Ísafold - 13.03.1889, Side 2

82
mundi verða til þess, að þessir meðbræður
vorir sáluðust úr hungri, með því að þeir gætu
enga vinnu fengið. En það er alls ekkihætt
við því. það yrði sem sje nóga vihnu að fá
hjer á landi, ef verkafólk byðist fyrir sann-
gjarnlegt kaup. Og þó svo færi, að eitthvað
af letingjunum veslaðist út af, þá mundi
naumast nokkur hygginn maður kalla sanna
velferð landsins dýru verði keypta fyrir það,
í stað þess að láta landið stynja undir þeirra
yfirdrottnun um aldur og æfi. Frelsið út-
heimtir jafnan, að eitthvað dálítið sje lagt í
sölurnar fyrir það.
Ef vjer afnemum allan þurfamannastyrk,
þá mun bráðlega koma fram hæfilegur munur
á stöðu manna og lífskjörum. f>á koma upp
húsbændur og þjónar, vinnuveitendur og vinnu-
þiggjendur. |>á mun framleiðslan aukast stór-
kostlega. þá mun plógi beitt um víða völlu
og eptir 20 ár verður velmegun orðin svo
mikil hjer á landi, að þá má leggja akveg
austur yfir Ejall, koma á gufubátsferðum um
Faxaflóa, og allt þar fram eptir götunum.
Um hrossakjöt til manneldis.
Eptir Svein búfræðing Sveinsson.
L ísafold 23. jan. þ. á. hefir einhver »Búi»
ritað um hrossakjöt, og það tjón, er vér ís-
lendingar bíðum af því, að nota það svo lítið
til manneldis.
— Með því að þetta mál hefir æfinlega
verið áhugamál fyrir mig, og jeg hefi spurt
mig fyrir um það á ferðalögum mínum, þá
hefi eg fengið ýmsar skýringar um það, sem
jeghygg að rjett sje að gjöra grein fyrir, úr því
menn á annað borð eru farnir að vekja máls
á þessu.
|>að þarf ekki að orðlengja það, sem al-
mennt er kunnugt, að forfeður vorir voru
allir saman hrossakjötsætur; og sökum þess að
þeir mátu hrossakjöt fram yfir alla aðra
fæðu, þá var það einkum haft um hönd, þeg-
ar mest var við haft, sem sje í blótveizlurn-
ar, sem í heiðni voru álíka hátíðir, eins og
jóla- og nýársveizlur eru nú á dögum.
Með kristninni skipti í tvö horn í þessu
efni; þá máttu menn ekki lengur bragða
hrossakjöt. Hrossakjötsátið var svo þýðing-
armikill liður í blótveizlunum fornu, að hætt
var við, að þær mundu mönnum seint úr
minni líða, ef haldið væri áfram að neyta
hrossakjöts. Enda blótuðu menn lengi eptir
ótæpt á laun, og margir hjetu á J>ór og Óð-
inn til stórræða.
|>að er nú svo langur tími liðinn síðan
þetta var, og vjer erum. svo löngu búnir að
gleyma hinni fomu trú, að ekki er hætt við
að vjer verðum heiðingjar aptur, þó vjer för-
um að neyta aptur hrossakjöts.
Sá, er fyrstur fór að mæla fram með
hrossakjötsáti aptur opinberlega, mun hafa
verið Magnús sýslumaður Ketilsson. Hann
gaf út bækling um þetta málefni, prentaðan
í Hrappsey 1776. Hann tínir þar til mörg
dæmi fyrir því, hversu nytsamlegt sje að
hafa hrossakjöt til manneldis , og hversu mik-
ið það sje tíðkað hjá öðrum þjóðum, og tel-
ur, að það muni ekki vera brot á móti guðs
eða manna lögum, þó að fátæklingar í hung-
ursneyð leggi það sjer til munns. Samt þorir
hann ekki beinlínis að ráða mönnum eða
hvetja þá til að taka upp að eta hrossa-
kjöt.
