Ísafold - 18.08.1886, Síða 2

134
staklega tóvinnu. Voru þeir Magnús lög-
maður Gíslason og Skúli Magnússon land-
fógeti helztir forsprakkar þeirrar viðleitni,
og fengu Eriðrik konung V. sjer hlynntan.
Fyrsti vísirinn var klæðaverksmiðjan á
Leirá hjá Magnúsi Gíslasyni; síðan var
ráðizt í meira, og nýju innrjettingarnar
komust á stofn í Reykjavík rjett eptir miðja
öldina, og var Skúh landfógeti lífið og sálin
í þeim. J>ar var unnið að alls konar tó-
vinnu, klæðagjörð, skinnasútun, færaspuna
o. s. frv. Alls lagði konungu til fulla
60,000 rd. í »innrjettingunum» unnu flest
árin 1753—63 allt að 70 rnanna.
Um sama leyti var unnið að steinhúsa-
smíðum á Bessastöðum, í Viðey, og fang-
elsið byggt í Reykjavík. Allt þetta jók
mannfjöldann; frá 1752 til 1768 fjölgaði
hjer í Reykjavíkursókn um 200 manns.
En verzlunin var jafnbág sem áður, Iands-
menn svo fjeflettir, að verzlunin varð
hverjum til tjóns, er hana rak, og það varð
mest tilefnið til þess, að hún varð gefin
laus við alla þegna Danaveldis 18. ágústl 786.
Reykjavík fjekk þá kaupstaðarrjettindi á-
samt 5 öðrum verzlunarstöðum. Með því
var mikið stig stigið til vaxtar og viðgangs
bæjarins. Arið 1788 komu 55 skip til
landsins, 4000 smálestir að stærð, en árið
á undan eigi nema 8 skip, 1641 smálestir
að stærð. Ýmislegt var þá gert til að
hlynna að kaupstaðnum; þannig var jörðin
Reykjavík lögð til hans. Arið 1785 var
skólinn fluttur frá Skálholti til Reykjavík-
ur og næsta ár byggt skólahús. —
— A þessum sögulega aðdraganda til
uppruna Reykjavíkurkaupstaðar, sem er
tekinn eptir áminnztum fyrirlestri landfó-
geta Á. Th., má sjá, að það er miklu frem-
ur í óyndisúrræðum en af konunglegri náð,
að landið fær verzlunarfrelsi (hið minna, við
alla þegna Danaveldis). Landinu er raunar
eins og fleygt út á klakann, af því að eng-
inn treyeti sjer til að græða á því, þ. e.
verzlun þess, og var svo átt undir kasti,
hvort það veslaðist algjörlega upp eða lifn-
aði við.
Reykjavík getur nú miklast af því, að
hún hafi átt mjög mikinn þátt í því, að sú
tilraun tókst vonum fremur, og jafnframt er
vöxtur hennar og viðgangur ávöxtur af þess-
ari tilraun,—órækur vottur þess, að frelsið
er hin öflugasta, en því miður opt hin síð-
asta lækningatilraun við eymd og van-
þrifum.
f>að er auðsjeð, að Reykjavík hefir dafnað
furðuvel þegar fyrstu árin. Ella mundi
þeim M. Stephensen og Espólín eigi svo
drjúgrætt um »prakt og munað», er þar hafi
verið ríkjandi um og eptir aldamótin.
Raunar stafar vitnisburður þeirra meðfram
frá þeim ýmugust og ótrú, sem allur þorri
landsmanna hafði frá upphafi á Reykjavík,
fyrir útlent apaspil og siðaspilling. Skól-
inn var fluttur þaðan aptur og til Bessa-
staða 1805, af því að vera hans í Reykjavík
»þótti horfa til siðaspillis ungum mönnum»,
segir Espólín. Líkt var um aðrar stofnanir,
sem nú þykir sjálfsagt að hafa í höfuðstaðn-
um og hvergi annarstaðar; þær firrðust
hann heldur en hitt lengi fram eptir, og
varð því framför hans miklu seinni en ella
mundi, og »óþjóðernið í þeim krík» miklu
lífseigara einmitt fyrir þá skammsýni.
Landsyfirrjetturinn hafði að vísu aðsetu í
Reykjavík frá upphafi vega sinna (1800), en
það var að eins að nafninu til; því dómar-
arnir bjuggu allir búi sínu upp í sveit.
Læknir (landlæknirinn) og lyfjabúð voru í
Nesi. Biskup sat í Laugarnesi síðar meir
langa lengi.
