Ísafold - 08.04.1885, Blaðsíða 3

63
arstigi almennings, svo sem áður er sýnt,
þá eiga hinir þvert á móti að vera sem fœst-
ir, og stœrstir og fullkomnastir að kcnnslu-
kriiptum og áhöldum, og samsvara peim kröf-
um, sem sanngjamlega verða gerðar til þeirra
skóla, er eiga að veita fullnœgjandi mennt-
un i sjerstökum frœðigreinum, og með þvi
gjöra menn fullhœfa til sjerstakrar stöðu.
Að hafa þessa aðgreining á skólastofnun-
um vorum ætla jeg muni bezt gegna, ef al-
þýðumenntamálinu á að reiða vel af. Bézt
hygg jeg væri, að allir skólar sjerstaklegs
eðlis væru opinber eign, og stæðu beinlínis
undir umsjón landsstjórnar, því með því
ætti að fást bezt trygging fyrir því, að þeir
yrðu vel úr garði gjörðir og gjörðu tilætlað
gagn; en almennings-skólana ætti landssjóð-
ur að styrkja til muna.
Sumum finnst það vera hálft í hverju
húsgangslégt, og ásælnislegt við landssjóð,
að ætlast til, að hann leggi fram fje til al-
mennrar ungmenna-ménntunar; en þessi
skoðun er hleypidómur einn. f>ingið á með
löggjöf sinni og fjárstjórn að efla heill þjóð-
fjelagsins; ekkert málefni, sem varðar mjög
heill þess og framfarir, og þingið má við
ráða, er því óviðkomandi; að skipta sjer af
þeim málum er þess skylduverk. — Sje það
óhrékjandi sannleiki, að vaxandi menntun
alþýðu sje höfuðskilyrðið fyrir vaxandi heill
og hagsæld þjóðfjelagsins, þá er bert, að
alþýðumenntun öll, og sjerstaklega almenn-
ingsmenntun, ætti að vera þingsins mesta á-
hugamál, þar sem farsæld þjóðarinnar er
einkum kominn undir meðferð þess máls,
stefnu þess og úrslitum.
Nú er að líta á hið gamla viðkvæðið, að
kostnaðurinn yrði landsjóði óbærilegur, ef
hann ætti ýmist að styrkja eða kosta að öllu
þá skóla, er þjóðin þarfnast. Jeg ætla, að
vegna samkeppninnar sje nauðsyn að hafa
tvo gagnfræðaskóla, þrjá búfræðisskóla, tvo
sjómannaskóla og tvo kvennaskóla; jeg
ætlast til, að skólar þessir sjeu vel úr garði
gjörðir, og því dýrir. Jeg ætlast á að lands-
sjóður mundi þurfa að leggja um 70,000
krónur til þeirra í fyrstu eða til að koma
þeim á legg.
f>að mælir flest með því, að Flensborgar-
skólinn verði gagnfræðaskóli sunnanlands
móts við Möðruvallaskólann norðanlands.
Af kvennaskólunum er Beykjavíkurskólinn
mestur, og þar næstur Laugalandsskólinn ;
eru þeir líklegastir til að verða landskvenna-
skólar. Allir þessir þrír skólar minnir mig
að eigi sitt eigið hús, auk annara eigna, og
efast jeg ekki um, að þeir væru falir, ef
landssjóður tæki þá að sjer, og þeir yrðu
landseign og landsstofuanir. Jeg gjöri saint
ráð fyrir, að þurfa mundi að leggja svo sem
9,000 krónur til umbótar byggingum og
viðbótar við áhöld þessara skóla. Nú gjöri
jeg ráð fyrir 2 sjómannaskólum, öðrum á
lsafirði eða Akureyri og hinum í Beykja-
vík; jeg ímynda mjer að þeir þurfi ekki að
vera svo sjerlega stórir í fyrstu, og ætla
þeim 8000 krónur hvorum; þá gjörði jeg
ráð fyrir þremur búfræðisskólum (1 vestan-
lands, 1 nyrðra, 1 austanlands), látum
hvern kosta 15,000 kr. — En setjum að all-
ir þessir skólar kostuðu jafnvel 100,000 kr.
í fyrstu; samt ætti að reisa þá, því þeir
mundu vinna þjóðinni hið mesta gagn.
Nú er sem heyri jeg suma segja: »Mik-
ill feikna óbærilegur kostnaður yrði þetta«;
en jeg segi: «Hvílíkt lítilræði er þetta fyrir
land, sem á mikið fje í sjóði, og sem
leggur upp stórfje íneð ári hverju ; til dæmis
á fjárhagsárinu 1882—1883 græddust land-
inu samkvæmt landsreikningnum 226,820 kr.
72 a. (sbr. ísaf. XI 48).
En þá koma hin árlegu útgjöld til þess-
ara 9 skóla ; gjörum ráð fyrir, að þau yrðu
54,000 kr.; og mun vel mega komast af
með það, að minnsta kosti fyrst í stað. Nú
var áður gjört ráð fyrir, að ungmennaskól-
um fjölgaði svo, að þeir yrðu seinast 100, og
væri hver styrktur með 200 kr. árlega, þá
yrðu það 20,000 kr., en kostnaður til allrar
alþýðumenntunar 74,000 kr.
