Ísafold - 10.11.1883, Blaðsíða 2

Ísafold - 10.11.1883, Blaðsíða 2
114 eptir langa baráttu, og það var, að hver og einn hefði sjálfur ábyrgð á freisi sálar sinnar, og að hin persónulega trú væri hin eina, er veitti manninum frið við guð. ]þetta var kjarninn í kenn- ingu hans, en þessu hlaut að verða samfara, að allir mannlegir milligöngu- menn, hvort sem þeir væru lifs eða liðnir, væru eigi að eins óþarfir, heldur og til niðurdreps öllu sönnu trúarlífi, og með því var kippt fótum undan klerkavaldinu, sem hafði farið svo hneykslanlega að ráði sínu, að ganga á milli guðs og manna á þann hátt.að okra með guðs náð og fyrirgefningu syndanna fyrir peninga. fessari höf- uðkenning Lúthers hlaut það og að vera samfara, og hann gjörði sjer og innan skamms sjálfur grein fyrir því, að allar mannasetningar um sjerstakar skyldur og dyggðir, sem eigi gætu sam- rýmzt skyldum vorum í hinu almenna borgaralega lífi, væru einskisverðar og hættulegar. Trúarkrafan og hin sið- ferðislega krafa er hin sama hver sem í hlut á, og þess vegna var það villa, að ætla sjer að verða guði þekkari með því að vanrækja skyldur sínar í mann- fjelaginu og ganga í klaustur eða leggja á sig önnur óeðlileg höpt eða píningar og meinlæti. Lúther tókst þannig að leysa úr þeim vanda, sem miðaldirnar uppgáfust við, að hægt er að flýja til guðs, án þess að flýja út úr þessum heimi, og það er einmitt samkvæmt guðs vilja, að hver og einn eptir megni vinni í sinni stjett og stöðu, og hafi jafnframt leyfi til þess f sakleysi og siðsemi að njóta þeirrar ánægju, sem þessi jörð býður. Lúther leysti úr þessum vanda um leið og hann vakti nýtt trúarlíf í brjóstum manna, traustið og kærleikann til guðs, og með því var fyrir byggt að vantrúin gæti orðið ofan á kristninni, sem þó virtist að mestar líkur væru til um þær mundir. Hann vakti trúarlífið eigi einungis hjá sínum fylgismönnum, heldur og hjá mótstöðumönnunum. Mönnum er kunnugt um vöxt og viðgang siðabótarinnar, mótspyrnu páf- ans og kaþólskra klerka, sem þó lauk á þann veg, að siðabótin átti fullum sigri að hrósa í flestöllum germönsk- um löndum. Um það þarf ekki að orðlengja. Hitt geta menn aldrei nóg- samlega látið sjer skiljast, hversu mik- ið lá og liggur i höfuðkenningu Lút- ers. í hinni persónulegu ábyrgð hvers eins gagnvart guði liggur sá rjettur, sem hver maður hefur að sjá sjálfum sjer farborða, án þess að nokk- ur maður megi þar í milli koma, og það er aðalatriðið í trúarbragðafrels- inu, sem nú er viðurkennt í orði kveðnu í öllum siðuðum löndum og um leið aðalundirstaðan fyrir hugsunarfrelsinu, sem hvergi nærri var rjettilega gætt á Lúthers dögum, og enn á langt i land að sje hæfilega virt í kristnum I löndum. af hvaða trúarflokki sem er. Til þess að þessi persónulega ábyrgð geti átt sjer stað, þarf i annan stað hver og einn að hafa þá hæfilegleika, sem gjörir hann því vaxinn, að bera ábyrgðina, og þess vegna ljet Lúther sjer vera svo annt um uppfræðslu æskulýðsins i kristnum fræðum; og með honum hefjast fyrst verulegir al- þýðuskólar, því að hann vildi eigi láta staðar numið við að kenna fræðin ein, heldur vildi hann og að unglingar lærðu hvað eina, sem þeim væri nauð- synlegt og gagnlegt i lífinu. f>að hefur og sýnt sig, að alþýðumenntun er töluvert betri i löndum prótestanta en í kaþólskum löndum. Hjer er eigi stund nje staður til þess að rekja æfisögu Lúthers. Vilji menn hugsa sjer hann sem glæsilegastan, þá geta menn minnzt hans þegar hann brenndi bannfæringarskrá páfa, eða þegar hann vorið eptir í Worms 1521 stóð frammi fyrir Karli keisara og öllu stórmenni fýzkalands og stóð þar við það sem hann hafði ritað í bókum sínum. þ>á lifði hann sitt fegursta og þá átti hann flesta vini á þ>ýzkalandi með- alallra stjetta. Hanner einna ástúðlegast- ur í brjefum sínum til barna sinna, eða þegar hann selur kjörgripi sína til þess að geta styrkt fátæka námsmenn. Hann er einna gamansamastur í brjef- um sínum til konu sinnar, Katrínar, eða við ölkrúsina með kunningjum