Ísafold - 30.11.1881, Blaðsíða 3

113
fasta, þarámeðal þingmenninaParnell,
Dillon o. fl. En— eigi voru þeir bún-
ir að vera deginum lengur í varðháldi,
fyr en flokkurinn gaf út opinbert for-
boð til allra leiguliða á írlandi gegn
því að greiða nokkurt jarðaafgjald af
hendi til landsdrottna sinna. Hafa fundir
verið haldnir ei aðeins á írlandi, held-
ur jafnvel á Englandi sjálfu (t. d. í
Glasgow), í þá stefnu, að styðja land-
flokkinn gegn stjórninni. Og er það
Ijós vottur þess, hvernig ástandið er,
að nauðsynlegt hefir þótt að hafa lög-
regluvörð umhverfis býli Glaðstones,
Hawarden, þegar hann dvelur þar, og
er garðurinn þó ekki á írlandi, heldur
á Englandi. Sjálfur var Gladstone,
þegar siðast frjettist, lasinn.
þ>ann 14. f. m. og dagana þar á ept-
ir var mannskaðaveður af útnorðri með
snjó og frosti á Skotlandi. Fórst þá
fjöldi skipa og báta. í einu þorpi
Egemouth fórust á annað hundrað fiski-
manna á sjó í veðrinu. Af þiljubátum
björguðust nokkrir, en opnu bátarnir
fórust allir, og er það kenning fyrir
fleiri, en Skota. jpiíjubátarnir fórust
flestir á innsiglingu á boðum. en opnu
bátarnir á rúmsjó. (þegar var tekið til
að safna fje handa ekkjum og börnum
þeirra, sem farizt höfðu, en jafnframt
voru fundir haldnir um það að afnema
fiskiveiðar á opnum bátum en efla sem
mest þilskipa-útgjörð. Er það von, að
öllum, sem nokkra sinnu hafa, blöskri
að sjá eitt mannskaðaveður eyða vinnu-
kraptinum í heilu plázi, og svipta
heimili hundruðum saman forsorgurum
sínum.
NOKKUE OBÐ
UM SAND OG SANDFOK,
EPTIR ÓLAF BÚFRÆÐING ÓLAFSSON.
»
(Niðurlag frá bls. 109).
það ætti máske hjer vel við, að geta þess,
að á 1 hest af melgrasi fara 18 .bindi, hvert
bindi 22 þuml. ummáls (hjer umbil 7. þunfl.
að þvermáli). Úr hverju bindiverður plant-
að í 35 holur. Hafi maður nú á milli rað-
anna 9. þuml. og 9 þuml. milli plantanna í
röðunum (9 þuml. á hvem veg), þá dugir 1
bindi á 19,8 Dfet; hesturinn á 9,8 afaðma.
Álítist nú að 1 dagsverk sje, að rífa á 4
hesta og flytja þar sem vegurinn ekki yfir-
stígur 800—1000 faðma og 1 dagsverk til að
planta þessa 4 hesta, þá verða 46 dagsverk
að planta eina dagsláttu. Hafi maður þar
á móti 10 þuml. milli plantanna á hvern veg,
sem óhætt er á öllu sljettlendi, þá dugir 1
bindi á 24,4 □ fet; hesturinn á 12,2 □ faðma
(73 hestar á dagsláttuna); álítist nú hið
sama 1 dagsverk, verða 36,9 dagsverk að
planta hverja dagsláttu. 1 dagslátta =
900 □ faðmar. Sje nú 1 dagsverk metið
2 kr., þá kostar, eptirþví seinna, hver dag-
slátta 73/80 kr.
Ef nú hið opinbera veitti 1000 kr., til
að planta sandmelgras, yrði þar fyrir plant-
aðar 13,5 dagsláttur; enn fremur ef að ábú-
endum væri gjört að skyldu að planta 1
dagsláttu fyrir hverjar 5 dagsláttur, er það
opinbera lætur planta, yrði árlega plantaðar
16,2 dagsláttur1, en hversu mörgum dag-
sláttum, að maður með því gæti bjargað frá
eyðileggingu, er ómögulegt að segja. Setj-
um nú svo að hið opinbera, veitti 500 kr. til
annara tilrauna, t. a. m. til að sá og planta
öðrum plöntum, er hentaSt mætti sýnast.