Nú eru veittar til alþýðumenntunar um
17,000 kr. árlega. Útgjöld landsins yxu
þá með þessari tilhögun um hjer um bil
57,000 kr. eða um helming þeirrar upphæð-
ar, sem nú græðist árlega og er lagt á kistu-
botninn.
En aptur kunna ýmsir að segja: »Dýr
verður alþýðumenntunin með þessu fyrir-
komulagi«. En þar til liggur það svar: Ef
fyrirkomulag það, sem haldið er fram í grein
þessari, bætir verulega úr menntaþörf þjóð-
arinnar, þá er það mjög ódýrt, bæði í sam-
anburði við gróða landssjóðs, og ekki síður
með tilliti til þess, að ekkert hefir verið gjört
nje verður gjört á Islandi, sem eins vel borg-
ar sig og ber eins margfaldan ávöxt, eins og
efling alþýðumenntunar, bœði almennrar og
sjerstaklegrar, og að ekkert er eins dýrt,teins
og vankunnáttan og menntunarleysið. Yms-
um kann samt að þykja viðsjárvert, að
leggja svo mikil bein árleg útgjöld á lands-
sjóð ; en þá virðist mjer engin frágangssök,
að hækka toll á brennivíni um svo sem 5
aura á potti hverjum, og á öðrum ölföngum
eptir því. Jeg held, að þeim 5 aurum, sem
drykkjumaðurinn eyðir fyrir pottinn fram
yfir það verð, er annars væri á víninu, væri
ekki betur varið til annars, en að mennta
börnin hans eða annara, eða einhvern nýt-
an ma-nn, sem getur orðið þjóðfjelaginu til
uppbyggingar og sóma; og jeg held að hver
rjettsýnn maður hljóti að álíta, að þorsti
alþýðu í menntun sje rjettar-hærri til að
fá svölun, heldur en þorsti drykkjumanna
í vínið.
Ý'sulóðin austanfjalls og hjer
syðra m. íl.
»Bóndi í Stokkseyrarhreppi« hefir í ísa-
fold þ.á. 12. tölubl. viljað fræða menn um,
hver afli og ágóði hafi orðið að ýsulóðanotk-
un þar og í nærliggjandi veiðistöðum.
Mjer kemur ekki til hugar að vefengja
það, sem bóndi þessi segir um ýsulóðanotin
þar, því eg er því ókunnugur. En af grein
hans finnst mjer auðskilið, að það er ekki
sjálfu veiðarfærinu, ýsulóðinni, að þakka, þó
fiskur staðnæmist þar, fremur en áður, eða
þó afli sje þar opt meiri síðan lóðin var tek-
in upp, heldur eingöngu beitu þeirri, hrogn-
unum, sem menn almennt viðhafa síðan.
En, má jeg spyrja : Hver getur dæmt
um það, hvaða áhrif það hefði haft á fiski-
göngur austanfjalls, ef menn hefðu almennt
beitt hrognum á handfæri sín, eða borið þau
út ? Aður en ýsulóð var tekin upp á Eyr-
arbakka mun hafa verið stunduð þar hand-
færaveiði með berum önglum, eða máske
verið beitt »tening« af fiskinum sjálfum. Ef
menn í þess stað hefðu fyllt önglana með
hrognum, þá er ekki óhugsandi, að þess
háttar niðurburður á handfærum hefði, engu
síður en á lóð, getað orðið til þess að stöðva
þar fiskinn, og að í staðinn fyrir ýsuveið-
ina, sem þar er nú stunduð, fengist, á vetr-
arvertíðinni, eingöngu eða mestmegnis rosk-
inn þorskur.
Sjómenn, sem róið hafa á Stokkseyri eða
Eyrarhakka margar vertíðir, hafa getið um
tvennt, sem auðkennir þessar veiðistöður,
síðan farið var að viðhafa ýsulóðina á vetr-
arvertíðinni; en bóndinn minnist ekkert á
það. Annað er það, að optastnœr um sum-
armál, og stundum fyrri, er allur afti og öll
aflavon þar á enda á hverri vertíð; hitt,
segja sjómenn, er það, að þar fœst svo að
segja enginn fiskur allt árið um kritig nema
þennan stutta vetrarvertíðartíma, hvernig
sem hann heppnast.
þetta virðast mjer mjög eptirtektarverð
atriði; því sje það satt, sem sagt er, að fiskur
fáist þar ekki allt árið um kring nema sjálfa
vetrarvertíðina, frá Góubyrjun til sumar-
mála, þá lítur ekki út fyrir, að ýsulóðin
hæni fiskinn að landinu eða stöðvi hann þar
til lengdar.
f>að er ennfremur aðgætandi, að þar
(austanfjalls) koma fiskigöngurnar hver á
eptir annari upp úr opnu úthafi og mæta
engum farartálma fyrri en þær koma i
grynnstu fiskileitir, og þá mun fyrsta gangau
halda áfram vestur með landinu undan lóð-
unum og önnur koma þegar á eptir sömu