það var eigi fyr en lýður undir miðja
þessa öld, að betri mönnum þjóðarinnar
sjálfrar fer að skiljast, að það er eitt ó-
missandi skilyrði fyrir framförum landsins
í heild sinni, að höfuðstaður þess eflist
sem mest. Er þar fremstan að nefna Jón
Sigurðsson, sem annarstaðar. Hann var
þar sem víðar langt skeið á undan löndum
sínum. Hann barðist fyrir því, að alþingi
væri haldið hjer í Reykjavík, en ekki á
þingvelli við Oxará, sem ýmsir ágætis-
menn aðrir hjeldu fastlega fram og máttu
eigi heyra annað nefnt, svo sem Tómas
Sæmundsson, skáldin Jónas og Bjarni o.
fl. Stefna Jóns Sigurðssonar varð ofan á,
semheturfór.ogjþar með var eins og straum-
urinn snerist allur í það horfið. J>á fylgdi
hvað öðru. Prentsmiðja landsins þurfti að
vera þar sem þingið var haldið og fluttist
því frá Viðey til Reykjavíkur 1844. Síðan
var skólinn fluttur aptur þangað frá Bessa-
stöðum 1846, og árið eptir var stofnaður
hjer prestaskólinn. Æðstu embættismenn
landsins drógust allir þangað smátt og
smátt. Enda hefir vöxtur höfuðstaðarins
verið jafn og stöðugur síðan um miðja
öldina. Verzlunarfrelsið hið meira,
1854 , örvaði skriðið , og hina síðustu
tvo tugi ára, eða því nær, hefir sparisjóður
Reykjavíkur, hin nauðsynlegasta framfara-
stofnun fyrir bæinn, átt mjög mikinn þátt í
viðgangi hans, að því er byggingar snertir
einkanlega.
Reykjavík hefir meira en tífaldazt þessa
einu öld, sem htin á nú að baki að sjá. Að-
al-afmælisóskin verður sú, að þessi önnur
öld, sem nú fer í hönd, láti ekki standa
upp á sig, þ. e. að Reykjavík verði orðin
bær með 30—40,000 íbúa á næsta 100-ára-
afmæli sínu. |>að kann að vaxa ýmsum í
augum, og vitaskuld er, að hæpið er að ná
þeim áfangastað með viðlíka ferðalagi og að
undanförnu. Til þess þarf önnur ráð og
aðra siði, en nú hafa tíðkazt um hríð. En
þar fyrir er eigi víst, að nauðsynlegt sje að
kanna allsendis ókunnuga stigu. Ráðið er
eitt meðal annars, ogþað óumflýjanlegt, að
yngja upp aptur gömlu »innrjettingarnar«,
fyrsta vísirinn til sköpunar höfuðstaðarins,
í því sniði, sem samsvarar kröfum tímans.
J>að er með öðrum orðum, að skilyrðið fyrir
því, að Reykjavík verði nokkurn tíma að
stórri borg, er, auk eflingar hinna núver-
andi atvinnuvega landsins yfir höfuð að
tala, þar á meðal fyrst og fremst þil-
skipa-útvegs, — aðalskilyrðið er, að hjer
komizt á fót innlendur iðnaður fyrir helztu
landsnytjar vorar.
J> á er von um, að sú ósk rætist, að
Reykjavík tífaldist aptur á næstu
hundrað árum !
Útlendar frjettir.
i.
Khöfn 27. júlí 1886.
Danmöbk. Berg úr böndum 24. júlí —
eða Fenrir úr fjötrum ! það hefur kom-
izt heldur ys á fylkingarnar beggja vegna.
Yon, að vinstrimenn vildu láta kempunni
sinni birta fyrir augum, þegar hann kom
úr myrkrastofunni, og gera þann 25.
(sunnudagiun) sjer og Berg að fegins degi.
J>ann dag ferð—skrúðsigling—heitið út að
Skodsborg. Lóðin þar partur af »Dyre-
haven« og sjerlega á valdi fjármálaráðherr-
ans; Estrúp bannar þar fundarstað. Nú
hjetu vinstrimenn á bræðurna fyrir handan
Sundið, á Landskronamenn, og var öllu
tekið vel og glaðlega. En hægri menn og
stjórnin áttu sjer þar líka bræður að baki
og svo var nú árinni fyrir borð komið og
að róið, að yfirvöld Skánunga bönnuðu
Dönum (vinstrimönnum) landgöngu. Sum-
ir ætla, að þeim þrumusteini hafi verið
hátt úr lopti slöngvað. Allvaldur Svía var
þá daga í Sofiero á Skáni. Hjer var vel
og bróðurlega undir bagga brugðizt með
þeim Estrúp, en ósköpin öll í húfi, sögðu
hægri blöðin. Hægt að skilja : Berg dæmd-
ur af hæstarjetti fyrir lagabrot, fagnafund-
ur vinstri manna einskonar andmæli og
vjefenging gagnvart dóminum, en hnefa-
stæling móti stjórninni. f>etta mátti stjórn
Svía ekki þola—sízt eptir Skodsborgar-
bannið. Sum blöð hægri manna kölluðu