Hverjar þessar frætegundir eður urtir helzt
ætti að vera, er enn torvelt að segja, en jeg
hef fyrir nokkru (í janúar þ. á) sent lista
til hins háa amts yfir þær frætegundir, er
mjer þykir likast að reyna ætti, en það eru
óefað margar fleiri, sem þar hefðu átt að
standa, svo tilraunin hefði getað orðið sem
fullkomnust. Einkum verð jeg, að svo
stöddu, að halda framþessumfrætegundum:
1. »pinus montana«, »abies alba«, fleiri teg-
undir af »salix«, »spartium scoparium«,
2. »arundo arenaria«, »elymus arenarius«,
»carix arenaria«, »hippoptæ rhamnoides#,
»festuca«, og fleiri tegundir, er til heyra
sandjörð, en sem eiginlega lítið sem ekk-
ert fóður er í, eður annað gagn; það er
ærið gagn ef þær að einhverju stemma stigu
fyrir sandágangi. |>etta getur ekki kallast
stór upphæð; þó 1500—2000 kr. sje varið
til þessara tilrauna á ári, en það mætti mik-
ið gjöra fyrir það, eður svo mikið að maður
gæti komizt að einhverri niðurstöðu, hvort
tiltækilegt sje að eiga nokkuð við sandinn
eður ekki.
þær frætegundir eru komu í vor og sáð
var í Hraungerði, voru máske hinar óheppi-
legustu af frætegundum þeim, er á listanum
stóðu, að undanteknum »pinus montana« og
»abies alba«, er sjálfsagt var að reyna og
sjálfsagt er að reyna, ef tilrauninni verður
haldið áfram. Hvernig tilraun þessi í
Hraungerði heppnast, er að nokkru enn þá
hulið, og ætla jeg engan dóm á hana að
ieggja> því það munu verða nógu margir til
þess. En það er þegar í Ijós komið að þeir
gallar voru á henni1, er við hefði mátt gjöra
ef jeg hefði þar stöðugt verið, og geta verið
enn þá fleiri, þó þeir sjeu ekkiíljós komnir,
en sem getur verið nóg til þess að tilraunin
misheppnist algjörlega, þegar ekki verður
við því gjört í tíma, en þá er ekki að spyrja
að afieiðingunni. Er það mjög leiðinlegt
að vita til þess hvernig þetta hefir farið, en
vjer skulum vona hið bezta og treysta því,
að stjórnendurnir sjáibrátt, hvers við þarf,
sem er, að yfir þessa tilraun og þær, sem
gjörðar verða, (ef það verður ekki hjer við
látið sitja), verði settur áreiðanlegur fag-
maður, sem hefir yndi af þessu, og hverjum
óhætt væri að trúa. Manni þessum væri
gefið nær því ótakmarkað vald, hvernig og
hvar tilraunirnar væri gjörðar; einnig sæi
hann um alla friðun, oghjeldi alla reikninga
yfir hvað, hvað eina kostaði. í stuttu máli:
hann væri settur yfirumsjónarmaður yfir
allt, sem að sandinum liti, segði til hvar
korn mætti skera eða rífa til plöntunar
o. s. frv. Sjálfsagt yrði hann aptur að hafa
undirumsjónarmann undir sjer, sinn í hvoru
byggðarlagi, eður svo marga, sem á þeim
stöðum mætti sýnast þurfá. jpessa undir-
1) Á Jótlandi er borgað fyrir að rífa 90 bindi, hvert
22 þuml. ummáls, ltr. 1,17; flytja það á plpntun-
arstaðina kr. 1,17 og planta kr. 1,16, þannig til
samans að rífa, flytja og planta 90'bindi kr. 3,50.