Óðara en rit þetta var komið út, reis upp
hinn mikli merkisprestur, Gunnar prófastur
Pálsson í Hjarðarholti, og reit brjef öllum
prestum í sínu umdæmi, er lesa skyldi upp
við hverja kirkju. Hann fer þar hörðum orð-
um um rit Magnúsar, og kallar það »Hrapps-
eyjarblaðgrey». Kallar hann Magnús »ný-
ungameistara», er telji menn á syndsamlega
athöfn, og ber fyrir sig guðs orð og postul-
anna o. s. frv.
Við þennan hirðispistil prófasts gugnaði
Magnús eiginlega alveg, og færir sjer allt til
afsökunar, og þar með leggst þetta mál apt-
ur í þagnarþey um langan tíma.
Nú á tímum mun þó varla nokkur maður
kalla hrossakjötsátið syndsamlegt.
Eiginlega hafa víst allt af stöku menn neytt
hrossakjöts hjer á landi, og í sumum hjeruð-
um hefir það verið almenn verja í langan
aldur og þykir þar ekkert tiltökumál.
þ>ar sem það er sjaldgæft, þykir almenn-
ingi minnkun að því, það er að segja á yfir-
borðinu, en ekki undir niðri.
Flestir, sem jeg hefi talað við (prestar líka),
hafa viðurkennt, að það væri rjett, að eta
hrossakjötið, og að það væri hvorki synd nje
skömm ; en sjálfir hafa þeir kynokað sjer við
að ríða á vaðið; og er það ekki undarlegt, þó
að svo rótgróinn vani hafi djúpar rætur; en
einhvern tíma verða menn þó að uppræta
hann. þegar það ekki stríðir móti guðs eða
manna lögum, þá eiga menn ekki að láta
stóreflisfje og bjargræði ónýtast og fara að
forgörðum.
Almennast mun hrossakjötsát vera í Eyja-
fjarðarsýslu norðanlands og syðra í Arnes-
sýslu; enda eru þessar báðar sýslur á undan
öðrum sýslum landsins í ýmsum framförum,
og gæti eg tilgreint dæmi fyrir því; en það á
ekki við þetta málefni.
Herra »Búa» skjátlar stórum, erhannverð-
leggur ekki hestinn til frálags nema á 30 kr.,
enda verðleggur hann hross miklu lægra en
tíðkanlegt er að selja hross nokkursstaðar
hjer á landi.
Hinn rjetti reikningur er sá, að meta hross-
að eptir þeim notum, sem maður getur haft
af því til slátrunar. Góður gamall búmaðnr
í Arnessýslu, sem hefir haft hrossakjöt til
manneldis í mörg ár, sagði mjer, að fullorð-
inn hestur gæfi af sjer að haustinu 400 pd.
af kjöti og 60—70 pd. af mör. Húðin af
hrossinu væri 10—12 kr. virði. Innan úr,
svið o. fl. 6 kr. virði. Sje nú þetta lagt sam-
in og pundið af kjötinu sett á 20 aura, sem
er þó raunar of lítið, og mörpundið á 16 a.,
þá verður reikningnrinn þannig :
400 pd. af kjöti (20 a. pd.) . . . kr. 80,00
60--mör (16 a. pd.) ... — 9,60
Húðin............................— 10,00
Innan úr m. m...................— 6,00
Samtals —105,60
Eptir þessu fást upp úr hrossinu, ef það
er haft til matar, fullar 100 kr., og líklega
mundi margt hross hjer leggja sig á 120 kr.,
ef það væri venja að nota þau þannig, og
ef maður reiknaði allt eptir fullu verði.
Sumir búmenn telja svo til, að folalds-
verðið og uppeldið á hrossinu, þangað til það
er orðið 4 vetra gamalt, sje 50 kr. virði. —
Hvernig lýst mönnum nú á hagnaðinn, þegar
þessi reikningur er borinn saman við verð það,
er hrossakaupmenn hafa jafnast hjerna á
sumrin, nefnil. 35—40 kr.?
þ>að mun láta nærri, að hjer á landi sje
fargað með ýmsu móti um 3000 hrossum ár-
lega. Hvert hross hefir kostað upp komið
um 50 kr.....................kr. 150,000
Hrossakaupmaðurinn fær hvert á
40 kr........................— 120,000
Skaði krT 30,000
Væru þessi hross notuð til manneldis, og
sje hvert hross metið 100 kr. til frálags, verð-
ur reikningurinn þannig lagaður :
Frálagsarður 3000 x 100 kr. = kr. 300,000
Kostnaður á hrossum upp komn-
um 3000 x 40 kr. . . . = — 120,000
Ábati (kr. 180,000
Og þetta er ársgróði, árlegur ábati.
