Ísafold - 07.05.1884, Blaðsíða 3

76
að þetta land er á milli Krossár og Jökuls,
en »til Öldusteins« táknar takmarkið, er snýr
að Langanesi eða byggðinni. Móklettur er
á aurunum í fljótinu, sem að vísu er af
mörgum kallaður Lausalda, enþað er í hvers
manns meðvitund, að það sje Oldusteinn, er
Landnáma og Njála nefnir (Landn. hefir:
»Jöldusteinn«), enda segja gamlir menn, að
það sje ekki nema rangmæli, því sú rjetta
Lausalda sjehóll einn, semer þar fyrir utan
og ofan fljótið hjá Fauskheiði á Grænafjalli.
Rjett áður segir Ldn., að Ásgerður hafi num-
ið land millum Seljalandsmúla og Markar-
fljóts, og Langanes allt upp til Oldusteins.
þessi klettur er um 30—40 faðma á lengd,
og um 2 mannhæðir á hæð, og er eins og á-
völ alda, og er enn í dag hornmark frá
Stórumörk, Íandnámi Ásgerðar. þessi um-
töluðu lönd geta hvergi komið saman nema
á hornunum í Oldusteini. En að álíta
Stakk við Hvanná vera Öldustein, eins og
Sigurður hyggur, nær engri átt, og var
óþarfi að reka það ofan í Pál gamla í Ár-
kvörn, sem var maður grundaður og gætinn.
Tvær kvíslir falla úr jöklinum ofan í fljótið,
og heita Jökulsá og Steinsholtsá, ákaflega
straumharðar en vatnslitlar, ef eigi eru rign-
ingar. Tungan þar á milli er kölluð Steins-
holt; þar hlýtur Steinfinnur að hafa búið ;
annarstaðar er eigi staður fyrir hann, þar 3
bæir voru á þórsmörk, og allir hjetu að
Mörk, en enginn Steinfinnsstaðir. Svo er
og nefnd Hoftorfa enn í dag, og er það
sönnun fyrir, að bærinn hafi verið þar all-
skammt frá. þessi landspilda, sem Jörund-
ur fór eldi yfir, er einlægur klettafjallgarður
með himinháum hnúkum og hengiflugum,
sundurskorinn af gljúfrum, þvert og endi-
langt. það, sem næst liggur Steinsholtsá,
er nú kallað Stakkholt, og er afrjettur frá
Stóradalstorfunni, er einmitt var eign og
bústaður niðja Jörundar og annar Dalverja-
goða, en innri hlutinn heitir nú Goðaland,
og er afrjettarítak Breiðabólstaðarkirkju.
En af Sturl. sjest, að Ormur breiðbælingur
hafði af fje Kolskeggs hins auðga í Dal það
er hann vildi. Vera má, að þetta svæði
hafi allt verið kallað Goðaland, og það er nú
dálítið skárra til að láta brennumenn ríða
ofan í það, en hjer er ómögulegt að taka
svo til orða, «að ríða ofan í Goðaland*,
nema komið væri ofan af Eyjafjallajökli,
en það er einungis einn hryggur, sem kall-
aður er Morinsheiðarkambur, sem umtals-
mál gæti verið að teyma hesta upp eða
niður. Sú leið nær engri átt, þó sumir hafi
getið þess til. Móti Goðalandi og Stakk-
holti liggur nú þórsmörk, með skógarbrekk-
um sínum og allri fegurð og yndi, sem allir
útlendir ferðamenn sjer í lagi dást að og
segjast aldrei sjeð hafa jafnfagurt landslag
þess kyns eða tignarlegt, jafnvel ekki einu
sinni í Sviss, þótt þar kunni að vera stór-
kostlegra umhorfs sumstaðar. Dalur liggur
á rnilli beint í austur, og er kallaður Kross-
ársund, álíka víður og Vatnsdalur í Húna-
þingi eða Bárðardalur, hjer um bil l^míla á
lengd, en miklu dýpri en nokkur annar dal-
ur á landinu, einkum við suðurbarminn;
stór jökulkvísl rennur eptir dalnum, sem
heitir Krossá, straumhörð og stórgrýtt, á-
líka og Jökulsá á Sólheimasandi. Undir-
lendið í dalnum er ekkert nema stórgrýtis-
aurar, sem Krossá flóir yfir í jökulhlaupum
og stórrigningum, svo þar er ekkert undir-
lendi um að tala að sagt verði að ríða ofan
í, nema sem skeiðsprett hjá Hvanná og
Steinsholtsá. Hefði nú brennumenn komið
niður fyrir austan fljótsgil, áttu þeir aldrei
að fara suður yfir Krossá; til þess þurftu
þeir minnst að fara tvisvar yfir um hana,
en optast þarf þess fjórum sinnum, og hefði
alveg verið óþarft og þar að auki töluverður
krókur, enda er áin á sumurn þeim stöðum
opt ófær, ef nokkur vöxturerí henni. Held-
ur hefðu þeir átt að fara ofan í sporðinn á
þórsmörk, sem kallaður er Rani og þar út
yfir fljótið, það allra fyrsta eptir að það
kemur fram úr gljúfrinu á móts við Húsa-
dal eður þuríðarstaði, svo að þeir væri ekki
f augsýn frá bænum þórólfsfelli. En frá
fljótsgilinu niður fyrir fjallið þórólfsfell er
það optast ófært meðan vöxtur er í vötnum.
