Ísafold - 19.12.1882, Síða 1

Árgangurinn, 32blöð, kostar
3 kr. innanlands, en í Danm.,
Svíþjóð og Norvegi um 3 J/2
kr., í öðium löndum 4 kr.
Borgist í júlím. innanlands,
erlendis fyrir fram.
ISAFOLD.
Auglýsingar kosta þetta
hver lína : aur#
innlent
Imeð smaletri.... o
Ímeð meginletri ... 15
með smáletri....12
/y\
fc Pöntun er bindandi fyrir ár. — Uppsögn til áraskipta með tveggja mánaða fyrirvara. 3
IX 30.
Reykjavik, priðjudaginn 19. desembermán.
18 8 2.
GangurVenusar fyrir sólina
6. des. 1882.
Fegursta stjarnan á himinhvolfinu er
stjarna sú, er vjer köllum ýmist kvöld-
stjörnu, þegar hún er fyrir austan sól-
ina og gengur því seinna undir en liún,
eða morgunstjörnu, þegar hún er fyrir
vestan sólina og kemur þvi fyr upp en
hún; langt frá sólunni er hún aldrei.
Svo björt sem stjarnaþessi getur verið,
þá fær hún þó birtu sína frá sólinni,
því að hún er jarðstjarna og kalla stjörnu-
fróðir menn hana Venus, eptir gyðju
þeirri, er Rómverjar trúðu fyrrum að
rjeði fegurð ogástum; að hún erbjart-
ari en aðrar stjörnur, kemur til af því,
að hún er, að undanteknu tunglinu, sá
himinhnöttur, sem næstur er jörðunni;
hún gengur kringum sólina rúmum 5
milliónum mílna innar en jörðin og er
litlu minni enhún; hún snýst um sjálfa
sig hjer um bil á jafnlöngum tíma sem
jörðin, og þess vegna munu umskipti
dags og nætur vera svipuð sem á jörð-
unni, en umferðartími hennar um sól-
ina er eigi nema 32 vikur, og þess
vegna er árið þar miklu styttra en hjá
oss. Menn hafa sjeð vott um, að á
Venus muni vera gufuhvolf og að þar
muni eins og hjer á jörðunni stundum
vera ský á lopti, þó jafnaðarlega heið-
skírt; en að öðru leyti er oss ókunnugt
um, hvernig þar er ástatt.
Eins og auðsætt er, er Venus stund-
um sama megin við sólina sem jörðin,
og stundum hinu megin; þegar hún er
hinu megin, þá er hún lengst í burtu
og sýnist þá minnst, en það er þá apt-
ur öll bjarta hliðin á henni, sem snýr
að jörðunni; þegar hún er á miilijarð-
arinnar og sólarinnar, þá snýr öll hin
dimma hlið hennar að oss, og þá sjest
hún eigi; björtust er hún, þegar hún
er hvorki mjög langt burtu og þegar
það er heldur eigi nema nokkuð af
dimmu hliðinni sem að jörðunni snýr;
með berum augum er eigi hægt að sjá
kvartilaskiptin á henni, en í kíki sjást
þau glöggt.
Fyrir nokkrum dögum varð atburð-
ur, sem eigi er von til að beri aptur
að fyrri en á 2i.öldinni, og það er að
Venus hefir gengið fyrir sólina frájörð-
unni að sjá. Atburður þessi er eigiað
eins fágætur, en hann hefir einnig mjög
mikla þýðingu fyrir þekkingu manna
á fjarlægðum himinhnattanna. þ>egar
ljerept er stikað, þá er eigi nóg að
vita hvað margar stikur það er, vjer
þurfum einnig að vita, hvað stikan er
löng, sem mælt er með. Nú stendur
svo á, að stika sú, sem fjarlægðir
himinhnattanna eru mældar með, er
fjarlægð jarðarinnar frá sólinni, en mönn-
um hefir eigi verið nákvæmlega kunn-
ugt, hversu langt eða hversu margar
milur þetta mál er. Sá atburður, að
Venus gengur fyrir sólina, veitir mönn-
um betra færi en nokkuð annað á, að
komast eptir, hversu fjarlægð jarðar-
innar frá sólinni er mikil, og með því,
hversu langar aðrar fjarlægðir eru í
himingeiminum, sem mældar hafa verið;
sú þekking, er vjer höfum á þessu efni,
er að mestu leyti byggð á athugunum
manna á atburði þessum, þegar hann
bar að á næstliðinni öld. Flvernig því
er varið, að atburð þennan má nota á
þennan hátt, verður eigi skýrt frá hjer;
að eins má geta þess, að nauðsynlegt
er að athuga hann á fjarlægum stöð-
um á jörðunni, og eptir því sem Venus á
sama tíma ber ólíkt við sólina, sitt frá
hverjum stað að sjá, eptir því má reikna
fjarlægðina, að sínu leyti eins og að þeg-
ar maður færir sig til, þá gengur einn
hlutur, sem ber í annan, eptirþví mik-
ið fyrir, sem hann er langt í burtu.