Til þess að forðast óþægilega lykt af hrossa-
kjöti, sem margir kvarta um og láta illa yfir,
er allur galdurinn sá, að salta það undir eins
meðan það er volgt af blóðvellinum; þá finnst
alls engin lykt af því fremur en öðru kjöti.
Enda eru nógar sögur til um það, að menn
hafa verið látnir borða hrossakjöt óafvitandi,
ímyndandi sjer, að það væri nautakjöt, þótt
þeir hinir sömu hafi sagt bæði á undan og
eptir, og lagt sárt við, að hrossakjöt mundu
þeir aldrei leggja sjer til munns.— þeir hafa
líka verið ósviknir á því í raun og veru ; eptir
rannsóknum hins nafnfræga líffræðings, pró-
fessors P. L. Panum í Khöfn, er hjer um
bil fimmta parti meira holdgjafaefni, þ. e.
næringarefni, í hrossakjöti en sauðakjöti, og
meira að segja nokkuð meira heldur en í
nautakjöti.
Ef kjöt af gömlum brúkunarhestum á að
verða gott, er alveg nauðsynlegt að láta hross-
ið ganga brúkunarlaust síðasta sumarið.
Notuðu menn hrossakjötið almennara til
matar, þá mætti láta þeim mun fleira af sauð-
fjenaði út úr búinu fyrir peninga, og fá
þannig hrossverðið óbeinlínis í peningum, og
það miklu betur úti látnum.
Úr því aðrarþjóðir neyta svo mikið hrossa-
kjöts, eins og þær gjöra, hvers vegna skyld-
um vjer þá ekki gera það líka ? Hrossakjöt
er þó langtum betra en t. a. m. hrár hákarl
morkinn, eða gamalt þvesti af hvöium, eða
kjöt af gömlum selum, sem er þurrt eins og
mold, eða bráðapestarkjöt, eða — gjafakorn!
þetta alltsaman leggja menn sjer þó til munns
hjer á landi og fleira þess háttar.
það er ekki hægt að afla nokkurs kjöt-
metis hjer á landi með jafnlitlum kostnaði,
eins og hrossakjöts, og ekki líkt því'; því
hrossin ganga svo mikið úti á vetrum nálega
um allt land, og komast af með svo ljelegt
fóður, eins og kunnugt er.
Að endingu ætla jeg að leyfa mjer, að
segja hjer frá litlu dæmi því til skýringar,
hve skynsamleg rök þessi hleypidómur hefir
við að styðjast hjá almenningi, og hins vegar,
hvað andlegrar stjettar menn nú á tímum
álíta það ósaknæmt að eta hrossakjöt.
Jeg hefi þekkt ungan prest á suðurlandi,
bæði merkan og mikið gáfaðan mann og vel
að sjer. Hann var vanur við hrossakjötsát úr
sinni sveit. Eitt haust ljet hann slá af gaml-
an reiðhest, sem hann átti í góðum holdum.
Svo sagði hann við vinnufólk sitt, að nú
skyldi það fá að smakka hrossakjöt í vetur.
Vinnufólkið var óvant við þann mat, og tók
dræmt undir, og kvaðst ekki myndi láta bjóða
sjer það. »þ>á skal jeg eta hann Grána minn
sjálfur», svaraði préstur. Urn sömu mundir
var þar svo slátrað nauti, og var saltaður sinn
í hvora tunnu, Gráni og boli. Um veturinn
tók prestur til sjálfur kjötið og borðaði hrossa-
kjötið sjálfur, en vinnufólkið nautakjöt, og
voru báðir partar ánægðir. Eitt kvöld, þegar
komið var fram á útmánuði, var prestur sem
optar frammi í baðstofunni hjá fólkinu og
ræddi við það; barst þá í tal um nautakjöt-
ið, sem fólkið hafði borðað um veturinn, og