sínum að kvöldi dags. Margt gekk honum í móti síðari hluta æfi sinnar. Hann sá fyrir endann á því nokkru fyrir dauða sinn, 18. febrúar 1546, að siðabótin næði ekki fram að ganga án blóðugra styrjalda og sundrungar á fýzkalandi, og það tók hann því sár- ar, sem hann langt á undan sínum tíma sá, að |>jóðverjar allir saman áttu eina fósturjörð. Annars vill svo verða um hin ágætustu stórvirki mann- legs anda, að þegar þau koma til framkvæmdanna, þá er opt beitt vopn- um, sem ekki sæma þeirri göfugu hugsjón, sem vakti fyrir forustumönn- unum; slíkt er ekki nema náttúrlegt, þar sem bæði sókn og vörn er háð af breyzkum mönnum. þ>að þarf ekki að minna á fleiri dæmi en siðabótina á þ>ýzkalandi og stjórnarbyltinguna miklu á Frakklandi. En hvað sem dreif á dagana fyrir Lúther, þá var hann hin sama óbilandi trúarhetja, sem vissi að „Ovinnanleg borg er vor guð“, og jafnframt var hann hinn glað- væri borgari, sem heitast allra unni hinu margskipta ættlandi sinn, sem að kalla má skóp því nýja allsherjar- tungu og kom þannig á einu bók- menntaríki um endilangt f>ýzkaland. þ>jóðverjar, að minnsta kosti prótest- antar, segja, að Lúther sje fagurt dæmi hinnar guðhræddu og karlmannlegu þýzku lundar; Norðurlandabúar telja hann norrrænan í skapi; hvorttveggja kann að mega til sanns vegar færa. J>að er ættarmót með Lúther og Bis- marck, þó að margt sje sem þá skilur; báðir eru stórhreinlegir og báðir eru að nokkru leyti norrænir víkingar. þ>að er norræni víkingsandinn í Lúther, sem veldur því, að honum finnst á stundupa hann sje genginn á hólm móti'Sfálfum djöflinum í eigin persónu. þ>að væri eigi undarlegt, þó að einhver furðaði sig á því, að kenning þessa manns, sem studdist við heilaga ritningu, og gaf hinu mannlega eðli aptur frelsi sitt, skyldi ekki gagntaka allan hinn kristna heim, í stað þess, að að eins minni hluti hinna kristnu vesturþjóða Norðurálfunnar, svo að eigi sje lengra farið, hefur látið skipast við kenningu Lúthers og annara siðabót- armanna, og eigi nema nokkur hluti af þessum þjóðum aptur tekið sjer nafn eptir hinum mikla höfuðmanni siðabótarinnar. (Annars var Lúther það mjög á móti skapi, að kristnir menn skyldu nefna sig Lútherana, enda var það nafn í fyrstu uppnefni, sem kaþólskir menn fundu upp). þ>ó að eigi sje vert að eyða mörgum orðum um það, sem ekki hefur orðið, þá má þó skýra að nokkru þessa rás við- burðanna á þann hátt, að Suðurlanda- þjóðir eru ýmsra orsaka vegna svo ó- líkar Norðurlandaþjóðum, að sami hugs- unarháttur getur ekki eðlilega átt sjer stað hjá báðum. Suðurlandabúum finnst trú vor köld og guðsþjónustan ófögur; vilji þeir yfirgefa hina kaþólsku trú, þá stendur vantrúin þeim nær, en trú prótestanta. þ>að verður seint ofsögum af því sagt, hver áhrif Lúther hefur haft á trúarlíf, kirkjulíf, þjóðlíf og menntunar- líf allra prótestantískra landa í vorri álfu og utan hennar, þar sem hún hefur fært út kvíarnar, og þá auðvitað helzt í Norður-Ameríku. En Lúthers sjást og miklar menjar í hínum ka- þólsku löndum, eins og þegar er á vikið. Siðferði klerka batnaði stórum, og síðan hafa engir hneykslunarpáfar setið á stóli Pjeturs. Nýtt vísindalíf og kirkjulif vaknaði í kaþólskum lönd- um og í þeim greinum stóð kirkja mótmælenda á stundum eigi jafnfætis hinni kaþólsku kirkju. Eins og hinar beinu afleiðingar af siðabót Lúthers halda áfram öld af öld í hinu prótest- antísku kirkju, eins má segja um hin- ar óbeinu afleiðingar siðabótarinnar í kaþólskum löndum. Jesúitafjelagið á beinlínis rót sína að rekja til siðabót- arinnar. J>að hefur ráðið mestu frá því er það stofnaðist, og ræður enn í hinni kaþólsku kirkju, og á mestan þátt í hinni herfilegu óskeikunarkenn- ingu páfans, sem nýlega hefur verið staðfest. Yjer Lútherstrúarmenn minnumst bezt og veglegast hins mikla manns meðþví að hlúa sem bezt að þeim fræ-

x

Ísafold

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ísafold
https://timarit.is/publication/315

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.