2) Sjá skýrslu mína um tilraunina í Hraungeri.
umsjónarmenn mætti kannske kjósa til viss
ára fjölda,annaðhvort úr hreppsnefndinni eða
önnur nefnd væri til þess kosin.
Allan sandinn ætti að friða hjer um bil
þannig: að öllum sje bannað að slá blöðku,
rífa sumtag og busku, samt engum fjenaði
beita á sandinn, nema, ef vera skyldi, vissa
tíma, sauðfje, sem þó yfirumsjónarmaður
nánar tiltekur. Einnig verður núna fyrst
um sinn, að leyfa ábúendum að skera korn-
ið sjer til bjargar. I lögunum væri sjálfsagt
bezt að tiltaka, hvað mikið mætti skera á
hverri jörð, en umsjónarmaður tiltekur hvar
það má skerast. Yið broti gegn öllum þess-
um bönnum yrði að leggja hæfilegar sektir.
|>að væri mjög þarflegt og gagnlegt, ekki
einungis fyrir vísindin, heldur og einnig fyrir
hið verklega að rannsaka:
1. hver efni eru í sandinum, ef maður því
fremur gæti komizt að einhverri niðurstöðu,
um hverjar urtir maður helzt skyldi velja,
til stöðvunar sandfoki, það eru efalaust
til þeir menn, er segja, að sandurinn hafi
engin plöntu nærandi efni í sjer fólgin, og
svo máske aðrir, er halda þau töluverð.
Að sandurinn er mjög ófrjór eða fátækur
af urtafæðu verða víst allir að játa, því
hvaða nafn skyldum vjer þá gefa hinum
blómlegu túnum og engjum vorum ef sand-
urinn væri talinn ríkur af efnum þessum?
Enaðsegja, að sandurinn hafi alls enga urta-
fæðu hygg jeg eins óbilgjarnt, þó þeir sem
hafa þá skoðun, hafi það til síns máls,
að engin grashýungur eður grasvöxtur
sje í honum; þá eru þar til margar orsak-
ir, og aðnokkru'er það heldur ekki satt,
því góður vottur er til þess hjer og hvar,
að gras geti á honum vaxið. Sjest það víð-
ast, þar sem sandurinn, annaðhvort ekki
fýkur t. a. m. á Síðunni sumstaðar, austan
til í Meðallandi (hjá Fljótum og framundan
Fagradal f Mýrdal; eða og þar sem hann
einhverra hluta vegna, er að nokkru eður
öllu friðaður, t. a. m. á Lambey á Mýrdals-
sandi, sem er umfiottin af vatni og þar fyr-
ir afgirt fyrir skepnum, en melur hefir þar
sjaldan verið skorin og öldungis ekkertíþau
síðustu ár.
Sem orsakir til að gras ekki geti vaxið
alstaðar á sandinum tel jeg : 1. að fræið verð-
ur fyr sandi orpið eða sandi kafið, en það
náir að »spira«, og 2. að það litla sem á
sandinum vex og gæti að nokkru eður öllu
stöðvað sandfokið, sem er : Sandmelgrasið,
er eyðilagt bæði af mönnum og skepnum.
En sandmelgrasið fjekk óhaggað að standa í
Lambey, enda er hún nú að verða grasi
vaxin. Til eru fleiri orsakir, en sem mjer
þykir óþarft upp að telja, svo sem grasfræ,
er lítið sem að sandinum flyzt og straum-
hörð vötn er iðulega breyta farveg sínum,
rífa það litla, erupp kemur, með sjer, o.s.frv.
Ef maður nú einnig skoðar hvað útheimt-
ist til þess að fræ geti spírað, sama hvaða
tegund fræið er, sem er: hiti, raki og lopt,
þá er allt þetta í svo litlum mæli í sandin-
um, nema hitinn er nógurogmáske á stund-
um ofmikill. Engin jarðtegund þornar svo
fljótt, sem sandurinn og það svo, að engin
væta finnst í honum í langvinnum þurkum,
ef til vill ekki fyr en 1—2 þuml. undir yfir-
borðinu, nema því að eins að rakinn komi
að neðan; en þetta er ofdjúpt til þess að