort
það ætti aðgjöra það að lagaskyldu, að ábú-
endurnir plöntuðu víst svæði að stærð á ári
eða vissan fjölda eður mál af plöntum, sem
á Jótlandi. ellegar hið opinbera kostaði það
eingöngu, læt jeg ósagt. En mörgum þætti
það, ef til vill, skerða frelsi manna, ef svo
væri, að ábúendum væri gjört að skyldu að
planta svo eður svo mikið endurgjaldslaust.
En mjer finnst ekkert á móti því, að ábú-
endur eður sveitin tæki tiltölulegan þátt í
því, hvort heldur það er á þjóðeign eður
'bændaeign, þó mætti víst taka töluvert til-
lit til þess.
(Niðurlag síðar).
— Við 3. umræðu um fjáraukalög
fyrir 1880 og 1881 í neðri deild al-
þingis 1881, þann 22. dag ágústmán-
aðar, var breytingartillaga frá 6 þing-
mönnum um, að veita hjeraðslœkni í 7.
læknishjeraði Olaji Sigvaldasyni 1125 kr.
fyrir fljónustu hans í 5. lœknislijeraði
frá 1. sept. 1876 til 28. febr. 1878,
samþykkt (alþ.tíð. 1881, II, bls. 179 og
195), en þegar fjáraukalögin komu upp
í efri deild, voru þau svo úr garði gjörð,
að þessi ákvörðun, sem átti að vera ný,
3. grein í lögunum, var fallin burt, og
kom því hvorki til umræðu né atkvæða
í efri deild. Með því nú má telja
sjálfsagt, að efri deild hefði eins að-
hyllzt þessa sanngjörnu fjárveitingu,
eins og hún að öðru leyti samþykkti