Atburður þessi kemur eigi optar fyrir
en 16 sinnum á þúsund árum og líða
á milli þess ýmist 8 ár eða meir enn
100 ár (105 eða 122 ár); á næstliðinni
öld kom hann tvisvar fyrir, sem sje
árið 1761 og árið 1769; á þessari öld
kom hann fyrir árið 1874, og nú aptur
6. þ. m.; mundi þá hafa mátt sjá byrj-
un hans úr Reykjavík 34 mínútum ept-
ir hádegi, ef skýjabakki hefði þá eigi
verið fyrir sólinni; hjer eptir er eigi
von til, að hann komi fyrir fyrri en
árið 2004. þ>egar atburður þessi var
athugaður á næstliðinni öld voru verk-
færi manna eigi eins góð og þekking
manna að öðru leyti þessu viðkomandi
eigi eins fullkomin eins og nú; fyrir
því væntu menn eptir, að geta nú at-
hugað hann nákvæmar. Árið 1874 var
hann eigi sjáanlegur nema af litlum
hluta af þurlendi jarðarinnar (suðurhluta
Asíu), og gat því eigi verið til þeirra
nota, sem menn vænta eptir að hann
hafi verið í þetta sinn. Til þess að
hafa sem bezt not af atburði þessum
hafa stjörnufróðir menn farið til að at-
huga hann til ýmsra fjarlægra landa á
jörðunni og nú einkum til Suður-Ame-
ríku, því þaðan mun hafa verið bezt að
sjá hann í þetta sinn ; þannig fór í þeim
erindum á næstliðinni öld ungverskur
maður einn norður á Finnmörk og gaf
það þá tilefni til þess, að hann tók
eptir að tunga Finna er svo lík tungu
Ungverja, að auðsætt var að það voru
náskildar þjóðir. Hvern áhuga menn
hafa haft á, að athuga atburð þennan
og hvernig það getur þó misheppnazt
sýnir dæmi stjörnufræðings einsáFrakk-
landi á næstliðinni öld; hann lagði á
stað til Indlands árið 1761 til að sjá þaðan
Venus ganga fyrir sólina ; þá var ó-
friður milli Englendinga og Frakka, og
það gaf tilefni til þess, að skipinu, sem
hann var á, dvaldist lengur en ætlað
var; dagurinn kom þegar Venus gekk
fyrir sólina, en hann var þá enn eigi
kominn að landi, og gat eins og auð-
vitað er, enga athugun gjört á hinu
ruggandi skipi. þ>egar hann kemur á
land í Indlandi, tekur hann það ráð,
að setjast þar að og bíða í 8 ár þang-
að til Venus gangi næst fyrir sólina;
árin líða og hinn merkilegi dagur kem-
ur; um morguninn er hvergi ský að
sjá á lopti, og stjörnufræðingurinn hefir
öll áhöld sín í bezta standi, en rjett
áður en Venus fer að ganga fyrir sól-
ina, þá vill svo til, að ský dregur fyrir
hana, og svo fer að stjörnufræðingurinn
verður að fara heim aptur til Frakk-
lands við svo búið eptir 9 ára útivist.
þ>að kunna margir að vera, er furða
sig á, að menn skuli verja mjög mikl-
um kostnaði og fyrirhöfn til þess að
athuga atburð þennan, þegar árangur-
inn eigi er annar en að fá að vita eina
tölu, sem eigi er sjáanlegt að geti verið
beinlínis til nokkurs gagns, því enga
þýðingu hefir það fyrir nein þau not,
er menn hafa af stjörnufræðinni. En
við þetta er tvennt að athuga; fyrst
það að með þess konar rannsóknum
fullnægir maðurinn þeirri háleitu þrá
anda síns, að fá meiri og meiri þekk-
ingu á heiminum og þeim hlutum, sem
í honum eru, og annað það, að reynslan
sýnir, að nálega allar hinar mikilvæg-
ustu uppgötvanir, er menn hafa gjört,
hafa byggzt á þeirri þekkingu, er menn
áður höfðu aflað sjer, að eins af vís-
indalegri löngun og án þess að sjá þá,
að hún gæti verið til neins gagns.
þannig er einnig hugsanlegt, að sú
mílnatala, sem menn komast eptir við