það er vatnsmikið á sumrum, en mesta
flug í því á öllum árstímum þá er rigningar
ganga. það liggur þröngt og er stórgrýtt
og straumurinn gengur í boðaföllum, og í
stuttu máli versta vatn þar um slóðir, sem
jeg hefi beitt hésti í og hefi þó riðið flest
öll stórvötn hjer á landi. Svo er þessi vegur
slitróttastur af þeim þremur, sem liggja of-
an af fjöllunum og ílengstur, og ekki þar með
búið: fyrir innan eða norðan mörkina eru
tvær jökulkvíslir, sem kallaðar eru Emstur-
ár, og sú fremri eða syðri sjaldnast fær
nema á jökultánni, sem hún fellur undan,
en svo stutt, að hún er sem menn segja
rúmt steinsnar, og rennur í djúpu gili ofan
í fljótið. Af öllu þessu finnst mjer ljóst, að
Flosi hafi ekki farið þessa leið, heldur fyrir
vestan fljót, annaðhvort hjá Rauðnefsstöð-
um og haft Tindfjallajökul á vinstri hönd;
en jeg er með Sigurði á því, að hann hafi
það ekki farið, það sjest bezt á leitinni að
brennumönnum, og svo mátti hann búast
við njósnum á Krókbæjunum á Rangár-
völlunum.— En nú skulum við halda okkur
að sögunni og bókstafnum, og sjá hvar höf-
undur Njálu hugsar sjer eða kallar Goða-
land. Flosi segir við Ketil úr Mörk: «Ek
mun ríða upp ór Skaptártungu ok fyrir norð-
an Eyjafjallajökul ok ofan í Goðaland»(Njála
1772, bls. 192). Um reiðina til brennunnar
er sagt á bls. 196, 127. kap.: «Létu þeir þá
Eyjafjallajökul á vinstri hönd ok svá ofan í
Goðaland ok svá til Markarfljóts». Á bls.
207, 132. kap. er verið að leita brennu-
manna, er «sumir fóru upp til Fljótshlíðar,
en sumir hið efra til þríhyrningshálsa, ok
svá ofan í Goðaland». Á öllum þessum
stöðuin er þórsmörk ekki nefnd á nafn, sem
ekki er heldur von, því þeir hafa ekki
stigið fæti sínum þangað, eða í það
Goðaland, sem nú er kallað. Mjer mun
verða svarað, að hvorttveggja þurfti ekki
að nefna; en hvers vegna ekki nú eins
og við reið Sigfússona , sem þó er víst
tveggja klukkustunda reið yfir þórsmörk,
sem kölluð var til forna frá Emsturá og
niður í Rana á mörkinni. Væri það Goða-
laud sem nú er kallað er það svo sem 200
faðm. vegur, sem gæti heitið að ríða um
Goðaland. Nú segir um ferð Sigfússona
kap. 50. bls. 260: »Síðan riðu þéir til
Skaptártúugu, ok svá fjall ok fyrir norðan
Eyjafjallajökul ok ofan í Goðaland ok svá
ofan í skóga í þ>órsmörk«. þar kemur sögu-
ritarinn með mörkina, sem líka átti að vera,
þegar Ketill úr Mörk var með frá innsta
og nyrzta bæ norðan undir Eyjajöllum fyr-
ir austan Markarfljót. þessi staður er nú
sem Sig. Vigf. heldur að hafi orðið hausa-
vixl á hjá söguritaranum, svo að hann hafi
nefnt Goðaland á undan mörkinni, er átti
að vera á eptir. það mætti hugsast, ef að
annað vitui væri ekki órækt hinu til sönnun-
ar í kap. 49. bls. 258 : »Kári lét Björn það
segja nábúum sínum, at hann hefði fundið
Kára á förnum vegi ok at hann riði þaðan
upp á Goðaland ok svá norðr á Gásasand
ok svá til Guðmundar ins ríka á Möðru-
völlu«. þó þetta væri lygi úr Birni gerir
ekkert til; hann til tók þá leiðina, sem ætti
að fara norður í Eyjafjörð. Nú vil eg biðja
þá vel að athuga, sem opin hafa augun,
hvort það mundi tiltækilegast frá bæ Bjarn-
ar, sem líkl. hefir verið fyrir innan þröngá,
á norðanverðri mörkinni, að ætla sjer norður
í Eyjafjörð og fara fyrst fram úr Höfðaskógi
suður úr Langadal, og svo inn Krossársund,
fara þrisvar yfir Krossá, teyma hestana
á eptir sjer upp úr því Goðalandi sem nú er
kallað upp Morinsheiðarkamb og upp á
Eyjafjallajökul og eiga svo eptir að ríða
allan jökulflákann, þveran og endilangan
norður eða landnorður fullan af gjám og
sprungum og líkl ófæran fyrir hesta. þetta
sjá allir, að söguritarinn meinar ekki, heldur
ætíð Goðaland fyrir norðan og innan þórs-
mörk, sem nú er kallað Emstur og Laufa-
leitir. þá stendur allt heima: yfir fljótið
á króknum (eða Fitjunum), þar skiptast
leiðir, önnur að Rauðnefsstöðum, sú er einna
skemmst en munar litlu, hin niður Græna-
fjall hjá Einhyrningi, yfir Tröllagjá og
Fauskheiði, yfir Gilsá og upp Kanastaði,
svo fyrir norðan þórólfsfell -—- þar erum við
samdóma — út heiðar fyrir ofan Bleiksár-
gljúfur og bæi alla í Fljótshlíð og svo á þrí-
hyrningshálsa og bíður svo Sigfússona og
annara Fljótshlíðarmanna, að menn álíta
hentast á Klettaflötum. þetta er sú óhultasta